Tíminn - 15.08.1992, Blaðsíða 7

Laugardagur 15. ágúst 1992
Tíminn 7
lífcgæðum á markaðstorginu. í þeim
mæli sem vinstrið tengist í hugmyndum
okkar því (yrrtalda og hægrið því síðar-
taida, í þeim mæli hljóta kjósendur að
bregðast við þessum hugmyndum með
því að ieita annarra valkosta, sem gæfu
manni færi til að varðveita frelsi sitt en
sfyrkja þó um leið þau tengsl og þau gildi
sem eru eðliskjami mannlegs samfélags.
Á þennan hátt hlýtur að verða skilja hina
augljósu eftirspum víða um lönd eftir
öðrum flokkum og nýjum valkostum,
leiðum til þess að finna sér nýja fulltrúa
með nýjar hugmyndir til forsjár í stjóm-
málunum, nýja forystumenn með aðrar
viðmiðanir en „gömlu flokkamir'' hafa
getað boðið. Út um allt hefur fólk heyrzt
vera að segja nei við gömlu forystuna:
„Við viljum ykkur ekki, því að þið emð
sýnilega.ráðþrota". Nei Dana við Maast-
richt- samrunanum er af þessum toga, og
það nei hefur nú sannarlega kallað fram
og styrkt umræðu og efosemdir víða um
lönd um æskileika og réttmæti aukins
samruna Iandanna í Efnahagsbandalag-
inu, EB. Það verður nú ekki lengur ger-
legt fyrir stjómmálaforystuna á sama
hátt og áður að láta sem sá samruni sé al-
veg sjálfeagt keppikefli fyrir þjóðimar, að
gildi hans og ágæti séu efolaus. Nei Dana
var að vísu alls ekki nei við því EB sem
þeir eru í, heldur aðeins nei við þeim
aukna samruna sem Maastricht- upp-
kastið er áætlun um. En það var einnig
nei við þeim boðskap allrar helztu stjóm-
málaforystunnar í landinu að sá samruni,
ásamt tilsvarandi framsali ríkisstjómar-
valds, væri sjálfsagt keppikefli. Því er nið-
urstaða kosningarinnar um þetta mál
mikið áfall fyrir flesta helztu stjómmála-
flokkana í landinu. Eftir þennan atburð
koma líka efasemdimar í öðrum löndum
EB miklu meir í ljós en áður, einnig hjá
þeim stóm, í Þýzkalandi, Frakklandi og
Bretlandi. í því landi er nú til dæmis
greinilegt að mikið af kjósendum íhalds-
flokksins og margir þingmenn eru á móti
Maastricht-samrunanum á sama tíma og
forsætisráðherra þeirra fer með for-
mennsku í EB og berst við að koma sam-
runamálunum áleiðis. í þessu samhengi
má líka minnast grænna flokka og fram-
boða út um allt á síðustu árum; og nú
vestanhafs skyndilegs fylgis við auð-
manninn Perot til ffamboðs í stöðu
Bandaríkjaforseta. Þetta virðist að vísu
hafa verið bóla, og nú sprungin eða
hjöðnuð. En það var harla stór bóla, og
slíkar munu verða fleiri hjá þjóðum sem
eru ráðvilltar um það, hvaða hugmyndir
verði að leggja í grunn stjómmála sinna,
og eru famar að neita boðskap þeirrar
forystu sem þær hafa.
Pólitík án heimspeki
og siðar?
í ráðvillunni bregzt almenningur við
með ólund og þverúð, sem eiga sér sömu
ástæður og ráðvillan. í því sambandi er
oft talað um hugsjónaleysi, sem er þá eig-
inlega það, að gamla andstæðuparið
stjómræði andspænis markaðsræði sé
búið að ganga sér til húðar og geti ekki
orkað lengur sem kveikja hugsunar,
skoðana og athafha. í rauninni getur
þetta ekki stafað af því að ágreiningurinn
milli stjómhyggju og markaðshyggju sé
ekki gildur. I rauninni er hann það, og
sennilega sígildur. En um hitt er að ræða,
að hugsjónimar sem tengjast þessum
hugmyndum hafa nú greinilega misst
kraft sinn. Fólkið sér í gegnum þær, og
líka í gegnum stjómmálamennina.
Nokkur almenn menntun í lýðræðisríkj-
unum, svo og veruleg almenn, (jölmiðluð
reynsla af stjómmálunum á þessari öld,
veldur því vitanlega, að fólk lætur síður
blekkjast til tilfinningafylgilags við hug-
sjónir. Útópíuhugmyndir heilla ekki leng-
ur, enda þótt ómótmælanlegt sé, að um-
hugsun um stjómmál eigi sér drauma-
landshugmynd að forsendu: án hug-
myndar um hvemig maður vilji hafa
ffamtíðina, skapast ekki vilji til að reyna
að bæta ástand mannfélagsins. Almenn-
ari menntun en áður og talsverð von-
svikareynsla af stjómmálum á þessari öld
helzt í hendur við annað, sem miklu
skiptir hér, en það er rík áhrif raunvís-
indahyggju. Af þeim áhrifúm hefur nú
leitt, að við ákvarðanatöku í stjómmálum
hefur hugmyndin um það vísindalega
rétta að nokkru leytd leyst hugmyndina
um það hugsjónalega rétta af hólmi.
Stjómvöld taka ákvarðanir á vísindaleg-
um grunni, stundum m. a. s. fölskum vís-
indalegum grunni, heldur en ekki vís-
Hví ætli lýðræðls-
lönd séu nú í slíku
uppnáml sem þetta
bendir til, jafnframt
þviað lýðræðið
sjálft virðist vera að
vinna mikilvæga
sigra um víða ver-
öid? Hví eru kjös-
endur í lýðræðis-
löndum nú svo
þverúðarfuitir?
indalegum. Þessi vísindalegleiki hefúr á
síðari tímum ekki helgast af andlegu
markmiði, aðeins efnislegu markmiði,
þ.e. með stefnu á efríalega hagsæld og það
að halda þjóðfélagi manna saman og
gangandi án stóráfalla. Efríisvísindin hafa
orðið að guðdómi, og hagfræði er sú vís-
indagrein sem fyrst og síðast skal helga
ákvarðanir okkar. Jafrían er talað eins og
þetta sé sjálfeagt mál, sé sjálfur grunnur
tilverunnar, rétt eins og fullvíst sé að við
höfúm engan vilja sjálf um það, hvemig
við viljum innrétta heim okkar. En það
gætd vel verið í nánast engu samræmi við
fræðilega hagffæði. Undir fána hagffæð-
innar sem því sjálfsagða leiðarljósi vill nú
hópur af leiðtogum okkar á íslandi leiða
okkur inn í Evrópuheiminn nýja, með
aðild að EES, Evrópsku efríahagssvæði;
inn í nýjan samskiptaheim þar sem þeir
skulu sjálfir ekki ráða mjög miklu, en bol-
magnseigendur hafa sem mest ráð („fjór-
frelsið"). Okkur kunna að þykja stjóm-
málamenn okkar ekki öfúndsverðir af að
flytja þann boðskap, að þeir sjálfir skuli í
umboði okkar hafa lítdl völd, en heims-
kapítalið sjálft og (mestanpart) erlendir
eigendur þess skuli fara sínu fram okkur
öllum til blessunar, með sem minnstum
afekiptum af okkar hendi og þeirra sjálfta,
stjómvalda okkar. Það er varla fúrða að
kotkörlum og kerlingum margra landa
þyki þetta ekki vænlegur boðskapur og
segi nei, með þeim afleiðingum, að babb
er nú komið í bát vélgengrar þróunar í átt
til samruna undir frelsandi fána hagvís-
inda þess svokallaða frjálsa auðmagns.
Þverúðar-neiið kemur ffá fólki sem líka
hlýtur að gjalda varhug við siðlausum
vísindalegleika í ákvörðunum stjómmála
sinna og krefst þess, sem fólk hefúr ætíð
þarfríazt og krafizt, að vit sé í hlutunum,
að stjómmál hafi andlegan tdlgang, en
ekki aðeins efríislegan, á alveg sama hátt
og manneskjan þarfríast markmiðs með
lífi sínu og býr sér það tdl, með einhverj-
um ráðum. Sá tilgangur getur ekki verið
sá einn að vera sem skilvirkastur neyt-
andi til þess að halda markaðnum gang-
andi, heldur verður það að vera tilgangur
með lífinu sjálfu, en það er grundvallar-
spuming allrar heimspeki. Af þessum
sökum geta stjómmál ekki komizt af án
heimspeki. Sú pólitík sem ekki á sér and-
legan tilgang, er orðin heimspekilaus og
tekur ákvarðanir sínar út frá vísindalegri
athugun og hugsun einni saman, sú pól-
itík verður siðlaus einnig. En hún getur
ekki átt langa ffamtíð fyrir sér, því að það
sýnir sig, að fólkið segir nei.
Alvarleg aðvörun til
stjómmálamanna.
Það er ástæða til að spyija, hvort lýðræð-
inu sjálfú gæti stafað hætta af þessari
þverúð? Víst mætti svo fara. Það gætu
orðið alvarlegar kreppur úr henni, ef al-
mennri fjárhagsafkomu samfélaga og ein-
staklinga hrakaði stórum og fólk kenndi
stjómmálamönnum sínum um. Sérstak-
lega yrði við illu hætt, ef stjómmálamenn
hefðu ekki afl né djörfúng til þess á tíma
aðkreppingar að jafría kjör með því að
taka afþeim sem efni hafa á því, því að þeir
eru nú víða um lönd áhrifamesti kjós-
endahópurinn og famir að sýna merki
þess að vilja slá vemdarhring um það sem
þeir hafa til sín náð. Hagi efríaðir sérgæð-
ingar sér þannig, án þess að stjómmála-
menn fái við ráðið, þáerhættviðað sund-
ur slítd frið í mannfélögunum.
Margvísleg em þau vandamál sem
ógemingur er að leysa án Qölþjóðlegrar
eða alþjóðlegrar samvinnu. Verður þar
fyrst að nefría umhverfismál heimsins,
þar sem segja má að Ríó-ráðstefrían hafi
markað fyrsta vemlega sporið til sameig-
inlegra átaka gegn þeim mengunarvanda
sem stór iðnfyrirtæki eiga svo mikinn
þátt í. Alþjóðleg samvinna verður einnig
að koma til - og hefúr komið til - í fjár-
málum heimsins. Samvinna alþjóðlegra
banka og þjóðlegra, og ríkisstjóma verð-
ur að koma tdl við að stöðva mergsogn-
ingu þróunarlandanna, enda er slík sam-
vinna vissulega þegar í gangi.
Ónnur vandamál er réttara að reyna að
leysa með öfúgri aðferð, með því að dreifa
valdinu í stað þess að sameina það í
blokkum eins og EB eða með samvinnu
eins og í umhverfismálum; Hví skyldu
þjóðir eins og Bretar (Walesmenn), Skot-
ar, Quebecbúar o. s. frv. ekki njóta aukins
sjálfræðis um stjómmál sín. Úm verzlun
og gjaldmiðil hlytu slíkar heildir ætíð að
laga sig eftir aðstæðum í samhengjum,
þar sem aðrir væm áhrifameiri. En um
hlufd eins og mennta- og menningarmál
mun ævinlega vera affarasælast að um
þau ráði stjómvöld sem sitja eins náið
þjóðunum og kostur er, heimamenn.
Ólundin og þverúðin gagnvart stjóm-
völdum og stjómmálamönnum er ekki
sprottin af einstökum mönnum eða að-
stæðum hér og þar, heldur er hún al-
mennt fyrirbæri sem á sér æmar ástæður
sem tengjast ráðleysi og firringu aldar, þar
sem hver maður er meir einn síns liðs í fé-
lagsamhengjum sínum og óvissari um
viðviðanir sínar en oftast áður. Fólk er
víða innilega vonsvikið af leiðtogunum og
stefríum þeirra, og sums staðar hefúr
þetta leitt til þess að orðið hefúr erfitt að fá
fólk til að tala sér atvinnu við stjómmál.
Slík hefúr ótrúin á stjómmálamönnun-
um orðið. Víst getur þessi þverúð reynzt
hættuleg í lýðræðisþjóðfélögum, en þó
verður fyrst og fremst að skdlja nei fólksins
í atkvæðagreiðslum, nei Dana um Maast-
richt o. s. frv., sem heiðarlega tjáningu
óánægjunnar, og sem aðvörun og kröfú
um manneskjulegra stjómarfar með and-
legri stefnu og inntaki sem sé þess virði að
vilja gangast fyrir því.
[Til uppistöðu í þessa grein hef ég gripið
talsvert af samhenginu ffá E. J. Dionne
Jr., hjá Washington Post, úr grein sem
birtist í Cuardian Weekly 19. júlí 1992
undir yfirskriftdnni „The Disillusion With
Politics Could Be Dangerous". Sbr. einn-
ig grein mína .JJvert stefríir þjóðfélag án
andlegs tilgangs?" í Tímanum 6. júní
1992. -Davíð Erlingsson.]

VSK.-bíllinn sem beðið hefur verið eftir
4 AFGREIÐSLA
11«..j *
1600 cc VEL, AFLSTYRJ, GQTT RYMI, MIKIL. BURÐARGETA
VERÐ AÐEINS KR. 841.000,- FYRIR LJTAN VSK. ~ T.
FENGUM AÐEINS FÁEINA BÍLA Á ÞESSU FRÁBÆRA VERÐI
Sævarhöföa 2
sími 9T*-674000