Tíminn - 31.05.1989, Blaðsíða 15

Miövikudagur 31. maí 1989
Tíminn 15
lllllllllllllll BÓKMENNTIR ^llíllllllillllilllllllllllillllllllll
Bók um Gissur og siðaskiptin
Út er komin bók sem hefur að
geyma ritgerð Tryggva Þórhallsson-
ar í samkeppnisprófi, sem fór fram
á sumri 1917 um kennaraembætti
við Háskóla íslands. Tilefni þess
var, að er Jón Helgason varð biskup
í desember 1916 að Þórhalli Bjarnar-
syni látnum losnaði dósentsembætti
við guðfræðideild Háskólans. Er bók
þessi gefin út af börnum höfundar
(hann lést árið 1935) í tilefni af
aldarafmæli hans hinn 9. febrúar
1989. í formála hennar er gerð
nánari grein fyrir aðdraganda og
tilhögun þessa samkeppnisprófs og
fleiru í því sambandi.
Fimm manna dómnefnd sam-
keppnisprófsins ákvað, að þátttak-
endur í því skyldu semja kirkjusögu-
lega ritgerð um þetta efni: „Aðdrag-
andi og upptök siðaskiptanna hér á
íslandi, afstaða Gissurar biskups
Einarssonar til katólsku biskupanna
Ögmundar og Jóns Arasonar annars
vegar og konungsvaldsins hins
vegar, og viðgangur hins nýja siðar
á dögum Gissurar biskups. " Hér var
um að ræða aðalverkefni samkeppn-
isprófsins og skyldu umsækjendur
um stöðuna hafa 90 daga til að leysa
það af hendi.
Tveir sóttu um embættið auk
Tryggva Þórhallssonar, þeir Ás-
mundur Guðmundsson prestur í
Stykkishólmi, síðar biskup, og
Magnús Jónsson prestur á ísafirði,
síðar alþingismaður og ráðherra.
Hann fékk embættið samkvæmt
niðurstöðu dómnefndar um að hann
væri hæfastur umsækjenda til að
gegna því. í úrskurði hennar var
tekið fram, að ritgerð Tryggva bæri
vott um „einkar góða sagnaritara-
hæfileika".
Böm Tryggva Þórhallssonar vildu
minnast föður síns á aldarafmæli
hans á eftirminnilegan hátt, og
ákváðu þau að vel athuguðu máli að
gera það með því að gefa út þessa
ritgerð hans frá 1917. Hún hafði
varðveist vel, lá fyrir heil og ósködd-
uð og ekkert verið birt beint úr
henni. Auk þess hafði dómnefnd
samkeppnisprófsins tjáð sig mjög
jákvætt um hana sem fyrr segir.
Tryggvi Þórhallsson.
Bókin er 16+278 bls. auk 57 síðna
með myndum tengdum efni hennar.
Tilvísanir til heimilda og athuga-
semda eru ekki færri en 1570, þar af
um 1300 í íslenskt fombréfasafn.
Gegnir furðu að mögulegt hafi verið
að semja svo viðamikið ritverk á
ekki lengri tíma en 90 dögum. í
formála bókarinnar er fjallað allítar-
lega um þetta atriði.
í samræmi við orðalag dómnefnd-
ar á verkinu er fyrsta siðaskipta-
manninum á íslandi, síra Jóni Ein-
arssyni í Odda, helgaður I. kafli
ritgerðarinnar, og frásögn hennar
lýkur af sömu ástæðu við dauða
Gissurar árið 1548. f ritgerðinni er
því lítið fjallað um síðasta skeið
skiðaskiptaátakanna - efni hennar
eftir inngang og I. kafla snýst ein-
vörðungu um Gissur Einarsson og er
jafnframt ævisaga hans.
Til þess að gefa einhverja hug-
mynd um efnisskipun bókarinnar
fara hér á eftir kaflaheitin í henni:
Síra Jón Einarsson í Odda. Siða-
skiptamennimir í Skálholti og að-
gerðir Ögmundar biskups. Bessa-
staðamenn. Gissur Einarsson verður
biskup í Skálholti. Fyrsta biskupsár
Gissurar Einarssonar, Gissur Ein-
arsson og Ögmundur Pálsson. Al-
þingi árið 1541. Gissur Einarsson og
Jón Arason. Gissur Einarsson og
konungsvaldið. Viðgangur hins nýja
siðar á dögum Gissurar biskups
Einarssonar. Niðurlagsorð. - Aft-
anmáls eru svo 4 fylgiskjöl, hið
fyrsta þeirra ættartala Gissurar
biskups. Þar em og nafna-, mynda-
og heimildaskrár.
Starfið við að búa bókina til
prentunar var að mestu unnið af
börnum höfundar og mökum þeirra.
Að sjálfsögðu varð ekki komist hjá
því að leita úr fyrir fjölskylduna um
leiðbeiningar og upplýsingar hjá sér-
fróðum mönnum.
Jafnframt því að vera almenn
siðaskiptasaga að því er snertir þátt
Gissurar Einarssonar í henni er
þessi bók mjög einbeitt varnarrit
fyrir hann bæði sem mann og þjóðar-
leiðtoga á einhverju afdrifaríkasta
tímabili fslandssögunnar. Leggur
höfundur megináherslu á að færa
sem fyllst rök fyrir því, að þau hörðu
ámælisorð, sem Gissur hafði fengið
á sig í ritum um siðaskiptin og hjá
almenningi, ættu ekki við rök að
styðjast, þ.e. gætu ekki samrýmst
fyrir liggjandi heimildum, væru þær
rétt lesnar. Hvað varðar svert
mannorð Gissurar var hér einkum
um það að ræða, að hann hefði
bréflega fullvissað Ögmund biskup
velgerðamenn sinn um, að honum
væri engin hætta búin af hendi
Huitfeldts, sendimanns konungs, í
því skyni að koma betur fram áformi
sínu um að láta handtaka Ögmund.
Niðurstaða ítarlegrar könnunar höf-
undar á málavöxtum ersú, að enginn
fótur sé fyrir þessari ásökun. -
Gagnrýni á hendur Gissuri um að
hann væri hallur undir konungsvald-
ið afsannar höfundur meðal annars
með því að gera grein fyrir nánu
samstarfi hans við Jón Arason um að
hamla gegn þeim áformum konungs-
valdsins að sölsa undir sig sem mest
af kirkju- og klaustureignum í kjöl-
far siðaskiptanna, og skerða fom
landsréttindi íslendinga.
Sögufélag, Garðastræti 13b,
Reykjavík annast dreifingu bók-
arinnar.
AFBRIGDI
Alltaf öðm hvom em að koma
upp afbrigði í íslenskum frímerkj-
um, jafnvel löngu útgefnum, og
stöndum við þá oft frammi fyrir
þeim vanda að skera úr um hvort hér
sé aðeins um galla að ræða eða
raunverulegt afbrigði, sem endur-
tekur sig með reglulegu millibili, eða
er alltaf í sama frímerki í örkinni í
hluta upplagsins.
Við höfum rætt þessi mál nokkuð
hér í þáttunum, mest varðandi smá-
arkimar á degi frímerkisins, að
undanförnu. Vil ég nota tækifærið
og þakka þeim sem hafa skrifað eða
rætt við mig og bent á ýmis þessara
afbrigða.
Meðal þess sem komið hefir fram
við þessi skrif em afbrigði í 30,00
króna frímerkinu úr 1100 ára afmæl-
issettinu frá 1974.
Þar hefir það gerst að grænt strik
myndast í prentuninni ýmist efst eða
neðst í örkinni og dregst það yfir
þrjú merki í hverri örk. Meðfylgj-
andi em myndir af upphafsmerkinu,
bæði efst og neðst úr örkinni. Vissu-
lega em afbrigði alltaf gallar í prent-
un merkjanna, miðað við eðlilegt
Hönnumauglýsingu
FRÍTT
þegar þú auglýsir
í Tímanum
AUGLÝSINGASÍMI S80001
frímerki. Hér virðist hafa verið um
galla að ræða sem endurtekur sig og
er því það sem við getum kallað
afbrigði.
í báðum tilfellum hefst strikið við
bókstafinn A í orðinu CHAUX í
jaðarprenti frímerkjanna, eins og
myndirnar bera með sér. Gengur
þessi lína í gegnum þrjú frímerki
arkarinnar. Má jafnvel sjá merki
hennar í fjórða frímerkinu, þegar
hún hefst á neðri jaðri.
Dæmi um þetta afbrigði hefi ég
fengið á ónotuðum arkarhlutum, en
ekki séð það ennþá á notuðum
frímerkjum. Þætti mér því vænt um
ef lesendur vildu nú athuga þessi
merki og skrifa mér eða helst senda
mér ljósrit af þeim ef þeir finna
einhver.
Mikið var skrifað um það á sínum-
tíma hve mörg afbrigði væri að finna
í offsetprentuðu merkjunum frá
Courvoisier. Stanley Gibbons hefir
valið þá leið að skrá ekki afbrigði
merkja sem prentuð eru í offset og
stafa af óhreinindum sem koma á
prentvalsinn og skilja eftir sig bletti
eða hringi á frímerkjunum. Má vit-
anlega um þetta deila og eru mörg
rök bæði með og á móti. Hérna
virðist ekki um slíkt að ræða, þar
sem strikin eru greinilega tildreginn
litur úr merkjunum. Getur hinsvegar
verið um smitun að ræða sem komið
hefir í upphafi prentunar eða við lok
prentunar á heilli rúllu pappírs. Þó
mundu Bretar vafalaust kalla þetta
„Printers waste“. Hvað sem því
líður væri ákaflega gaman að frétta
af eintökum með þessum strikum.
Sérstaklega ef um notuð eintök væri
að ræða.

|,34Mír'b-e

Alexander Stefánsson
alþingismaður
Vesturlandskjördæmi
Alexander Stefánsson, alþingismaður verður til viðtals og ræðir
þingmál og stjórnmálaviðhorfið, á eftirtöldum stöðum sem hér segir.
Lýsuhóli, miðvikudaginn 31. maí ki. 14.00
Breiðabliki, miðvikudaginn 31. maí kl. 17.00
Lindartungu, miðvikudaginn 31. maí kl. 21.00
Saurbæ, fimmtudaginn 1. júní kl. 16.00
Búðardal, fimmtudaginn 1. júní kl. 20.30
Reykholt, föstudaginn 2. júní kl. 14.00
Hvanneyri, föstudaginn 2. júni kl. 17.00
Hlöðum, Hvalfjarðarströnd, laugardaginn 3. júní kl. 14.00
Borgarnes, mánudaginn 5. júní kl. 20.30
Akranes, þriðjudaginn 6. júní kl. 20.30
Tímasetning og húsnæði auglýst jafnóðum.
Landsstjórn og
framkvæmdastjórn LFK
Aðal- og varamenn eru boðaðir til fundar að Nóatúni 21, laugardag-
inn 3. júní kl. 10-16.
Dagskrá: Undirbúningur landsþings.
A. Málefni.
B. Framkvæmd.
C. Önnur mál.
Áríðandi er að tilkynna þátttöku í síma 91-24480.
Ath. breyttan fundardag.
Stjórnin.
Konur í Strandasýslu Rabbfundur um þjóðmál o.fl. verður haldinn fimmtudaginn 1. júni kl. 20.30. Upplýsingar gefur Hafdis Sturlaugsdóttir í síma 3393. Gestur fundarins verður Unnur Stefánsdóttir formaður Landssambands framsóknarkvenna. Mætið allar í vorspjallið. Stjórn L.F.K. t

m
Sumartími:
Skrifstofa Framsóknarflokksins, að Nóatúni 21 í Reykjavík, verður frá
og með 1. júní n.k. opin alla virka daga frá kl. 8.00-16.00.
Framsóknarflokkurinn.
✓■V7V1988 1938)(Jf Flag í fóstur SUF hefur ákveðið að efna tii gróðursetningar- ferðar í Galtalæk, laugardaginn 10. júní 1989. Tekinn verður upp þráðurinn frá fyrra ári og haldið áfram uppgræðslu á því landsvæði sem SUF hefur tekið í fóstur. Nánar auglýst síðar. Framkvæmdastjórn SUF.

Stjórnarfundur SUF Stjórnarfundur Sambands ungra framsóknar- manna verður haldinn í Nóatúni 21, föstudaginn 9. júní 1989, og hefst kl. 17:30. Framkvæmdastjórn SUF
Framsóknarmenn Siglufirði
Munið hádegisfund á Hótel Höfn föstudaginn 2. júní.
Reykjanes
Skrifstofa Kjördæmissambandsinsrað Hamraborg 5, Kópavogi er
opin á mánudögum og miðvikudögum kl. 17 til 19. Sími 43222.
K.F.R.
Sigurður H. Þorsteinsson.