Tíminn - 15.06.1989, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 15. júní 1989
Tíminn 7
Leifsstöð í myrkri
Tímamynd: Pjetur
Almannafé sóaö af „kerfiskör!um“ sem taka ákvarðanir um hluti sem þá skortir vit á:
„Um mikla peninga að
ræða,“ segir Indriði H.
„Yfirleitt hafa hönnuðir minni reynslu af verklegum
framkvæmdum en eftirlitsaðilar og eru auk þess að vinna
eftir gjaldskrá, sem gefur þeim hærri þóknun fyrir dýrari
lausnir. Þannig er hvatinn til að lækka byggingarkostnað-
inn í reynd neikvæður og er þetta að sjálfsögðu slæm
gjaldskrá,“ sagði Stanley Pálsson m.a. í fyrirlestri um
eftirlit með mannvirkjagerð á vegum endurmenntunar-
nefndar Háskólans.
Hvað gerir ríkið?
Ríkissjóður byggir mest allra á
íslandi. Indriði H. Þorláksson,
hagsýslustjóri, á sæti í samstarfs-
nefnd um opinberar framkvæmdir.
Hann var því spurður hvort ríkið
hafi reynt, í krafti stærðar sinnar,
að semja um breyttan grundvöll
gjaldskránna - ekki endilega til að
lækka laun hönnuða, heldur þann-
ig að þeir (og þjóðin öll) græddu á
að hanna byggingar sem hagkvæm-
astar og ódýrastar.
„Ég held ekki að hægt sé að tala
um að verið hafi í gangi nein
almenn aðgerð í þessa veru. Málið
er líka það, að ráðning hönnuða og
forhönnun fyrirhugaðra verkefna
er á mörgum stöðum í ríkiskerfinu.
Frumáætlanagerð fer fram á vegum
hvers og eins ráðuneytis eða stofn-
unar og þar fer ráðning flestra
hönnuða fram. Og yfirleitt er ekki
til að dreifa þeim þekkingargrund-
veili hjá þessum aðilum að hægt sé
að reikna með því að þar sé tekið
á svona málum.“
Indriði benti jafnframt á, að
fyrir liggi að svona gjaidskrár (sem
félög hönnuða gefa út og þeir nota
til að verðleggja vinnu sína) fyrir
heilar starfsgreinar séu ekki sam-
rýmanlegar lögum um verðlag og
samkeppnishömlur. Þessar
gjaldskrár ættu því í sjálfu sér ekki
að vera til. „Ég veit því ekki hver
grundvöllur er fyrir einn aðila eins
og ríkið, þótt stór sé, að semja um
breytingar á gjaldskrám.“
Einhliða hækkanir
óheimilar
Hins vegar sagði Indriði fjár-
málaráðuneytið af og til hafa beint
þeim tilmælum til ríkisstofnana að
sporna við hækkunum. öllum rík-
isstofnunum og ráðuneytum hafi
t.d. fyrir um mánuði verið skrifað
bréf um það að hækkanir á þessum
töxtum fyrir útselda vinnu, ein-
hliða ákveðnar af seljendum, væru
óheimilar - þ.e. að stofnanir ættu
ekki að láta það yfir sig ganga að
söluaðilinn hækkaði taxta sína
einhliða í svona viðskiptum.
Jafnframt sagði Indriði að á
vegum staðlaráðs sem starfar í
tengslum við Iðntæknistofnun sé
að fara af stað undirbúningur að
reglum um samskipti verkkaupa
og seljenda tæknilegrar þjónustu,
þar á meðal hönnuða.
Stórt og (of) dýrt?
Nokkur munur er á grunni
Egill Skúli Ingibergsson gerði á
Flugstöðvarráðstefnu, sem haldin
var á dögunum, grein fyrir niður-
stöðum vinnuhóps sem myndaður
var af Ríkisendurskoðun til að
gera úttekt á byggingarkostnaði
Flugstöðvarinnar.
Hánn rifjaði upp að fyrsta kostn-
aðaráætlunin sem kom fram 1980/
81 hafi hljóðað upp á 57 milljónir
dollara. Éftir beiðni stjórnvalda,
sem þótti þessi áætlun of há, var í
mars 1981 gerð önnur áætlun upp
á 42,4 millj. dollara. Kostnaðar-
áætlun frá byrjun framkvæmda
hljóðaði síðan upp á 42 milljónir
dollara (33,5 millj. í framkvæmda-
kostnað og 8,5 millj. dollara í
verðbætur).
„Þessi síðastnefnda áætlun var
hin opinbera áætlun, sem ekki var
hróflað við, lengst af framkvæmd-
um. Fram kom einnig hjá bygging-
gjaldskrár hönnuða. Segja má að
afrakstur arkitekta fari eftir því
hvað bygging er stór, en verk- og
tæknifræðinga eftir því hvað hún
er dýr. Arkitektar fá í sinn hlut
ákveðna prósentu af stöðluðu rúm-
metraverði bygginga - eftir því um
hvers konar byggingar er að ræða
- og sú þóknun breytist ekki hvort
sem byggingin er dýr eða ódýr í
framkvæmd.
Hönnun verkfræðinga er hins
vegar háð kostnaði. Þeim mun
hærri sem byggingarkostnaðurinn
er áætlaður þeim mun hærri
þóknun. Sem dæmi nefndi Indriði
t.d. hönnun loftræstikerfis. Hanni
verkfræðingur það mikið, flókið
og dýrt fái hann hærri greiðslu en
fyrir lítið og ódýrt kerfi.
arnefndarmönnum að þeir töldu
áætlunina mjög ríflega, og því var
það að þegar farið var að tala um
að taka inn aftur ýmislegt af því
sem niður hafði verið skorið áður,
var fyrirstaða í því nánast engin,“
sagði Egill Skúli.
Sum atriði þessa niðurskurðar
sagði hann raunar þess eðlis að
ekki hafí gengið upp að fella þau
niður í nýrri flugstöðvarbyggingu.
Enda varð sú raunin á að þau
komu öll inn aftur, strax og farið
var að vinna við framkvæmdina,
auk þó nokkurra nýrra til viðbótar,
m.a. innréttinga, listaverka og ým-
isskonar stýrikerfa.
„Áætlunartalan 42 millj. Banda-
ríkjadala, varð einskonar markmið
og viðmiðun upphæðarinnar vegna
en ekki vegna samanburðarmögu-
leika á framkvæmdinni og áætlun-
inni. Mér virðist að áætlunin hafi
fyrst og fremst verið til þess að fá
„Þarna er vitanlega hvati til að
ofhlaða mannvirki - og maður
hefur nú stundum grun um að það
sé gert, ekki síst í sambandi við
loftræstibúnað og svo framvegis.
Að það sé gengið ansi langt í því
að selja mönnum einhverja tækni
umfram það sem þörf er fyrir,“
sagði Indriði.
Of fáir gæta
hagsmuna ríkisins
í samtali við Tímann lét verktaki
nokkur eitt sinn svo um mælt, að
honum þætti sárlega vanta ein-
hvem sem gætti hagsmuna hins
opinbera við verklegar fram-
kvæmdir.
„Ég get alveg tekið undir það,
fram stærðargráðu kostnaðar,
vegna m.a. opinberra samninga,
en að henni hafi síðan ekki verið
haldið við eins og nauðsyn ber alla
jafnan til,“ sagði Egill Skúli.
Hann benti á, að þrátt fyrir
fjölmargar og dýrar breytingar hafi
kostnaðaráætlunin ekki verið
endurskoðuð, heldur hafi opinbert
samþykki á breytingunum verið
látið nægja til að ráðast í þær.
Kostnaðaráætlunin hafi ekki einu
sinni verið yfirfarin í sambandi við
mjög ýtarlega verklýsingu arki-
tekts, eftir nýja þarfagreiningu,
1985. „Jafnvel að því hafi verið
trúað að allur kostnaður af þessu
væri innifalinn í kostnaðaráætlun-
inni.“
Vegna allra breytinganna sem
ákveðnar voru eftir að fram-
kvæmdir hófust sagði Egill Skúli
hönnun alltaf hafa verið á eftir.
Óhægt hafi því verið um vik með
endurnýjaðar eða nýjar kostnaðar-
áætlanir því að „breytingar voru
orðnar svo miklar að upphaflega
áætlunin átti engan vegin við um
það hús sem byggt var“.
Til þess að sýna stöðu mála
byrjaði byggingarnefnd að vísu að
að það það vantar stórlega á að
þessum þáttum sé sinnt. Eg man
t.d. eftir dæmi um að við létum
breyta hönnun glugga - beinlínis
vegna þess að framleiðendur sem
gerðu tilboð í verkið töldu sér
kleift að skila því fyrir allt að
helmingi lægra verð einungis ef
nota mætti hefðbundnar aðferðir í
stað þeirra sem hönnuðurinn gerði
ráð fyrir í útboðsgögnunum. I
þessu efni vantar meira eftirlit og
fastari stefnumörkun, það er eng-
inn vafi,“ sagði Indriði.
- Og þama væri hugsanlega
hægt að spara mikla peninga?
„Já, þarna er um mikla peninga
að ræða,“ svaraði Indriði.
Þóknun af afslætti?
Tíminn hefur spurnir af, annars
staðar frá, að upp hafi komið
deilur milli húsbyggjanda og
hönnuða um það hvort þóknun til
þeirra eigi að miðast við útreiknað
verð húss eða raunverulegan bygg-
ingarkostnað.
Verkfræðingar miði í kostnaðar-
útreikningum sínum við skráð verð
alls efnis. Ríflegur afsláttur frá því
verði sé hins vegar mjög algengur,
t.d. á steypu (allt upp í 20-30%),
jámi og fleiri hlutum, sem lækkað
getur byggingarkostnað umtals-
vert. Sumir verkfræðingar vilji hins
vegar ekki sætta sig við að sú
lækkun eigi að hafa nein áhrif á
þeirra hlut. -HEI
gefa út áfangaskýrslur: Þá fyrstu
vorið 1979 en þá 6. og síðustu í
febrúar 1984 (þ.e. nokkmm mán-
uðum eftir að jarðvinna hófst) en
síðan ekki söguna meir. Éina
kostnaðaráætlunin sem nær til
verkloka var gerð í apríl 1987 -
þ.e. um það leyti sem stöðin var
tekin í notkun.
Um það hvað af Flugstöðvar-
byggingunni mætti læra sagði Egill
Skúli m.a.:
„Forsendubreytingar, gerðar í
tímapressu, eru alltaf hættulegar
fyrir framkvæmd, því það er útilok-
að að sjá megi fyrir allar afleiðing-
ar... Samanber í Flugstöðinni þeg-
ar kjallari er ákveðinn... en af-
leiðingin sem ekki sást var m.a.
breyttar hönnunarforsendur vegna
jarðskjálftaálags, breytt þörf fyrir
loftræstingu og breytingarþörf á
nánast öllum lagnaleiðum raflagna
o.fl.“ Og að lokum:
„Stjórnun er annað og meira en
að taka rösklega til hendi, þegar
óvæntir atburðir gerast, þó að
nauðsynlegt sé að gera það líka.
Stjórnun er verkþáttur, sem vinna
þarf að allan þann tíma, sem verk
stendur.“ -HEI
Egill Skúli Ingibergsson kannaöi verkefnastjórnun viö Leifsstöö fyrir Ríkisendurskoöun:
Kostnaðaráætlunin átti
alls ekki við Leifsstöð
Eftir eríndi sérfróðra manna um Flugstöðvarbygginguna
verður sú spurning áleitin hvort „áhugamenn“ um bygging-
una hafi búið til „netta“ kostnaðartölu í þeim tilgangi
einum að slá ryki í augu ráðamanna. En aldrei hafí síðan
veríð meiningin að hún mundi standast, eða ætti að
standast?