Tíminn - 02.09.1989, Blaðsíða 9

Laugardagur 2. september 1989
Tíminn 9
Svar Guðmundar Malmquist, forstjóra Byggðastofnunar, við þeirri
gagnrýni að stofnunin mismuni byggðarlögum er stutt og laggott:
Byggðastofnun
ber að mésmuna
Vegna stöðu mála á Patreksfírði hefur Byggðastofnun oft borið á
góma að undanförnu. Guðmundur Malmquist forstjóri stofnunarinnar
er í helgarviðtali þar sem hann ræðir meðal annars hlutverk Byggða-
stofnunar, byggðastefnuna og málefni Patreksfjarðar.
Byggðastofnun að viðlögðum Atvinnutryggingasjóði útflutningsgre-
ina er að verða ámóta stór fjármálastofnun og Fiskveiðasjóður. í dag
hljóða niðurstöður efnahagsreiknings Byggðastofnunar einnar upp á
níu milljarða króna og eigið fé upp á tæpa tvo milljarða króna. Á þessu
ári eru útgefín lánsloforð upp á 1400 milljónir og þar af hafa þegar verið
greiddar út um 800 milljónir króna.
að rekja það til hlítar. Um langt árabil hefur
Hraðfrystihús Patreksfjarðar átt í miklum
rekstrarerfiðleikum. Síðustu átta eða níu
- Ef við byrjum á hlutverki Byggðastofn-
unar.
„Byggðastofnun á að stuðla að þjóðfélags-
lega hagkvæmri þróun byggðar í landinu.
Pað reynum við að gera með því að efla
atvinnulífið á landsbyggðinni og stuðla að
nýjungum.
Ég held að það sé vilji allra Islendinga að
við búum í landinu okkar öllu eftir því sem
fært er á hverjum tíma. Við sinnum þessu
hlutverki fyrst og fremst með því að leggja
fram lánsfé en einnig með styrkjum og með
því að leggja fram hlutafé. í dag erum við
með um 100 milljónir bundnar í hlutafé í
fyrirtækjum á landsbyggðinni og það er
mikil ásókn í það. Reyndar hefur stofnunin
tæplega fjárhagslegt bolmagn til að verða
við öllum þeim beiðnum sem nú liggja fyrir
um hlutafjárþátttöku."
- Hafa breytingar orðið á starfsemi stofn-
unarinnar frá því hún var stofnuð?
„Stofnunin tók til starfa undir þessu nafni
í október 1985. Áður var ekki tíðkað að
leggja fram hlutafé í fyrirtæki. Það er líka
rétt að geta þess að á árum áður tíðkaðist að
rétta fram aðstoð með þeim hætti að lána til
langs tíma óverðtryggð lán sem voru með
neikvæðum raunvöxtum. Á hverju ári runnu
mikil framlög úr ríkissjóði til Byggðasjóðs.
Til dæmis má nefna að á árunum 1975-79
voru þessi framlög á bilinu 600 til 800
milljónir ef miðað er við verðlag dagsins í
dag. Það er náttúrulega töluverður munur
að reka starfsemi af þessu tagi með beinum
framlögum frá ríkinu, eða með erlendu
lánsfé eins og við gerum að mestu leyti í dag.
Stofnunin vinnur alla vinnu fyrir Atvinnu-
tryggingasjóð útflutningsgreina og Hluta-
fjársjóð Byggðastofnunar, þannig að um-
svifin hafa margfaldast. í upphafí var mikið
lánað beint frá Byggðastofnun og efnahagur
hennar þandist út. Síðan hefur verið innt af
hendi mikil vinna í kringum Atvinnutrygg-
ingasjóð þar sem starfsmenn Byggðastofn-
unar sjá um afgreiðslu allra lána sjóðsins.
Starfsemi Byggðastofnunar er ekki bara
hér í Reykjavík. Við erum með skrifstofu á
Akureyri, einnig höfum við í undirbúningi
að setja upp skrifstofu á ísafirði og á
Egilsstöðum. Einnig höfum við ráðið starfs-
menn tímabundið til að vinna fyrir ökkur
víða um land. Það er stefna stjórnar stofnun-
arinnar að sú aukning sem verður á starfsem-
inni verði fyrst og fremst úti á landsbyggð-
inni. Við höfum kannski ekki alveg getað
sinnt þessu sem skyldi vegna þeirra miklu
umsvifa sem eru í tengslum við Atvinnu-
tryggingasjóðinn."
- Ef við tökum þróun mála á Patreksfirði.
Hver var gangur mála varðandi afskipti
stofnunarinnar?
„Þessi saga nær auðvitað mörg ár aftur í
tímann og það yrði allt of langt mál að fara
mánuði hefur frystihúsið verið lokað en
skipin hafa verið gerð út. Þetta veldur því
að viðhaldsvinna bæði við frystihúsin og
skipin minnka. Þetta hefur gríðarleg marg-
feldisáhrif út í byggðarlagið og veldur brott-
flutningi í framhaldi af minni atvinnu og
minni tekjum.
Hlutafjársjóður fékk þetta fyrirtæki til
meðferðar og gerði um það tillögu til
Byggðastofnunar, Fiskveiðasjóðs og Lands-
bankans. Sambandið og Sambandsfyrirtæk-
in voru þá búin að gefa yfirlýsingu um það
að þau myndu afskrifa 100 milljónir af
kröfum sínum gagnvart fyrirtækinu. Svör
Byggðastofnunar voru jákvæð og stofnunin
var tilbúin að taka þátt í því að kaupa
hlutdeildarskírteini en bæði Landsbankinn
og Fiskveiðasjóður höfnuðu tillögunni. Það
var því engin undankomuleið frá því að
þetta fyrirtæki varð að fara í gjaldþrotameð-
ferð.
Síðastliðinn mánudag voru skip fyrir-
tækisins seld, eins og alkunnugt er orðið.
Byggðastofnun átti verulegar veðkröfur í
Þrym og ég held að ekki hafi neitt annað
komið til greina en að stofnunin fengi það
skip útlagt eins og raunin varð á. Varðandi
Sigureyna kom til áhugi annarra aðila á
kvótanum og það voru sterkir og duglegir
útgerðaraðilar úr Hafnarfirði sem buðu hæst
og fengu skipið á 257,5 milljónir króna.
Byggðastofnun bauð í þessu tilviki 230
milljónir sem er um það bil að vera húfmat
skipsins að viðbættum 25%. Heimamenn
héldu áfram að bjóða á móti þessu sterka
útgerðarfélagi úr Hafnarfirði og auðvitað
buðu þeir með vitund og vilja Byggðastofn-
unar, en þegar kaupverðið var orðið 257
milljónir var það mat þeirra, og út af fyrir
sig mitt, að lengra yrði ekki haldið.
Það hefur verið talað um hvort stofnunin
geti selt heimamönnum Þrym eða þá því
skipi verði skipt út fyrir annað og heppilegra
skip, eins og til dæmis línubát en þarna eru
góð línumið stutt frá. Þetta er í skoðun og
sveitarstjórnarmenn hafa unnið með starfs-
mönnum Byggðastofnunar að því að kort-
leggja og meta hvað komi til greina að gera.
Aftur á móti er ljóst, að mínu mati, að
frystihúsið tekur ekki til starfa aftur nema
að það komi togari á staðinn. Afkastageta
þessa frystihúss er mikil og til að halda upp
jafnri og stöðugri vinnu þarf vafalaust einn
togara og einn eða tvo báta að auki. En þar
er þrautin þyngri því það vantar kvóta
nánast á alla staði, bæði hér á Reykjavíkur-
svæðið og víðsvegar út um landið. Það hefur
verið samdráttur í fiskveiðum ár eftir ár.
Þessvegna getum við spurt okkur að því
hvort sú stefna sem var hér á árum áður, og
Byggðasjóður tók verulegan þátt í að fjár-
magna, sé gengin sér til húðar. Með henni
átti að stuðla að mikilli uppbyggingu frysti-
húsa og á togaraflotanum, en þrátt fyrir vilja
Byggðastofnunar og stjórnvalda til að við-
halda þessari uppbyggingu þá bendir allt til
þess að það sé ekki hægt lengur. Það eru
komnir til sögunnar aðilar sem ekki eru
skuldbundnir ákveðnu frystihúsi varðandi
sölu á aflanum, heldur selja þeir hæstbjóð-
anda hverju sinni. Þessir aðilar sem gera vel
út og virðast geta staðið undir skuldum á
togara langt umfram það sem eigendur
togara sem Iandar í ákveðinni heimabyggð
geta. Ég hef nefnt þá tölu að þarna geti
munað 100 milljónum. Skip sem landar
alltaf í heimahöfn geti staðið undir 130-140
milljónum miðað við að skip sem selur á
hæsta verði á hverjum tíma geti þá staðið
undir 230 milljónum. Það er stór spuming
hvort ekki verður að jafna þessa aðstöðu.
Ein leið til þess er að auka skerðingu á kvóta
ef siglt er með aflann, til dæmis upp í 25%
en skerðingin er 15% í dag.“
- Nú hafa kaupendur Sigureyjarinnar
talað um að Byggðastofnun mismuni lands-
hlutum. Það hafi stofnunin til dæmis gert
með því að gjaldfella þau lán sem voru á
Sigureynni, hvað viltu segja um þetta?
„Það er einmitt hlutverk Byggðastofnunar
að mismuna. Stofnunin þarf á þessum 40
milljónum að halda, sem voru áhvílandi á
Sigureynni, til þess að geta þá lánað Patreks-
firðingunum þannig að þeir komist yfir
kvóta eða skip með öðrum hætti. Enda var
þessu lýst yfir fyrirfram. Allir sem komu og
buðu í skipin vissu af yfirvofandi gjaldfell-
ingu og það þýðir ekki að tala um það eftir
á að fá þessu breytt."
- Getur Byggðastofnun sett einhver skil-
yrði fyrir aðstoð sem veitt er? Nú virðast
skip Patreksfirðinganna ekki hafa landað í
heimahöfn sinni og komið hefur fram í
fréttum að sumir vilja gera minna úr áhrifum
þess að skipin voru seld.
„Ég held að það sé ekki sanngjarnt
gagnvart Patreksfirðingum að tala um
ástandið eins og það var síðastliðna átta eða
níu mánuði. Þeir urðu að loka frystihúsinu
vegna fjárhagsvandræða og það var þó
leikur í stöðunni að láta skipin sigla og reyna
að halda fyrirtækinu á floti með því að landa
þar sem best þótti hverju sinni. Það var
tímabundið ástand, meiningin var alltaf að
reyna að endurreisa starfsemina. Það er því
ósanngjarnt að benda á stöðuna eins og hún
er í dag. Patreksfirðingar vilja auðvitað
miklu frekar tala um stöðu mála á árunum
1980-81 þegar um tíu þúsund tonn komu
þarna að landi og gerðir voru út ellefu stórir
vertíðarbátar."
- En setur Byggðastofnun skilyrði eins og
til dæmis það að aflanum verði landað í
heimahöfn?
„Já, viss skilyrði fyrir aðstoð hafa oft verið
sett. Það hafa verið lánaðir fjármunir þar
sem sérstaklega er tekið fram um gjaldfell-
ingu verði skip selt frá staðnum. Auðvitað
mun frá því gengið þegar þar að kemur
varðandi Patreksfjörð.“
- Nú telja margir að eðli starfsemi
Byggðastofnunar sé þannig að stofnunin
hamli gegn hagræðingu og stuðli að ákvörð-
unum sem eru þjóðhagslega óhagkvæmar.
„Heldurðu að það væri þjóðhagslega
hagkvæmt ef við gerðum alla okkar togara
þannig út að þeir sigldu með aflann eða
seldu í gáma? Ætli verðið á erlendum
mörkuðum myndi ekki lækka? Ég held að
það verði að vera ákveðið jafnvægi í þessum
málum. Það er að vissu marki gott að sigla
með aflann eða þá landa á Reykjavíkur-
svæðinu, en við verðum að taka tillit til
þeirra eigna sem eru út um landið. Hvað
eigum við að gera við frystihúsið á Patreks-
firði, einbýlishúsin og þá þjónustu sem búið
er að byggja upp? íbúarnir hljóta að eiga
einhvern rétt.
Vissulega skal ég viðurkenna að það er
hægt að byggja þetta land með hagkvæmari
hætti en hver á að ákveða hvaða staðir eigi
að vera í byggð og hverjir ekki.“
- En hvað þá með ábyrgð stjórnenda
fyrirtækja úti á landi. Vill hún ekki gleymast
ef menn líta svo á að þeir eigi alltaf vísa
aðstoð ef það fer að ganga Ula og hafa þeir
nógu mikið aðhald?
„Vissulega hafa þeir aðhald, menn eru
látnir hætta störfum og annað því um líkt ef
þeir spjara sig ekki. Það er erfitt að vera
framkvæmdastjóri í fyrirtæki úti á landi sem
er jafnvel með 95% af öllum störfum í
þorpinu. Ef starfsmanni er sagt upp þá er
það oft hið sama og að hann verði að flytja
burt. Það eru miklir annmarkar á þessu
fyrirkomulagi. Þetta getum við aðeins leyst
með því að gera samgöngur milli staða
greiðari, þannig að vinnusvæði verði stærri.
Þá kemur inn meiri hagkvæmni en það er
ekki þar með sagt að stjórnendur fyrirtækja
geti komið til stofnana í dag og sagt: „Hér
er reikningurinn þið verðið að borga.“ Það
gerir enginn í dag.“
- Varðandi Patreksfjörð hefur tU dæmis
heyrst að næg atvinna sé á Tálknafirði sem
er þar skammt frá og Patreksfirðingar geti
sótt atvinnu þangað.
„Þarna kemurðu inn á atriði sem er vert
að huga að og ræða. Að mínu mati þurfa
sveitarfélögin að stækka. Þar með verða
ekki eins mikil vandamál varðandi tekjur
þeirra. Það er rétt að það eru vel rekin og
stöndug fyrirtæki á Tálknafirði sem hafa
eflaust tekið á móti fólki sem ekki hefur
fengið atvinnu á Patreksfirði. Ég hugsa að
það taki styttri tíma að keyra frá Patreksfirði
til Tálknafjarðar en frá Breiðholti og niður
í miðbæ Reykjavíkur.
Atriði af þessu tagi verða landsbyggðar-
menn líka að taka til greina og sætta sig við
að þeir geta ekki alltaf farið heim til sín í
mat og kaffi. Þetta er vissulega þróun sem á
eftir að gerast þó hún gangi hægt.“
- Geturðu gefið eitthvað upp um það
hvað verður gert til lausnar á málefnum
Patreksfjarðar?
„Það er ekki hægt að gefa ákveðið svar við
þessu núna. í rauninni er tvennt sem er um
að ræða. Það verður að hjálpa Patreksfirð-
ingum varðandi skammtímaiausn svo það
verði gerðir út bátar í haust. Samhliða þessu
verður að horfa á málið til framtíðar. Þá
vaknar þessi stóra spurning. „Vilja stjórn-
völd með einum eða öðrum hætti stuðla að
því að Patreksfirðingar eignist togara á ný?“
Annars fer frystihúsið ekki af stað á ný og
þá á Fiskveiðasjóður 100 milljón króna
minnismerki á Patreksfirði sem gefur engan
arð.“
Sigrún S. Hafstein.