Tíminn - 07.03.1992, Qupperneq 5

Laugardagur 7. mars 1992
Tíminn 5
Menningarsj óður og fullveldisafsal
Asta R. Jóhannesdóttir skrifar
Á dögunum var úthlutað styrkjum úr Menn-
ingarsjóði útvarpsstöðva í fyrsta skipti sam-
kvæmt nýrri reglugerð. Skiptar skoðanir eru
og hafa verið um sjóð þennan alla tíð frá því
hann var lögfestur í útvarpslögum 1985.
Hugmyndin að sjóðnum var góð. En hún var
fyrst og fremst að losa Ríkisútvarpið, sem með
þessum lögum var komið í samkeppni við
einkastöðvar, við kostnaðinn af rekstri Sinfón-
íuhljómsveitar íslands. Hlutur þess var 25% af
rekstrarkostnaði hennar umfram tekjur.
Ósanngjamt þótti að Ríkisútvarpið bæri þann
mikla kostnað, auk menningar- og öryggis-
hlutverks, í harðri samkeppni við einkastöðv-
ar. Afgangi sjóðstekna skyldi síðan úthluta til
eflingar innlendri dagskrárgerð sem verða
mætti til menningarauka og fræðslu, eins og
segir í lögunum.
Tíund af auglýsingatekjum ekki
peningar útvarpsstöðvanna
Tekjur menningarsjóðsins eru 10% gjald, sem
leggst á allar auglýsingar í útvarpi. Með útvarpi
er bæði átt við hljóðvarp og sjónvarp. Nokkuð
illa hefúr gengið að innheimta þetta gjald, þar
sem rekstur útvarpsstöðva hérlendis hefur
gengið misjafnlega. Einnig hefúr verið ágrein-
ingur um hvað teljist auglýsing og hvað ekki.
Kostun á dagskrárefni í sjónvarpi og óbeinar
auglýsingar hafa ekki allir viðurkennt að falli
undir þetta.
Ríkisútvarpinu og öðrum útvarpsstöðvum
hefur þótt það blóðugt að þurfa að hækka aug-
lýsingaverð um 10% til að innheimta greiðslur
í sjóðinn. Auglýsingatekjur eru einn megin-
tekjustofn útvaips og þessi skattheimta kemur
í veg fyrir að stöðvamar geti hækkað auglýs-
ingaverðið og aukið þannig tekjur sínar. Á aug-
lýsingamarkaði eru útvarpsstöðvar í sam-
keppni við aðra fjölmiðla, td. dagblöð og tíma-
rit, og því em takmörk fyrir því hversu hátt
auglýsingaverð getur verið.
Ríkísútvarpið borgar mest,
en fær lítið
Frá upphafi hafa greiðslur frá Ríkisútvarpinu
verið uppistaðan í tekjum sjóðsins og þar með
hafa tekjur af auglýsingum Ríkisútvarpsins
haldið áfram að greiða kostnaðinn af Sinfóníu-
hljómsveitinni. Það er því spuming hvort sjóð-
urinn hefur náð því hlutverki sínu að losa Rík-
isútvarpið undan sínum hluta rekstrarkostn-
aðar hljómsveitarinnar.
Það er líka álitamál hvort útvarpsstöðvar eigi
að standa undir kostnaði við sinfóníuhljóm-
sveit Það hlýtur fremur að vera í verkahring
ríkissjóðs.
Þijú undanfarin ár, 1989-1991, hefur Ríkisút-
varpið greitt 102 milljónir króna í sjóðinn um-
fram þá styrki, sem það hefúr fengið til dag-
skrárgerðar úr honum. Losnaði það við þessa
skattheimtu og héldi óbreyttu auglýsinga-
verði, þ.e. fengi 10% beint í dagskrána, væri
það mun betur statt
Ríkisútvarpið er eini Qölmiðillinn sem heldur
úti vandaðri menningardagskrá. Það þarf ekki
leiðbeiningar frá sjóðsstjóm úti í bæ um hvaða
menningarefni það á að framleiða og fyrir
hvaða peninga. Það er vantraust á menningar-
stofnun eins og Ríkisútvarpið að hafa þennan
háttá.
Starfsmenn Ríkisútvarpsins hafa löngum sýnt
að þeim er fyllilega treystandi til að halda úti
vandaðri menningardagskrá, hafi þeir á annað
borð fé til þess.
Kvikmyndagerðarmenn kátir
í apríl sl. var reglum um úthlutun úr sjóðn-
um breytt og nú við síðustu úthlutun fengu
fleiri en útvarpsstöðvar úthlutað sfyrkjum til
menningarefnis. Nú em framleiðendur dag-
skrárefnis komnir í hópinn og fengu sfyrki við
síðustu úthlutun. Ég skil vel ánægju þeirra og
sömuleiðis þörfina fyrir stuðning við gerð dýr-
ara menningarefnis, eins og t.d. heimildar-
mynda fyrir sjón-
varp. En við get-
um ekki sótt fé í
þetta í auglýsinga-
skattinn. Hér
verður kvik-
myndasjóður að
koma til með td.
sérstaka deild. Út-
varpsstöðvarnar
þurfe á öllum sín-
um auglýsinga-
tekjum að halda.
Reyndar er vafesamt að reglugerð Svavars
Gestssonar um þessa skipan mála standist lög,
og ættu ráðamenn að skera úr því hið fyrsta.
Það er líka dýrt að halda úti sjóði sem þessum.
Samkvæmt fjárhagsáætlun þessa árs renna 4
milljónir aðeins í reksturinn. Það væri hægt að
vinna dágott menningarefni fyrir þann pening.
Ríkisútvarpið homreka hjá
stjómvöldum
Ríkisútvarpið þarfnast allra þeirra tekna, sem
það getur fengið, til að vinna vandaða dagskrá.
Við landsmenn, eigendur þess, gerum til þess
ákveðnar kröfúr, sem við ætlumst til að það
standi undir. Það gera stjómvöld einnig. Samt
er einn af megin tekjustofnum útvarpsins, að-
flutningsgjöldin, tekinn af stofnuninni ár eftir
ár og auglýsingatekjumar skattlagðar um áð-
umefnd 10%.
En nú er vonandi bjartara framundan hjá
stofnuninni, ef marka má „Hvítbókina", en þar
segin „Rfkisútvarpinu verður í framtíðinni
sem hingað til gert kleift að sinna öryggishlut-
verki sínu og menningarlegum skyldum af
myndugleika." Eða þýðir þetta óbreytt ástand?
Eg vona ekki og legg til að Menningarsjóður
útvarpsstöðva verði lagður niður sem fyrsL
Verður EES að vemleika?
Nú er búið að senda þriðju útgáfu af samningi
um Evrópskt efnahagssvæði til EB-dómstóls-
ins til samþykktar. En eins og menn eflaust
muna, hafhaði EB-dómstóllinn síðustu útgáfú
af þessum margumtalaða samningi, þar sem
hann þótti bijóta í bága við Rómarsáttmálann.
Margir voru femir að trúa því að ekkert yrði
úr þessari samningagerð og voru hættir að
hugsa um hana. Ráðamenn hjá hinum EFTA-
þjóðunum voru búnir að missa áhugann á fyr-
irbærinu, enda á hraðri leið inn í EB.
íslendingar eru flestir sammála um það að við
eigum ekkert erindi í EB með þeim, en sama er
ekki að segja um Evrópskt efnahagssvæði,
EES. Forráðamenn þjóðarinnar, með utanrík-
isráðherra í ferarbroddi, ætla okkur inn í það,
hvað sem það kostar.
Athugasemdir EB-dómstólsins
Ástæður þess að EB-dómstóIlinn hafnaði fyrri
útgáfu af EES-samningi voru nokkrar. Hann
gerði athugasemd við að EES-dómstóll skæri
úr, ef deilur kæmu upp milli samningsaðila
um túlkun samningsins og fylgiskjala hans.
Hann gat ekki sætt sig við að sömu dómarar
ættu sæti í EB-dómstólnum og EES-dóm-
stólnum, vegna
hugsanlegra
hagsmuna-
árekstra. f samn-
ingsdrögunum
var gert ráð fyrir
að EFTA- eftir-
litsstofnunin
gæti sektað
ákveðin EB-fyr-
irtæki fyrir at-
hæfi sem bryti í
bága við sam-
keppnisreglur. Þar taldi dómstóllinn að verið
væri að skerða lögsögu framkvæmdastjómar
og EB- dómstólsins.
Loks taldi hann að ekki væri unnt að tryggja
réttarsamræmi innan EES, vegna þess að
markmið EES og EB væru ekki hin sömu.
Gerum við athugasemdir?
íslensk stjómvöld virðast ekki gera neinar at-
hugasemdir við samningsdrögin, þó svo að því
hafi verið lýst yfir fyrir íslands hönd að við
gætum ekki sætt okkur við ýmis atriði í þess-
um samningaviðræðum. Meðal þeirra er að
fullveldisafsal komi ekki til greina og útlend-
ingar féi ekki frekari aðgang að fiskimiðum
okkar en nú er.
Guðmundur Alfreðsson þjóðréttarfræðingur,
sem starfar í Genf, hefur lýst því yfir að þau
samningsdrög, sem EB-dómstóIlinn hafnaði,
hafi falið í sér fullveldisafsal og því ekki sam-
ræmst íslensku stjómarskránni. Samt sem
áður sáu íslensk stjómvöld ekki ástæðu til að
gera neitt í málinu. En hefði orðið að rjúfa
þing og efna til kosninga að nýju, hefði það
komið á daginn að samningurinn stæðist ekki
samkvæmt stjómarskránni. Það er skiljanlegt
að stjómarflokkamir vilji ekki lenda í þeirri
aðstæðu, eins og útkoman í skoðanakönnun-
um hefur verið undanferið.
Að áliti Guðmundar má ekki breyta stjómar-
skránni með venjulegum lögum. Til þess er
stjómarskrárgjafinn einn bær. Stjómar-
skránni verður því ekki breytt með gerð milli-
ríkjasamnings og samþykki Alþingis á hon-
um.
Skýrari ákvæði um
fullveldisafsal nú
f nýjasta samningnum er í sérstakri bókun
enn skýrar kveðið á um fullveldisafsal, þar
sem EFTA- ríkin fallast á að setja í lög sín
ákvæði sem fela í sér að reglur EES- samn-
ingsins séu æðri landslögum viðkomandi rík-
is, ef til árekstra kemur. Sé leitað eftir úr-
skurði EB- dómstólsins vegna deilumáia,
verður niðurstaða hans bindandi og endanleg.
Ef samningar takast ekki innan EES-nefhdar-
innar og ekki er fellist á að leita eftir úrskurði
EB-dómstóIsins, getur samningsaðili gripið
til gagnaðgerða og fellt samninginn úr gildi. f
stað EES- dómstóls er þannig komið flókið
kerfi til lausnar ágreiningsmála, þar sem Evr-
ópubandalagið hefúr undirtökin á flestum
sviðum.
Þá spyr maður hvort slík lög, sem færa dóms-
valdið frá íslenskum dómstólum til Brússel,
standist, samkvæmt íslensku stjómarskránni.
Svo er ekki, ef vitnað er í álit Guðmundar AI-
freðssonar.
Fiskurinn til EB á
silfurfati
Og nú hafe íslensk stjómvöld látið plata sig til
að veita EB- ríkjunum heimild til að veita
3000 tonn af karfa í íslenskri fiskveiðilögsögu.
Nú er ekki verið að tala um vannýtta stoína,
eins og langhalann; nei, nú em það nytjafisk-
amir okkar. Hvað eru menn að hugsa? Það er
ekki nóg með að við tryggjum veiðirétt á þess-
um 3000 tonnum af karfa, heldur er nú fellist
á að endurskoða áður afmörkuð veiðisvæði,
reynist veiðamar þar ekki hagkvæmar fyrir
EB, þ.e. reynist ekki unnt að ná þessum afla á
veiðisvæðunum á hagkvæman hátt.
Við vitum einnig hve erfitt það hefúr reynst
að fylgjast með fiskveiðum flota EB-ríkjanna í
landhelgi þeirra ríkja, sem hafe veitt þeim
veiðiheimiídir.
„Allt fyrir ekkert“ verður
„Hvað sem það kostar“
Nú fegna íslenskir ráðamenn þeim samning-
um, sem nú er búið að senda til EB-dómstóls-
ins til samþykktar. Þeir hamast við að sann-
færa þjóðina um að þessir samningar séu
betri, já mun betri, en þeir samningar sem
fengu „allt fyrir ekkert“-einkunnina í Lúxem-
borg. Sérstaklega eru þeir ánægðir með sjáv-
arútvegsbókunina sem var látin mæta afgangi
og var nú fyrst tilbúin.
I umfjöllun um afnám tolla hefur sú tilhneig-
ing verið rík að halda því fram að hagnaðurinn
við niðurfellingu tolla komi okkur að öllu leyti
til góða. Við skulum ekki láta það hvarfla að
okkur að sú sé raunin. EB-ríkin ætla án efe að
halda hluta af ágóðanum af þeirri niðurfell-
ingu. Það væri bamaskapur að halda öðru
fram.
Nú á næstunni mun EB-dómstólIinn líklega
leggja blessun sína yfir þennan samning. Ann-
að er ólíklegt, þar sem gengið hefúr verið að
allflestum kröfum hans og dómstóllinn er
undir miklum pólitískum þrýstingi.
Ég vil því hvetja fólk til að vera vakandi og
fylgjast vel með, þegar þetta mál kemur fyrir
Alþingi, og láta í sér heyra, þegar svo mikið er
íhúfi.