Tíminn - 26.09.1992, Síða 14

14 Tíminn
Laugardagur 26. september 1992
Skólameistari rekinn
Veturinn 1753-54 var svo harður að hann var kallaður „Hreggviður" manna á meðal. Þá svarfsvo að
skólapiltunum á Hólum að þeir voru sendir heim, en fjórir þó útskrifaðir — próflausir
Jón Magnússon, bróðir Skúla landfógeta, tók guðfræðipróf
við Hafnarháskóla 1744 og var síðan kvaddur til dómkirkiu-
prests á Hólum og vfgður til þess embættis 23. maí 1747. Ar-
ið 1752 varð hann stiftprófastur og gegndi biskupsembætti
vegna vanheilsu Halldórs biskups Brynjólfssonar. Hafði
biskup fengið slæma meinsemd í hálsinn, og hefir það
sennilega verið krabbamein. Lá hann rúmfastur og mátti
ekki mæia. Þó hélt hann, að sér mundi batna ef hann kæm-
ist undir hendur erlendra lækna. Lét hann því flytja sig til
skips, en dó í hafi og var greftraður ytra. Varð svo bið á því,
að nýr biskup kæmi til stólsins, og gegndi Jón Magnússon
biskupsembættinu fram á sumar 1755, er Gísli Magnússon
kom heim með biskupsvígslu.
Skólameistara-
skipti á Hólum
Um þessar mundir var séra Gunnar
Pálsson skólameistari á Hólum. Hafði
hann fengið það embætti 1742 að ráð-
um Harboes biskups. Séra Gunnar var
gáfumaður mikill og manna lærðastur,
en „ógætinn í embættisverkum". Vildi
hann heldur gegna prestsembætti en
vera skólameistari og sótti um að losna
úr stöðunni. Árið 1753 fékk hann svo
Hjarðarholt í Dölum. Var þá settur
rektor á Hólum Stefán Bjömsson, og
fékk hann konungsveitingu fyrir emb-
ættinu 24. maí 1754. Hann var sonur
séra Bjöms Skúlasonar í Hofstaðaþing-
um, var guðfræðingur að menntun og
hafði verið djákn á Munkaþverá. Har-
boe hrósar honum mjög fyrir gáfur og
segir, að hann taki öllum fram í stærð-
fræði. En Espólín segir, að mjög hafi
skipt um í Hólaskóla, er Stefán varð
rektor, því að hann hafi verið „stirð-
lyndur og óþýður". Aðrir segja, að hann
muni hafa verið þunglyndur til muna
þau árin, sem hann var á Hólum. Getur
margt hafa borið til þess, illt árferði og
vandræði með skólahald, og eins hitt,
að honum hafi lítt líkað við stiftprófast
Jón Magnússon og umsjónarmann
stólsins, sem þá var Bjöm Markússon
varalögmaður.
Hart í ári
Þá var hvert árið öðru verra og harð-
indi um allt land. Haustið 1753 leit
Bjöm Markússon eftir matarbirgðum á
stólnum og taldi, að þær mundu nægja
staðarins fólki og skólapiltum nokkum
veginn til fardaga, ef alls spamaðar
væri gætt Og með ráði stiftprófasts
ákvað hann matarskammt handa öllum
og nokkru naumari en áður hafði verið.
Einhver skekkja hefir þó verið í þeim
útreikningum, því að þegar fram á vet-
ur kom vom „niðurslegin nokkur
hundmð fjár og ei allfóir stórgripir af
stólsins peningi, og þó varð ei betur en
svo, að skólanum var upp sagt fleiri vik-
um fyrir það rétta takmark1', eins og
segir í bréfi frá skólapiltum.
Espólín segir, að þessi vetur (1753-54)
hafi verið „harðasti hvarvetna í Norður-
landi. Kölluðu margir Hreggvið. Gengu
hríðar á norðan og vestan allt til mið-
góu, en 18 vikna skorpa á Skaga. Var þá
hinn mesti fellir um allt land, og helst
fyrir norðan. Þar féllu 4 þúsundir hesta
og 50 þúsundir sauðfjár. Margir urðu
þá sauðlausir, en sumir misstu vitið
með. Fiskafli var mjög lftíll, lágu hafís-
ar lengi og varð lítill grasvöxtur. Orti
Sveinn Skúlason lögmaður um þenna
vetur, og fleiri menn. — Þá var um
haustið eftir nýting verri en heyskapur,
og tók enn að gera hríðar og hin verstu
áhmn.“
Skólapiltar
útskrifaöir
próflausir
Þetta haust (1754) höfðu biskups-
stólnum bmgðist aðdrættir, og þegar
ffarn á vetur kom var sýnt, að ekki
mundi hægt að halda lffinu í öllum á
þeirri matbjörg, sem til var. Þá varð það
að samkomulagi milli Bjöms Markús-
sonar umsjónarmanns, Jóns Magnús-
sonar stiftprófasts og Stefáns Bjöms-
sonar skólameistara, að allir skólapiltar
Séö heim að Hólum.
skyldu sendir heim, nema fjórir, er áttu
að taka stúdentspróf um vorið. Þeir
skyldi fó að vera áfram í skólanum og
njóta þar kennslu, sem þeim væri
nauðsynleg undir það próf. Þessir fjórir
piltar hétu Kristján Jóhannsson, Þórð-
ur Þóroddsson, Jón Helgason og Jón
Jónsson.
En skömmu eftir þetta snýst Stefóni
skólameistara hugur. Honum hefir víst
ofboðið að halda uppi skóla fyrir fjóra
nemendur, og hefir máske búist við því
að sama mundi verða uppi á teningn-
um eins og árið áður, að þeir yrði send-
ir heim vegna matarskorts áður en
námstíminn væri liðinn. Hann tók sig
því til og útskrifaði þessa fjóra pilta pró-
flaust og afhenti þeim stúdentaskilríki,
enda þótt þeim væri það þvert um geð.
Ekki leitaði hann ráða stiftprófasts um
þetta, og vissi hann ekkert um það fyrr
en eftír á. Harðbannaði hann þá að pilt-
ar þessir prédikuðu í dómkirkjunni, en
það skyldu stúdentar alltaf gera. Stefón
skólameistari hafði þetta bann að engu
og lét þrjá þeirra prédika í forboði hins
setta biskups. Hefir hann sjálfsagt gert
þetta allt af góðum hug til pilta. En
stiftprófastur var á öðru máli. Hann
taldi, að piltar hefði ekki hlotið þá þekk-
ingu, er heimtuð væri af stúdentum
skólans.Ætlaði hann þá sjálfur að yfir-
heyra Þórð Þóroddsson, en skólameist-
ari kom í veg fyrir það og bannaði Þórði
að ganga undir það próf. Þá lýsti biskup
yfir því, að þessi brautskráning pilta
væri ólögleg og þeir yrði að sitja áfram
f skólanum.
Af fjórum piltum
Áður en lengra er haldið, er rétt að
segja nokkur deili á þessum skólapilt-
um og hver urðu forlög þeirra:
Kristján Jóhannsson var sonur Jó-
hanns prests Kristjánssonar að Mæli-
felli. Hafði hann komið í Hólaskóla
1749. Eftir að stúdentspróf hans frá
Stefóni var gert ógilt, var hann áfram í
skólanum og brautskráðist þaðan 26.
apríl 1757 með góðum vitnisburði.
Hann varð síðar prestur í Stafholti og
er ekki manna frá honum komið.
Þórður Þóroddsson heyrara í Ólafs-
r-----------------------------------------------------------------ti
Félagshyggja
í fögru landi
Ég undirritaöur/uö óska hér með að gerast áskrifandi aö Tímanum
Nafn áskrífenda:
Heimilisfang: Póstnúmer:
Sími:
Tr-r-sr *
Timinn
Lynghálsi 9.110 Reykjavík
Póstfax 68769. Pósthólf 10240
_______________________________________________________________:ii
1 MERKIÐ 1 Viltu gera 1 1 VIÐ 14 LEIKI I aðþlnni I Leikir 30. sept. og 1. okt 1992 1 spá?
1. Leeds United - VIB StuttgartM U H1\T][Y]
2. Lvnqbv BK — Glasqow RanqersM D | 1 || x |f2l
3. Vikinq Stavanqer — FC Barcelona M Q | 1 || x || 2 |
4. CSKA Sofia — Austria Wien M H mrxim
5. Besiktas Istanbul — IFK Göteboro M E] | 1 || x |f2]
6. Hannover 96 — Werder BremenB Q m m \Y\
7. Royal Antwerp. — Glenavon Belf.B Q mmm
8. Uioest Dozsa — AC ParmaB Q [T] m [T]
9. Celtic Glasqow — FC KölnF Q | 1 || x || ? |
10. Rapid Wien — Dinamo KievF Q imm VY\
11. Örebro SK — KV MechelenF ÍQ mmm
12. Hearts — SlaviaPragF |Q [ 1 |[ x][T]
13. ACTorino — IFK NorrköpingF E | 1 || x || 2 I
14. PAOS Saloniki — Paris SGF [Q pnmm
r FJÖLMIÐLASPÁl
flQ 2 o I TIMINN § m rr < oc =3 i 0c i * Œ -J UJ u. É o d * 2 Z s Di —i < Q < i 3 m Q Q •>- & SAft JTA LS fj
_i g LU ; < X 1 Q 1X2 |
1 1 1 1 1 2 1 X 1 X 2 6 2 2
2 X X 1 1 1 X 1 2 2 2 4 3 3
3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 0 0 10
4 1 1 X 1 X 1 1 X X 1 6 4 0
5 1 1 2 X 2 X 1 1 2 2 4 2 4
6 2 2 X 2 2 X 2 2 1 2 1 2 7
7 1 1 1 1 1 1 1 X 1 1 9 1 0
8 2 X 1 1 2 1 2 2 2 2 3 1 6
9 1 1 X 1 X 1 X 1 X 2 5 4 1
10 1 1 X 1 1 1 X 1 2 X 6 3 1
11 X X 1 2 1 X 2 2 2 2 2 3 5
12 1 1 X 2 1 1 X 1 X X 5 4 1
13 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10 0 0
14 X 2 1 X 2 X 2 2 1 2 2 3 5
HEIMALIÐ
1. Leeds United er frá Englandi
2. Lyngby BK er frá Danmörku
3. Viking Stavanger er frá Noregi
4. CSKA Sofia er frá Búlgaríu
5. Besiktas Istanbul er frá Týrklandi
6. Hannover 96 er frá Þýskalandi
7. Royal Antwerpen er frá Belgíu
8. Ujpest Dozsa er frá Ungverjal.
9. Celtic Glasgow er frá Skotlandi
10. Rapid Wien er frá Austurríki
11. Örebro SK er frá Svíþjóð
12. Hearts er frá Skotlandi
13. AC Torino er frá Ítalíu
14. PAOS Saloniki er frá Grikklandi
M = Evrópukeppni meistaraliða
B = Evrópukeppni bikarhafa
F = Evrópukeppni félagsliða
ÚTILIÐ
1. VfB Stuttgart er frá Þýskalandi
2. Glasgow Rangers er frá Skotlandi
3. FC Barcelona er frá Spáni
4. Austria Wien er frá Austurríki
5. IFK Göteborg er frá Svíþjóð
6. Werder Bremen er frá Þýskalandi
7. Glenavon Belfast er frá N.-írlandi
8. AC Parma er frá Ítalíu
9. FC Köln er frá Þýskalandi
10. Dinamo Kiev er frá Úkraínu
11. KV Mechelen er frá Belgíu
12. Slavia Prag er frá Tékkóslóvakíu
13. IFK Norrköping er frá Svíþjóð
14. Paris SG er frá Frakklandi
1