Tíminn - 14.12.1989, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 14. desember 1989
Fimmtudagur i4. desember 1989
Tíminn 11
Sekkur Gullskipið í ríkissjóð?
Eftir Stefán Ásgrímsson
„Tillöguflutningurinn miðar að því í
senn að bjarga merkilegum menningar-
verðmætum og tryggja ríkissjóði álitleg-
an hagnað án verulegrar áhættu.“
Þetta eru niðurlagsorð greinargerðar
með frumvarpi um ríkisábyrgð til handa
Gullskipi h.f. en það félag taldi sig árið
1982 hafa fundið „gullskipið" Het Wap-
en van Amsterdam. Alþingi samþykkti
lög um ríkisábyrgð vegna leitarinnar að
gullskipinu og veitti Landsbanki íslands
síðan lán að upphæð 12 milljónir króna.
Það lán er nú orðið stórum meira og
stendur í nærri 80 milljónum og allt útlit
fyrir að ríkissjóður og háttvirtir skatt-
borgarar muni greiða þessa skuld vegna
gullskipsins sem þann 5. september 1983
reyndist vera togari sem strandaði á
Skeiðarársandi árið 1903.
Bankinn óskar gjaldþrotaskipta
Þann tíunda nóvember s.l. óskaði
Landsbanki íslands eftir því að hlutafé-
lagið Gullskip yrði tekið til gjaldþrota-
skipta. Hjá borgarfógeta fengust þær
upplýsingar í gær að þar sem beiðnin
væri svo nýlega komin til fógeta væri
úrskurðar vart að vænta fyrr en upp úr
áramótunum.
Árangurslaust fjárnám mun hafa farið
fram hjá Gullskipi h.f. vegna lánsins frá
1983 þegar leit stóð sem hæst að gullskip-
inu Het Wapen van Amsterdam sem
manna í millum hefur verið kallað gull-
skipið. Þettasumar töldu Gullskipsmenn
sig hafa fundið skipið og þyrfti að hafa
hraðar hendur að bjarga því og verðmæt-
um farmi þess.
Lánið sem Gullskip h.f. tók í Lands-
bankanum í kjölfar laganna um ríkis-
ábyrgðina er nú farið að nálgast 80
milljónir króna og ekki farið að greiða af
því krónu, enda ekkert skip fundið enn.
Landsbankinn hefur því óskað eftir því
að ríkið greiði lánið.
Ríkisábyrgðarsjóður ábyrgðist þetta
lán með svokallaðri einfaldri ábyrgð en
það þýðir að kröfuhafi verður að ganga
fyrst að skuldara áður en ábyrgðaraðilar
eru krafðir um greiðslu. Það verður sem
sé að sanna að ekkert sé til í búi
Gullskips h.f. áður en Ríkisábyrgðar-
sjóður og skattborgarar verða krafðir
reikningsskila fyrir gullævintýrið. Hefði
ríkið hins vegar gengist í sjálfskuldar-
ábyrgð hefði það jafnframt selt bankan-
um sjálfdæmi um hvort hann yfirleitt
leitaði eftir greiðslu hjá skuldara sjálfum
eða færi beint í ábyrgðaraðila.
Ábyrgðin í fullu gildi
Sigurður Thoroddsen lögfræðingur
Ríkisábyrgðarsjóðs sagði í gær að sam-
kvæmt lögunum hefði ríkið ábyrgst lán
til Gullskips h.f. allt að 50 milljónum
króna. Ábyrgðin hefði hins vegar ekki
verið notuð nema að rúmum einum
fjórða hluta og aðeins teknar að láni tólf
milljónir króna. Það hefði nú undið upp
á sig vöxtum, dráttarvöxtum og verðbót-
um og er upphæðin nú nærri 80 milljónir
króna.
„Ábyrgðin er enn í gildi af láninu.
Þegar ábyrgð er veitt á lán þá gildir hún
ar til lánið er að fullu greitt," sagði
igurður.
Frumvarp til laga um heimild til handa
ríkisstjórninni að ábyrgjast lán vegna
björgunar skipsins Het Vapen van Am-
sterdam var flutt á Alþingi vorið 1983 og
voru flutningsmenn Birgir ísleifur Gunn-
arsson, Þórarinn Sigurjónsson, Sverrir
Hermannsson og Magnús H. Magnús-
son.
Ólaf ur Ragnar studdi málið 1983
- borgar að líkindum 1990
Meðal þeirra sem studdu frumvarpið
var núverandi fjármálaráðherra; Ólafur
Ragnar Grímsson sem þá sat á þingi.
Hann tók til máls við umræðurnar um
málið og taldi það hið áhugaverðasta.
Hann fær nú sem fjármálaráðherra að
líkindum að greiða fyrir þetta áhugamál
sitt og annarra stuðningsmanna þess.
Birgir ísleifur Gunnarsson var aðal
flutningsmaður frumvarpsins um ríkis-
ábyrgð vegna gullleitarinnar á Skeiðar-
ársandi. Hann sagði í gær að fyrir hefðu
legið ýmsar skýrslur þar sem yfirgnæf-
andi líkur hefðu verið taldar á 'að
gullskipið væri fundið.
í öðru lagi hefðu legið fyrir yfirlýsingar
frá Gullskipi h.f. um að væntanleg
ríkisábyrgð yrði ekki látin falla á ríkið.
„Menn töldu þetta vera svo sögulegan
atburð ef hægt yrði að ná þessu skipi
upp, að það væri kannski þess virði að
ríkissjóður tæki að einhverju leyti þátt í
þeirri áhættu sem einstaklingar voru að
leggja þarna í. Það lá ljóst fyrir að þarna
var um fornminjar að ræða og ríkið
myndi eiga rétt á því að miklu leyti sem
þarna kæmi upp,“ sagði Birgir Isleifur
Gunnarsson.
Veðbönd í ófundnu gulli
Lögin um ríkisábyrgðina hljóða svo:
„l.grein: Ríkisstjórninni er heimilt að
ábyrgjast lán sem tekið yrði vegna björg-
unar skipsins Het Wapen van Amster-
dam allt að 50 milljónum króna gegn
þeim tryggingum sem fjármálaráðuneyt-
ið telur fullnægjandi, svo sem í verðmæti
hins bjargaða og söluandvirði skipsins úr
landi, enda liggi fyrir samþykki fjárveit-
inganefndar.
2. grein: Lög þessi öðlast þegar gildi.
Þessi lög eru enn í gildi þrátt fyrir að
skipið sem menn, þar á meðal þeir
alþingismenn sem fluttu frumvaroið og
greiddu því atkvæði, töldu ao væri
fundið árið 1983, sé enn ófundið.
Leitinni lauk þann 5. september 1983
þegar í ljós kom að skip það sem talið
hafði verið gullskipið reyndist þýskur
togari sem strandaði á Skeiðarársandi
árið 1903. Áður höfðu gullleitarmenn
meðal annars borað niður í skipið og
talið sig finna sterka kryddlykt af því
sem upp kom en skipið hollenska gæti
hafa verið hlaðið kryddi.
Leitin að gullskipinu hefur staðið yfir
síðan árið 1960 og hafa gullleitarmenn;
stjórnarmenn og hluthafar Gullskips h.f.
o. fl. lagt mikið fé og fyrirhöfn í þessa
leit. Stjórnarmenn Gullskips eru Bergur
Lárusson, Eyjólfur Konráð Jónsson,
Gísli Sveinsson, Magnús Sigurlásson og
Kristinn Guðbrandsson.
Átti ekki að lenda á ríkinu
Eyjólfur Konráð Jónsson; einn stjórn-
armanna í Gullskipi h.f. neitaði því í gær
að gjaldþrotaskipti Gullskips h.f. væru
yfirvofandi og kvaðst ekki vita betur en
búið væri að afturkalla beiðnina hjá
borgarfógeta. Hann sagði að búið hefði
verið að taka 12 milljónir af þeim 50 sem
ríkisábyrgðin náði til þegar ósköpin
dundu yfir og í ljós kom að gullskipið var
ófundið enn.
Hann sagði að féiagið skuldaði ekkert
nema þessar upphaflegu 12 milljónir kr.
Allar aðrar skuldir hefðu eigendur greitt.
Hann neitaði því að Landsbankinn væri
nú að innheimta þessa skuld.
- En ef svo er ekki, hvar eru þær
milljónir þá? Eyjólfur Konráð sagði að
Ríkisábyrgðarsjóður væri ábyrgur fyrir
þeim og fyndist skipið ekki gæti fallið á
ríkissjóð að greiða þá peninga. Búið
væri að ganga úr skugga um eignir
félagsins með kyrrsetningu eigna þess og
í ljós hefði komið að engar eignir
fyrirfyndust fyrir utan leitarkostnaðinn,
væri hann einhvers virði.
Eyjólfur Konráð sagðist ekki hafa
tekið þátt í umræðum eða atkvæða-
greiðslu um ríkisábyrgðarfrumvarpið
vegna þess hve málið var skylt honum.
Hann sagði að eftir að frumvarpið var
orðið að lögum hefði stjóm Gullskips
sent frá sér tilkynningu um að reynt yrði
að standa undir þessu láni, enda hefðu
menn verið bjartsýnir á að finna skipið
og ætlun þeirra hefði verið að koma í veg
fyrir að þetta lenti á ríkinu.
Óvíst um gull í skipinu
Het Wapen van Amsterdam strandaði
á Skeiðarársandi þann 19. september
1667. Skipið var þá á leið frá V-Indíum
til heimahafnar í Amsterdam og sigldi í
skipalest átta skipa frá Bretlandi í átt til
Færeyja. Það varð viðskila við hin skipin
í illviðri og hraktist undan veðri þar til
það strandaði.
Skipið var stórt vopnað kaupfar í eigu
Hollenska austur Indíafélagsins og voru
milli 200 og 250 manns um borð; áhöfn
og farþegar. Enn er til skrá yfir farm
allra skipanna átta er öll sigldu í skipa-
lestinni hina örlagaríku ferð. Hins vegar
vita menn ekki hvaða farm hvert skip-
anna flutti, þannig að ekki liggur óyggj-
andi fyrir hvort skipið hafi flutt gull.
Leitin að gullskipinu eins og Het
Wapen hefur verið nefnt, hófst árið 1960
en þá veitti forsætisráðuneytið Bergi
Lárassyni leyfi til leitar með bréfi dag-
settu 27. september sama ár.
í bréfinu segir að Bergi sé heimilt að
leita skipsins og hagnýta sér verðmæti
þess gegn greiðslu 12% af söluandvirði
þeirra verðmæta sem finnast kynnu, „að
frádregnum flutningskostnaði til sölu-
staðar, eins og það er orðað í bréfinu.
Jafnframt voru gerðir samningar við
landeigendur en þeir skyldu fá í sinn hlut
10% hugsanlegs hagnaðar.
í greinargerð með ríkisábyrgðarfrum-
varpinu frá 1983 segir m.a. „Síðastliðin
tuttugu og tvö ár hefur verið unnið að
leit skipsins og varið til þess miklum
verðmætum og vinnu. Tuttugasta og
áttunda júlí 1987 (ekki prentvilla) fannst
skipið loks. Áætlun hefur verið gerð um
að bjarga verðmætum þeim sem hér um
ræðir á þessu ári.
Fullvíst er talið að skipsskrokkurinn
sé heill og allur sá farmur sem niðri í
skipinu var, sé þar enn. Engin leið er að
gera sér grein fyrir þeim verðmætum
sem hér kann að vera um að ræða, en
naumast geta þau verið minni en nemur
kostnaði við björgun, eða fimmtíu millj-
ónir króna.
Hagsmunir ríkisins af björgun þessara
verðmæta eru að sjálfsögðu lang mestir
þar eð það fengi auk 12% þóknunarinnar
miklar skatttekjur ef um veruleg verð-
mæti er að ræða.“