Tíminn - 06.04.1989, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 6. apríl 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR
Kjartan Eggertsson:
Sérð þú það sem ég sé?
Nokkur orð vegna tillagna um breytta verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga og rekstur tónlistarskólanna
Nú eru til umræðu breytingar í rekstri tónlistarskóla
landsins. Þær fara að vísu stundum ansi hljótt og mættu
fleiri tónlistarskólamenn láta heyra í sér því þessar
hugmyndir eru engum óviðkomandi. Ég vil því leggja orð
í belg og vona að þeir sem hafa áhrif á framtíðarskipan í
tónlistarfræðslu á íslandi og lesa þessar línur beri gæfu til
að láta trúfastar skoðanir sínar ekki blinda sér sýn þó þeir
standi á annars manns sjónarhól. Þegar rætt er um
breytingar í rekstri tónlistarskólanna er nauðsynlegt að
ræða hlutina í samhengi og gera sér glögga grein fyrir
grundvallarþáttum í fortíð, nútíð og framtíð.
Sveitarfélögin
reka skólana
Tónlistarskólarnir eru reknir af
sveitarfélögum þar sem þeir eru
starfræktir, en njóta ríkisstyrkja
samkvæmt sérstökum lögum, en
styrkur hvers árs er ákvarðaður í
fjárlögum ríkisins. Tónlistar-
skólarnir eru ekkert tengdir grunn-
skólunum eða framhaldsskólunum
hvað varðar fjárhagslegan rekstur.
Þrenn lög frá Alþingi
Fyrstu lög um tónlistarskólana
tóku gildi árið 1963 og þar var
kveðið á um styrk til þeirra frá
ríkinu sem skyldi nema % af heild-
arrekstrarkostnaði. Árið 1975 voru
sett önnuf tög og þár skuldbatt
ríkissjóður sig til að greiða 50%
launakostnaðar á móti sveitarfé-
lögunum. Árið 1985 voru svo sett
lög í þriðja sinn um fjárhagslegan
stuðning ríkisins við skólana Dg
voru þau mjög iík lögunum frá
1975. Örlítil orðalagsbreyting var
gerð á sumum lagagreinum, en
aðalnýmælið var grein númer 12
sem hljóðaði þannig: „Mennta-
málaráðuneytið setur í reglugerð
nánari ákvæði um framkvæmd laga
þessara. Skal þar m.a. fjalla um
námsskrár við tónlistarkennslu,
kennslumagn og próf og réttindi
sem þau veita“. Skemmst er frá því
að segja að engu efnisatriði í
þessari gréip hefur menntamála-
ráðuneytið fullnægt.
Um gildi
tónlistarskólanna
Tónlistarskólarnir hafa með til-
komu laganna um fjárhagslegan
stuðning ríkisins orðið stór þáttur
í félagslífi og menningu þjóðarinn-
ar. Þeir eru nú starfræktir víðast
hvar á landinu. Einn ogeinn staður
finnst þó enn þar sem ekki er
tónlistarkennsla, en fullyrða má að
allsstaðar þar standi til að stofna
tónlistarskóla eða hefja tónlistar-
kennslu í samvinnu við nærliggj-
andi tónlistarskóla. íslendingar
hafa á undanförnum áratug upp-
götvað hversu mikilsverð og gagn-
leg tónlistariðkun er fólki, líkt og
hve íþróttaiðkun og starfsemi
íþróttafélaga og dansskóla er nauð-
synleg og næstum óumflýjanleg í
nútíma samfélagi. Sumir menn
komust að því fyrir nokkrum árum
að margir nemendur á grunnskóla-
aldri sem stunduðu nám í tónlist
sköruðu framúr í námi í grunn-
skólanum og héldu að fagurfræði-
leg áhrif tónlistariðkunar hefðu
svo góð áhrif á nemendur. En að
sjálfsögðu var aðeins um það að
ræða að færni nemenda í tónlistar-
skólanum færðist yfir á grunnskóla-
námið. Nótnalestur og spila-
mennska þjálfar svo mörg skynfæri
nemandans og einnig margar svo-
kallaðar fínhreyfingar. Nám í tón-
listarskóla þroskar mjög snerti- og
hreyfiskyn fingra og handa.
sjónskyn, heyrnarskyn, jafnvægis-
skýn og einbeitingu hugans. Engin
tónlist verður leikin án einbeitingar
huga og handar. Tónlist er rökræn
í eðli sínu og ntjög raunveruleg og
áþreifandi. Að spila lag eftir nótum
er eins og að lesa skáldsögu eða
leikrit og leika það um leið. Öll
þessi þjálfun skilar sér í grunn-
skólanum og framhaldsskólanum,
eða í lífinu yfirleitt. Þar fyrir utan
má svo telja tónlistarskólunum til
gildis hina mjög svo jákvæðu fé-
lagsmótun, en.með nokkuð góðu.m
rökum má fullyrða að ekkert sam-
eini fólk - og jafnvel þjóðir -
betur, en sameiginlegur söngur
eða .hljóðfæraleikur.
Órjúfanlegir
menningu þjóðarinnar
Tónlistarskólarnir eru orðnir
hluti af menningu þjóðarinnar.
Vegna stuðnings hins opinbera
hafa sveitarfélög séð sér fært að
siarfrækja þá. Lögin um styrk ríkis-
ins hafa jafnað rétt þegnanna til
náms (tónlistarnáms) eða eins og
stundum er sagt, - stuðlað að
jöfnum rétti til náms. Það að
tónlistarskóli sé starfræktur í
hverju héraði eða hverjum kaup-
stað hefur einnig styrkt aðra starf-
semi sem heyrir kannski ekki beint
undir tónlistarskólana en er skyld
starfsemi þeirra, eins og t.d. organ-
istastörf við kirkjur, ýmiskonar
kórstarfsemi, leiklistarstarfsemi,
tónmenntarkennslu í grunnskólum
og danshljómsveitir og annað
samspil.
Váleg tíðindi
Fyrir nokkuð mörgum misserum
var skipuð nefnd til að gera tillögur
um breytta verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga. Ein breytingin sem
nefndin gerði tillögu um var að
sveitarfélögin tækju alfarið að sér
rekstur og fjármögnun tónlistar-
skólanna. Þessari tillögu var mót-
mælt af flestum tónlistarskólum,
þ.e. starfsmönnum þeirra og for-
eldrum nemenda þegar taka átti
frumvarp til laga um þessi efni til
umræðu á Alþingi starfsárið 1978-
88. Ákvarðanatöku var því frestað
um ár samkvæmt opinberum yfir-
lýsingum, en margir alþingismenn
og tónlistarskólamenn töldu að
það orðalag þýddi í reynd að málið
væri úr sögunni og að það myndi
ekki verða tekið upp aftur. En því
miður þá er það enn á ný til
umræðu í menntamálaráðuneytinu
og í nefnd þeirri sem ræðir tillögur
um breytta verkaskipan ríkis og
sveitarfélaga.
Tilvist skólanna í hættu
Af fenginni reynslu vita tónlist-
armenn að lögin um fjárhagslegan
stuðning ríkisins við tónlistarskól-
ana var og er sú lágmarkstrygging
sem gerir okkur kleift að reka
tónlistarskóla vítt og breitt um
landið. Tilvist flestra tónlistarskóla
er í hættu ef ríkissjóður hættir
beinum fjárstuðningi við þá og
mun starf sumra skólanna fljótlega
leggjast niður. Því er svo farið með
grunnskólastarfið í landinu að ef
sveitarfélögum hefði ekki verið
skylt að halda uppi skólastarfi
lögum samkvæmt þá væri enginn
grunnskóli á mörgum stöðum þar
sem liann er nú. Og jafnvel þó svo
að uppbyggingarstarfi grunnskól-
anna sé víða að mestu lokið þá er
það ríkissjóður sem tryggir að
starfsemin fari þar fram því hann
borgar mest öll laún kennaranna,
burt séð frá því hvort skólinn er
stór eða lítill, hagkvæmur í rekstri
eða ekki: Qg það er alveg Ijöst að
grunnskólakennara fýsir ekki að
sveitarstjórnir taki að sér að sjá urn
launagreiðslur.
Barátta ríkis og
sveitarfélaga
Oft hefur réttlæting minni sveit-
arfélaga fyrir fjárframlagi til tón-
listarskólareksturs verið sú að
ríkissjóður legði fram sömu upp-
hæð á móti. Þessi skoðun á sér
éflaust djúpar rætur í samskiptum
hinna opinberu stofnana en hún er
eitt dæmi um það að framlag
ríkisins er trygging fyrir því að um
tónlistarskólarekstur sé rætt hjá
sveitarstjórnum. Ef það á alfar.ið
að vera á hendi sveitarfélaganna
að fjármagna tónlistarskólarekstur
er komin uppsú staðaaðsveitarfé-
lag sem er ekki alltof vel statt
fjárhagslega hefur í sjálfu sér eng-
um fjármunum að tapa þó svo
tónlistarkennsla leggist niður.
Þessi togstreita á milli sveitarfélag-
anna og ríkisins er á margan hátt
lýjandi, en hún hefur samt tryggt
tilvist tónlistarskólanna og sparnað
í rekstri.
Atvinnuöryggi
AÍlur fjöldi tönlistarkennara býr
og starfar við þær aðstæður að geta
átt von á því á hverjum vetri að að
ári sé ekki lengur þörf fyrir þá við
tónlistarkennarastörf. Kemur þar
margt til. Duttlungar menntamála-
ráðuneytisins um hámark kennslu-
stunda á komandi starfsári, duttl-
ungar sveitarstjórnar um fjármagn
til skólans á næsta almanaksári,
duttlungar náttúrunnar þegar nem-
endum fækkar skyndilega í skólan-
um og fleiri óáran gerir það að
verkum að á sumum stöðum er
varla búandi við tónlistarstörf.
Tónlistarkennarar eru réttinda-
lausir menn, hafa engin fagleg og
lögskráð réttindi og búa við vægast
sagt lítið atvinnuöryggi. Það er
sjálfsagt að aðstandendur tónlistar-
skólanna réttlæti það á hverjum
tíma fyrir sveitarstjórnum að fjár-
munum sé eyðandi í tónlistarskóla-
rekstur. Það höfum við líka gert og
verður ekki annað sagt en að
tónlistarskólarnir fái mikið aðhald
um reksturinn enda hæg heimatök-
in. Ríkissjóður hefur ekki þurft að
hafa áhyggjur af því að fjármunum
tónlistarskólanna væri illa varið.
En verði sú breyting að sveitarfé-
lögin sjái ein um tónlistarskóla-
reksturinn má búast við því að
margir tónlistarkennarar gefist
hreinlega upp vegna þess álags og
öryggisleysis sem fylgir starfinu.
Nóg er álagið fyrir á marga þeirra
af öðrum orsökum og þá sérstak-
lega á fámennari stöðum þar sem
þeir eru allt í öllu enda ekki mikið
tónlistarkennaraval allsstaðar.
Skref afturábak
Þær tillögur sem til umræðu eru
um það að sveitarfélögin sjái alfar-
ið um rekstur tónlistarskólanna
eru skref 26 ár aftur í tímann.
Mjög mörg svcitarfélög hafa
hvorki fjárhagslegt bölmagn eða
nógu einarðan vilja til að reka
tónlistarskóla án stuðnings ríkis-
ins. Við munum því standa í sömu
sporum og 1963 ef tillögurnar ná
fram að ganga. Því miður þá hcfur
þáð gerst ennþá einu sinni að í
nefnd til að ræða alvarlcg málefni
samfélagsins cr nær eingöngu skip-
að mönnum úr slærri kaupstöðum
eða af höfuðborgarsvæðinu, og við
vitum það að þcir eiga oft í erfið-
leikum með að setja sig í sporin
okkar sem byggjum landið utan
þéttbýlisins og skilja ekki hags-
muni okkar. Ráðuneytismenn eru
líka sama marki brenndir og nú
hefur menntamálaráðuneytið rugl-
að þessa umræðu með því að
blanda saman við hana málcfnum
tónmenntakennslu í grunnskólum,
en hún er víða í miklum ólestri.
Fagleg vandamál tónmennta-
kennslu grunnskólanna verða ekki
leyst af tónlistarskólunum. Það
væri þá helst að slík mál væru leyst
í samvinnu við tónlistarskóla á
hverjum stað. Tónmenntakennsla
er innanhússmál í grunnskólanum
og er hluti af þeim aðferðum sem
skólinn notar til að koma nemend-
um sínum til þroska. Hér eru menn
í menntamálaráðuneytinu að rugla
saman umræðum um fjárhagslega
verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga og svo faglegum málefnum
skóla almennt.
Skrefin áfram
Nánustu framtíðaráform í þróun
skólastarfsins komu fram í 12. gr.
laganna frá 1985 um fjárhagslegan
stuðning ríkisins. En þau áform
hafa algjörlega brugðist hingað til.
Þó er ennþá hægt að bæta úr og
tónlistarskólamenn þurfa nú að
standa saman og hrinda tilraunum
þeim sem gerðar eru til að kippa
undirstöðunum undan fjárhagsleg-
um rekstri tónlistarskólanna. Við
þurfum að fá menntamálaráðu-
neytið til að framkvæma þær hug-
myndir sem 12. gr. laganna kveður
á um. Gleymum því ekki að ráðu-
neytið er til að þjónusta okkur, en
stundum dettur manni í hug að það
sé einhverskonar kóngsríki og við
skólafólkið þrælar sem ekki skipti
máli hvernig farið er með. Ef
menntamálaráðuneytið hefði séð
sóma sinn í því að kotna í reglugerð
þeim áformum sem um gat í 12. gr.
laganna þá stæðum við mörgum
skrefum framar í þróuninni. -
þróun sem hlýtur að verða. Við
eyðum hundruðum milljóna í tón-
listarskólarekstur, en menntamála-
ráðuneytið virðist ekki geta hugsað
sér að ráða mann í eina stöðu (eitt
fullt starf) námsstjóra tónlistar-
skólanna sem hefði það sem verk-
efni að samræma starf skólanna,
skipuleggja námsskrárútgáfur, að-
stoða við útgáfu íslenskra kennslu-
bóka, undirbúa útgáfu á reglugerð
um starfsréttindamál kennara tón-
listarskólanna svo og þeirra nem-
enda sem úts'krifást úr tónlistar-
skólunum og fleira og fleifa. Það
var framtíðarverkefni að fá ríkis-
sjóð til að vera svcigjanlegri í
fjárveitingum sínum til skólanna
. því umfang þeirra ræðst af nem-
■endafjöldanum og hann sveiflast
úpp eða niður frá ári til árs. Eins
og allir vita hefur því verið haldið
fram að þaö sé eðlilegt og óhjá-
kvæmilegt að citthvert tregðu-
lögniál cinkenni rckstur opinberra
stofnana. En það er rugl og ekkert
lögmál heldur aðeins gamall arfur
úreltra starfshátta sem við þurfum
að útrýma og hverfur kannski ekki
fyrr cn ný kynslóð hcfur tekið við
hjá hinu opinbera. Það kannast
margir tónlistarskólar við það að
reksturinn hafi dregist svo saman
einhver árin vegna nemendafæðar
að þeir hafi ekki nýtt fjárveitingu
ríkissjóðs og sveitarfélagsins að
fullu. En þegár nemendafjöldinn
önnur ár var óvenjulega mikill þá
var alveg vonlaust að fá starfsmenn
hinna opinberu sjóða til að taka
tillit til óvcnjulcgra aðstæðna Óg
hlusta með skilningi á nokkur rök.
Því miður kannast nær allir tónlist-
arskólar við þetta og hafa þurft að
sætta sig við þetta, en lifa þó í
voninni um að þessu megi breyta.
Að lokum
Það sem hér að framan er skráð
eru vandamálin eins og þau blasa
við mér. Nefnd sú sem gerði þær
tillögur að sveitarfélögin tækju al-
farið við rekstri tónlistarskólanna
hefur búið til stóran hluta þessara
vandamála. Við skulum minnast
þess að það hefur enginn haldið
því fram að tilgangurinn með
breytingunum sé að spara í rekstri
tónlistarskólanna. Verkaskipting
ríkis og sveitarfélaganna hefur
tryggt sparnað í rekstri og það
fjármagn sem í skólana hefur verið
lagt hefur nýst mjög vel. Athugum
það að þó svo nefnd skipuð af
menntamálaráðherra, sveitar-
stjórnum eða alþingi geri tillögur
um breytta skipan mála, þá þurfa
þær ekkert endilega að vera algóð-
ar, eru jafnvel ósköp einfaldlega til
bölvunar og ætti því að vera vísað
frá. Nefndarmenn eru jú bara
venjulegir menn eins og við og jafn
ófullkomnir. Það að berjast á móti
þessum tillögum erekki íhaldssemi
heldur aðeins eðlileg viðbrögð þess
sem þekkir vel til þess verkefnis að
halda uppi tónlistarstarfsemi með
fingurna um alla þá þræði sem
samfélag í dreifðri og fámennri
byggð krefst.
Búöardal, 21. mars 1989
Kjartan Eggertsson, skólastjóri
Tónlistarskóla Dalasýslu