Tíminn - 01.08.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 1. ágúst 1992
FYRSTA menning
heimsins í sögu-
legri tíð, menning
Mesópótamíu,
berst ekki síst
með íbúunum sjálfum
til austurs og vesturs
og þessari sömu
menningu er þar
haldið áfram á Indlandi
í austri og í Sýrlandi í
vestri.
Sagan um Dilmun varpar
nokkru ljósi á tengsl hinnar
íyrstu menningar í Mesópótamíu
og Indusmenningarinnar, sem
kennd er við Harappa.
í fornum söguljóðum Súmera
og Ubeidfólksins er sagt frá jarð-
neskri paradís, sem nefnd var Dil-
mun. Þekktust þessara goðsagna
er sagan um hetjuna Gilgamesh,
sem leggur upp í ferðalag til að
leita að „landi lifenda“. Gilgam-
esh er goðsagnavera, en hann er
líka á lista yfir konunga Súmera
og sagður fyrsti konungur Erid-
urech. Dilmun, landinu sem Gil-
gamesh leitar að, lýsa skáldin í
Mesópótamíu sem landi hinna
ódauðlegu. Þangað hverfa hetjur
og vitringar og lifa þar í eilífri
sælu. Gilgamesh fer þangað til að
öðlast eilíft líf í paradís, landi
hinna blessuðu. í öðru ljóði er
Dilmun einnig lýst sem paradís.
Það er heilagt land, geislandi
bjart og hreint. Þar finnast hvorki
sjúkdómar né dauði.
Vatnaguðinn Enki þvoði landið
hreint og blessaði það. Og þar
finnast frjósamir akrar og alls-
nægtir. Enki þýðir á máli Súmera
herra jarðarinnar. En til erannað
eldra orð um þennan guð hinna
miklu vatna. Það er orðið Ea.
Menn vita ekki hvaðan það orð er
komið, en sumir telja líklegt að
það sé úr máli Ubeidfólksins,
elsta máli Mesópótamíu.
Dilmun er nefnt í enn öðru ljóði
Súmera, sem aðeins brot er til af.
Þar er því lýst hvernig Enki fer
um jörðina, leggur línur fram-
vindunnar, skipuleggur menn-
inguna og ákvarðar hlutverk og
örlög þjóða. Eitt þeirra landa,
sem Enki er látinn fara um í
þessu ljóði, er Dilmun.
Á Dilmun er líka minnst í sög-
unni um flóðið, sem talin er
byggjast á raunverulegum nátt-
úruhamförum sem eyddu byggð-
um. í sögunni er vitringnum og
trúmanninum Zíusudra, sem er
Nói Súmera, bjargað frá synda-
flóði sem guðirnir láta ganga yfir
mannfólkið í refsingarskyni. Zí-
usudra er gefið líf og guðirnir
fara með hann til Dilmun, lands
sólaruppkomunnar í austri.
Og enn halda skáldin áfram að
yrkja um Dilmun. Slíkum parad-
ísum, sem hin fornu skáld sköp-
uðu í ljóðum. var jafnan settur
gæslumaður. Það á jafnt við um
Dilmun og hið helga land ís, hið
hvíta eyland lengst í norðri, sem
skáld Áría yrkja um árþúsundum
fyrir íslandsbyggð.
Orðið ís þykir á sanskrít guð. ís í
þessari merkingu er í Evrópu, og
raunar víðar, algengt í nöfnum á
löndum, stöðum og á mönnum
(ís, ír, Es, As, Ás, His, Her). Eitt
þessara nafna er land okkar, ís-
land, land guðs. Sagan um
Hrafna-Flóka er aðeins nafnskýr-
ingarsaga, sett saman af Styrmi
fróða úti í Viðey mörgum öldum
eftir að landið var numið. Skylt er
að geta þess, að Einar Pálsson
mun fyrstur manna hafa sýnt
Þessi teikning sýnir „kornbanka“ í Mohenjo-daro fyrir um 4000 árum, en þá munu um 40 þús. íbúar hafa
veriö í borginni.
Gunnar Dal:
Hvaðan kom menn-
ing Forn-lndverja
í Indusdal?
Konungur Assýríu, Tlikutti-Nin-
urta, kallar sig m.a. konung af
Dilmun og Eþíópíu, sem minnir á
að í Bókinni um Ester í Biblíunni
kallar Ahasuerus sig konung frá
Indlandi til Eþíópíu. Og enn aðrir
konungar í Dilmun eru nefndir í
annálum. T.d. Hundaru og Uperi,
sem sagður er skattskyldur Sarg-
oni II af Assýríu. Loks segir í ann-
álum að flokkur hermanna hafi
verið sendur frá Dilmun til að
eyða Babýlon í tíð Sennacheribs.
Sá herflokkur flutti með sér eir-
og koparáhöld, sem sögð voru
einkenna iðnað í Dilmun. Af
þessu öllu er ljóst, að þegar aldir
líða breytist draumalandið um
sælustað framliðinna í mjög svo
jarðneskan veruleika.
En hvar á jörðinni er þá þetta
land? Um það hefur verið deilt,
enda sögðu þeir textar, sem
þekktir voru fram á miðja tuttug-
ustu öld, nær ekkert um land-
fræðilega legu landsins. Aðeins í
sögunni um Syndaflóðið er sagt
að Dilmun sé land sólaruppkom-
unnar og þess vegna væntanlega í
austri séð frá Mesópótamíu. En
samkvæmt textum, sem Leonard
Woolley gróf upp í Úr og kannað-
ir voru á sjötta áratug þessarar
aldar, er Dilmun strandríki í
austri og skip þess versluðu við
allan hinn gamla menningar-
heim: Dilmun flytur út gull, gim-
steina, áhöld og skartgripi úr
kopar, fílabein og gripi gerða úr
fflabeini, t.d. kamba, skrín, mynd-
ir og húsgögn. Þetta þrennt —
land í austri, strandríki og iðnað-
arríki sem selur fílabein og gripi
úr fflabeini — nánast útilokar
aðra staði en þau landsvæði þar
sem Harappa- eða Indusmenn-
ingin blómgaðist. Þessi land-
svæði eru íran, Pakistan og Ind-
land.
Allt, sem sagt er hér að framan,
er eins konar formáli að spurn-
ingunni: Hverjir eru það sem
byggðu upp Indusmenninguna á
þessum landsvæðum? Skáldin í
Mesópótamíu skapa í upphafi
söguna um hið blessaða land, Dil-
mun. En hverjir reyna að breyta
þessum draumi í veruleika?
Margir fornleifafræðingar hafa
haldið því fram að Indusmenn-
ingin, sem hefst snemma á þriðja
árþúsundinu f.Kr., hafi verið
menningarbylting sem kemur
skyndilega utan frá. Þeir telja að
frtS '
skilning á merkingu orðsins ís-
land, í hinu mikla ritverki sínu
Rætur íslenskrar menningar (Arf-
ur Kelta)
Hvað Dilmun snertir, þá var
guðinn Enki sagður hafa sett
gyðjuna Ninsikillu til að gæta
landsins helga, Dilmun. Ninsik-
illa er orð úr máli Súmera og þýð-
ir hin hreina drottning.
Þótt undarlegt megi virðast, þá
er Dilmun, land hinna blessuðu,
ekki aðeins paradís í öðrum
heimi. Dilmun, sem í fyrstu er
sennilega aðeins til í ljóði, verður
jarðneskur veruleiki. Og það á sér
sögu, sem hefst á þriðja árþús-
undinu f.Kr. Annálabrot um Dil-
mun eru aðallega verslunarsaga.
Ur-Nanshe, konungur í Lagash
sem uppi var um 2450 f.Kr., segir
frá því á steintöflum, sem hann
lét gera, að skip frá Dilmun hafi
fært honum timbur. Um 2300
f.Kr. segir Sargon mikli, sem ríkti
um skeið yfir nálægari Austur-
löndum, frá því á minnisvarða,
sem hann lét reisa í borginni
Nippur, að skip frá Dilmun lægju
í höfn í höfuðborg hans, Agada.
Talað er líka um sendiboða og
kaupmannalestir frá Dilmun.
Uxakerran, sem notuö er í
dag á Indlandi, viröist ekki
vera mikiö frábrugöin leir-
leikfanginu hér aö ofan, sem
er um 4000 ára.
inn á þetta svæði komi þjóð, sem
náð hafi háu menningarstigi.
Hvaðan ætti slík þjóð að koma á
þessum tíma? Menning á þessu
stigi gat aðeins komið frá Mesóp-
ótamíu, sem um 3000 f.Kr. var
komin með borgarmenningu á
háu stigi, stórar byggingar og
myndletur. Og þeir höfðu þá þeg-
ar hæfni til að halda uppi verslun-
arleiðum á sjó og landi. í Mesóp-
ótamíu var, eins og fyrr segir,
ævaforn átrúnaður á vatnaguðinn
sem réð fljótum, vötnum og hafi.
í Indusmenningunni ríkir á ná-
kvæmlega sama hátt trúarleg af-
staða til vatnsins og hreinleikans.