Tíminn - 15.08.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 15. ágúst 1992
Bækur með gagnrýni á fjármagnshyggju ryðja nú bókum um það „hvernig eigi
að verða ríkur“ úr vegi erlendis. Hér er rakið efni einnar __
þeirra, sem ber nafnið „Á hlaupum eftir Mammoni"
Mick Moscovit-
„Á hlaupum eftir Mammoni11
„Ég eyddi tuttugu árum í að fá hneykslanlega háar upp-
hæöir borgaðar fyrir vinnu sem reyndi ekki sérlega mikið
á andlega hæfileika," sagði ástralskur fjármálamaður við
höfund bókarinnar „Á hlaupum eftir Mammoni“, sem nú er
nýkomin út í Bretlandi og hefur vakið talsverða forvitni.
Höfundurinn er Douglas Kennedy og telst bókin tii margra
slíkra sem nú eru ritaðar og fjalla á gagnrýninn hátt um
heim fjármála og markaöshyggju.
Þjóðverji í Singapore, en hann hefur
stundað viðskipti með olíu og silfur,
segir: „Þú þarft raunar ekki að hafa gáf-
ur á við geimvísindamann til þess að
vera í olíuviðskiptum"
Þetta minnir á skopmyndina af hinni
örvilnuðu konu sem hrópar á digran og
vel klæddan bónda sinn: „Hvers vegna
ertu ekki gáfaður fyrst þú ert svona rík-
ur?“
Skjóttekinn gróði úr tísku?
Á níunda áratug aldarinnar spurði
enginn hvað til þess þyrfti að raka sam-
an peningum, bara ef mönnum ein-
hvem veginn tókst það. En nú er
skyndilega farið að velta slíku fyrir sér.
Ævisögur milljónamæringa og hand-
bækur um það hvemig safna skuli auði
á skömmum tíma fylltu bókahillumar
fyrrum. Þær verða nú að þoka fyrir
misjafnlega hvössum gagnrýnum skil-
greiningum og efasemdum, bæði
fræðilegum og í skáldsagnaformi. ,Afi“
bókanna um það hvar fjármagnshyggj-
an fór út af sporinu má vera skáldsaga
TVollopes „Líf okkar nú á dögum" (The
Way We Live Now). Sagan fjallar um
uppbelgdan framkvæmdamann af
óljósum miðevrópskum uppruna sem
lýkur ævigöngunni með því að fremja
sjálfsmorð (kunnugleg örlög?). Hún
ætti að geta náð góðri sölu nú! Minn-
ingabækur úr fangelsum þar sem fyrr-
um stórfiskar í fjármálalífinu rekja
leiðina á tindinn og síðan fall sitt ná
samstundis hylli lesenda nútímans.
Pílagrímsfðr
Því er ekki að furða að bók Kennedys
hafi gert það gott, en hann hefur farið í
nokkurs konar pfiagrímsferð um fjár-
málaheiminn f fjölda landa og Wall
Street eru gerð skil jafnhliða kauphöll-
inni í Casablanca — sem aðeins er opin
í hálftíma á dag. Salir þeir í Singapore
þar sem verslun með gjaldeyri á sér
stað eru líka heimsóttir. Höfundurinn
hefur söguna, sem kalla má að sé til-
raun til þess að komast að rótum „alls
þess illa“, með því að leitast við að skil-
greina aðferðir og markmið þeirra sem
vinna við peninga. Segja má að þaö
komi því ekki á óvart að bókinni lýkur
með ýmsum umvöndunarorðum er
skjóta stoðum undir tvær gamalkunn-
ar — og kannske að nokkru leyti réttar
— kenningar um auðsöfnun: A) Hæfi-
leikinn til þess að safna peningum
byggist ekki á gáfum. B) Peningar og
hamingja haldast ekki í hendur.
Þegar kreppir að í efnahagslífi víðast
um heiminn er búið við að gömin
hlakki í fátækum skrifstofumönnum
og öðrum smælingjum við að heyra að
margt býr misjafnt undir glæstu yfir-
borði ríkidæmisins. Af bókinni má
nefnilega ráða öðmm þræði að undra-
böm fjármálanna séu flest á hraðri leið
niður í fen drykkjusýki og einmana-
leika og sitji sum á rúmstokknum inni
á geðveikrahælum og stari út í bláinn.
Stundum er allt þetta saman komið í
örlögum sama einstaklingsins.
íbúó í Wapping-hverfinu
Hér segir frá Stan Gold sem hímir inni
í þröngri og niðurníddri íbúð sinni í
Wapping-hverfinu í London. Hlaðar af
gömlum dagblöðum eru á gólfinu,
rúmgarmurinn er ataður ösku úr
óþrifalegri arinholu. Hann er að vísu í
fötum frá frægum framleiðendum, en
þau hefðu fyrir margt löngu þurft á
hreinsun að halda. Stan má muna sinn
fífil fegri. Hann var sonur strætis-
vagnastjóra en vann sig upp með iðni
og dugnaði. Loks var hann orðinn
framkvæmdastjóri með svimandi há
laun. Hann átti bæði Volvo og Jagúar
og hafði vinnukonur frá Venesúela.
Hann hélt skemmtileg boð til þess að
gleðja kunningjana — og Angelu konu
sína. En hjónabandsmálin þróuðust
ekki á hagstæðan veg. Smám saman
varð samband Stan og konu hans jafn-
þreytt og gamall „Country and West-
em“ slagari, einhver ófullnægjandi
gerviheimur sem þau höfðu búið til og
héldu að væri hamingjan.
Stan þurfti æ oftar að fá sér tvöfaldan
Glenfiddichs-viský til þess að hressa
sig. Angela reyndi að finna sér útrás í
framhjáhaldi með glaumgosa nokkrum
sem leit út eins og hann væri sambland
af Donovan og fjölbragðaglímumanni.
Viskýdrykkjan og álagið í vinnunni
leiddi til þess að leiðin niður á við varð
hröð. Hann missti Angelu sína og
bömin og sömuleiðis húsið og vinn-
una. Stan hefur gert sér stöðu sína
Ijósa og segir: ,Jæja, ég er staurblankur
og hef ekki ráð á viskýdropa og bý að
auki í eins herbergis íbúðarkytru. Ég er
víst hinn sanni nútímamaður, lifandi
dæmi um einfalt og fábrotið líf og allt
það bull.“
Blómastúlka með bakpoka
Þá er það saga Debbie Shilts, laglegr-
ar, amerískrar stúlku sem eftir að hún
lauk háskólanámi ferðaðist um með
bakpoka og gekk í Friðarsveitir Sam-
einuðu þjóðanna þegar blómaboðskap-
ur hippanna átti mestu gengi að fagna.
Á vegum Friðarsveitanna kenndi hún
ensku í Kamerún í Afríku. Að því loknu
kenndi hún um tíma í New York, en
þrítug ákvað hún að koma vel undir sig
fótunum efnalega. Hún fékk starf hjá
fjárfestingafyrirtæki og leigði sér fal-
lega íbúð. Hún gat verslað í bestu versl-
unarhverfunum og gerðist félagi í
tennisklúbbi. „Þetta útbólgna sjálfs-
traust sem einkenndi níunda áratuginn
fékk alla til að halda að þeir nýttu hæfi-
leika sína best með því að þéna skjót-
tekna peninga," segir hún. „Tilfinn-
ingalega fullnægjan átti að vera sú að
finna einhvem sem var líka að gera það
gott.“ Hún fann þó aldrei verðbréfasala
með risatekjur á lausu. Hún situr nú
uppi með 52 ára gamlan kennara í
þreytulega útlítandi úthverfi. Hún er
farin að gerast vinstrisinnuð og er ekki
of ánægð í starfinu. Þegar hún lítur um
öxl er hún þeirrar skoðunar að hún
hefði aldrei átt að skilja bakpokann við
sig.
Tveir hópar
Meðan Stan horfir með söknuði til
daganna þegar nóg var um seðlana er
Debbie þess fullviss að hún hafi valið
ranga braut. Þau eru fulltrúar tvegga
hópa sem leggja ólíkt mat á tímabil
fjáröflunaræðisins. Annar hópurinn
spyr: „Hvers vegna þufti þetta að
enda?“ meðan hinn spyr: „Hvers vegna
þurfti þetta að byrja?“
Svo er fólk sem sökkti sér á bólakaf í
þetta án þess að spyrja neinna spum-
inga. „Hér var bara um það að ræða að
berast með straumnum," segir Johnno,
en hann höndlar með gjaldeyri í Sidn-
ey. „Menn spurðu hver annan: Hvemig
gekk í dag. Ertu búinn að kanna stöð-
una á markaðinum? Er þinn hlutur
stærri en minn?" Þetta er að vísu engin
sjálfsskoðun í Hamlet-stfl, en grafal-
varlegt mál í veröld peninganna. Jerry
nokkur Brilliant segir: „Hvað mig
snertir þá vita allir sem ég umgengst
um hvað þetta snýst: Þú leggur liminn
á þér á höggstokkinn á hverjum degi og
vonar að ekki verði búið að skilja þig
frá honum að kvöldi. Það er vegna
þessa sem þeir sem þú starfar fyrir
borga þér svona skolli vel. Þeir vita að
þú setur sjálfan þig að veði.“
Svikaljómi?
En allt er þetta amstur óravegu frá
þeim hugmyndum sem margir gerðu
sér um að í fjármálaheiminum væri
andrúmsloftið svo kumpánlegt og
þægilegt, litríkt og heillandi. Bók
Kennedys má lesa sem svo að hún fjalli
um afleiðingarnar af því er peningaiðn-
aðurinn fékk á sig ljóma rokktónleika
og kvikmyndafrægðar um 1985. Digrir
fjármálaspekúlantar og fólk sem nýlega
hafði lokið námi í viðskiptafræðum af
ýmsu tagi komst í hátísku.
Þótt þeir digru væru betur lagaðir til
þess að teikna af þeim skopmyndir, þá
voru þeir yngri með allt sitt fum og yf-
irspennta óþol meira fráhrindandi. Sál-
lækningar og nýaldarspeki er algengt
umræðuefni meðal þessa fólks. Tobias
Wong ætlar að hætta í bankanum og
gefa sig að huglækningum. Neil ætlar
líka að hætta og langar að gerast sér-
fræðingur í nuddi og afslöppunartækni
— „eitthvað svoleiðis". Það kemur vel
fram í bókinni að flest það fólk sem
fæst við að búa til peninga iðar í skinn-
inu að hætta og fara að fást við „eitt-
hvað svoleiðis". Það fæst þó ekki út-
skýrt í bókinni hvað veldur því að
mönnum finnast „eitthvað svoleiðis"
vera ærlegra og gagnlegra en það eitt
að framleiða peninga.
Langar að gerast „skepna“
Alþekkt er sú gagnrýni marxista á kap-
ítalismann að hann valdi því að mann-
leg samskipti fari að byggjast á gagn-
kvæmum hagsmunum einum og að því
stærri hluti sem beinharðir peningar
verði af lífi manna, því ómanneskju-
legri verði einstaklingarnir. Oft er það
að sjá af bókinni ,Á hlaupum eftir
Mammoni" að talsvert sé til í þessu.
Nær allir þeir sem Kennedy ræðir við
eru komnir í verstu ógöngur eða þá
hrein skrímsli og ruddar. Ófyrirleitnin
er svo svellköld að við liggur að það
nálgist hetjuskap á köflum.
Hver dáist ekki að Laszio, ungum
ungverskum viðskiptafræðingi sem
vinnur sem Ijósamaður við óperuna í
Búdapest. Hann dreymir um að vera á
réttum stað og tíma þegar hið mikla
fjáraflatækifæri hans kemur. Hann seg-
ir Kennedy hve hrifinn hann hafi orðið
af kvikmyndinni Wall Street: „Boðskap-
urinn í myndinni var mjög einfaldur.
Ef þú ætlar þér að vinna í fjármálalífinu
þá verður þú að vera skepna. Ég álít að
þetta sé alveg rökrétt. Ef ég fengi vinnu
á nýja verðbréfamarkaðinum hérna, þá
mundi ég leggja mig allan fram um að
verða skepna ... Það er mitt markmið
— að verða mikilsháttar, ungverskur
verðbréfasali og skepna. Er ekki ágætt
að keppa að því — ha?“
(Þýtt úr Sunday Times)