Tíminn - 06.03.1993, Blaðsíða 5

Laugardagur 6. mars 1993
Tíminn 5
fSSWí Saggggg®?
'SEpH’-r-r:
Zg&Sá:
■ •*.
RÁÐLEYSI
Jón Kristjánsson skrifar
Atvinnuleysið á íslandi fer hraðvaxandi. í
desember spáði Þjóðhagsstofnun því að at-
vinnuleysi mundi á árinu 1993 verða 4% og
öll skekkjumörk í þessum spádómi væru
upp á við. Aðeins mánuði seinna, f janúar
síðastliðnum, birtist annar spádómur sömu
stofnunar um 5% atvinnuleysi. Litlu seinna
birtist könnun á því hver eftirspurn væri
eftir vinnuafli og niðurstöðurnar voru þær
að enn hygðust atvinnurekendur fækka
fólki.
Opinberar tölur segja ekki alla söguna um
atvinnuleysið í landinu, því fjöldi fólks nýt-
ur ekki atvinnuleysisbóta af ýmsum ástæð-
um. Þær fullyrðingar hafa heyrst að hér
gætu yfir 9000 manns verið án atvinnu,
þegar allt er talið. Hvert prósent í atvinnu-
leysi þýðir 600 milljón króna útgjöld úr at-
vinnuleysistryggingasjóði, og nú þegar er
ljóst að útgjöld hans fara langt fram úr því
sem fjárlög ársins 1993 gerðu ráð fyrir.
Ábyrgð stjómvalda
Þegar ríkisstjórn Davíðs Oddssonar tók við
völdum í maí árið 1991, var megináhersla
lögð á það að tími opinberra afskipta af at-
vinnulífi landsmanna væri liðinn. Nú
skyldu teknir upp betri hættir, sjóðir af-
lagðir og fortíðarvandinn kortlagður. Allt
kapp var lagt á það að mála ástand þjóðmála
sem dekkstum litum. Það var meðal annars
vegna þess að stjórnarflokkarnir gáfu ríku-
leg loforð fyrir kosningar, m.a. um skatta-
lækkanir, sem varð að komast frá. Einfald-
asta leiðin var sú að leggja kapp á að útmála
sem verstan viðskilnað fyrri ríkisstjórnar
og segja þjóðinni að búa sig undir það
versta.
Það er alveg Ijóst að þessi aðferð dró kjark
úr þjóðinni, ekki síst þeim sem einhvern at-
vinnurekstur höfðu með höndum. Allt kapp
var lagt á það að draga saman.
Sjávarútvegurinn
í árslok 1991 kvað sjávarútvegsráðherra
upp úr með það að aðgerða væri þörf fyrir
sjávarútveginn til þess að tryggja honum
rekstrargrundvöll. Nefndar voru leiðir til
þess að lækka rekstrarkostnað, lækkun
orkuverðs og fleira. Forsætisráðherra svar-
aði að bragði að þetta væri ekki aðkallandi.
Það þyrfti að skoða málið vel og vandlega.
Ekkert skeði annað en það, að þegar fjárlög
ársins 1992 voru afgreidd voru lagðar stór-
felldar álögur á sjávarútveginn í hækkun
ýmiss konar gjalda. Ekki gekk þó eftir að
selja aflaheimildir Hagræðingarsjóðs, sem
var leið til þess að láta atvinnugreinina fjár-
magna haf-
rannsóknir.
Önnur gjöld
standa.
Þrátt fyrir
fullyrðingar
um sjóðasukk
fyrrverandi rík-
isstjórnar
fannst einn
sjóður með
milljarða inni-
stæðum, en
það var Verðjöfnunarsjóður sjávarútvegs-
ins, sem var greitt í á tíma fyrri ríkisstjórn-
ar í samræmi við nýja löggjöf um sjóðinn.
Ríkisstjómin ákvað að greiða út þessa inni-
stæðu og er sú aðgerð áreiðanlega drýgst
fyrir fiskvinnsluna á síðasta ári. Þetta verð-
ur hins vegar ekki endurtekið og ekkert er
nú upp á að hlaupa í sjóðnum til þess að
mæta áföllum.
Ráðleysi
Því miður hafa aðgerðir ríkisstjómarinnar
í atvinnumálum einkennst af einstöku ráð-
leysi. Þar veldur miklu að lengi var haldið
dauðahaldi í kredduna um afskiptaleysi
stjórnvalda af málefnum atvinnulífsins og
trú á að allt mundi ganga upp af sjálfu sér. í
september síðastliðnum var þó stjórnarlið-
um orðið það órótt að prinsippið var brotið.
Tilkynntar voru aðgerðir til atvinnuaukn-
ingar, sem fólust í því að taka lán til vega-
gerðar upp á 1800 milljónir króna sem yrði
endurgreitt á næstu árum af vegafé. Jafn-
framt var áformað að veita 200 milljónum
króna til viðhalds og nýbygginga opinberra
bygginga, og 100 milljónum til markaðs-
átaks m.a. vegna EES- samninga.
Þessar ákvarðanir stóðu fram í nóvember,
en þá fæddist eftir nokkur harmkvæli yfir-
lýsing ríkisstjórnarinnar um aðgerðir í at-
vinnumálum. Meginefni hennar var að
minnka skattbyrði fyrirtækja, fella niður
aðstöðugjald og lækka tekjuskatt. Þá voru
áform um að
veita 500 milljón-
um króna til við-
halds opinberra
bygginga og
skera niður ríkis-
útgjöld um 1240
milljónir króna
til þess að standa
straum af þessum
útgjöldum. Þá var
gengið leiðrétt,
sem gerði þó ekki
meira en að mæta afleiðingum falls gjald-
miðla okkar helstu viðskiptaþjóða. Þar voru
einnig ákvæði um svokallaðan þróunarsjóð
í sjávarútvegi, sem enginn virðist enn vita
um hvernig á að starfa.
Það er skemmst frá því að segja að ekki
stóð steinn yfír steini af þessum aðgerðum
þegar yfir lauk. Þó var haldið við þau áform
að fella niður aðstöðugjaldið, en engin
samstaða náðist um niðurskurðinn í
stjórnarliðinu og ekkert varð úr áformum
um að verja 500 milljónum króna til við-
halds opinberra bygginga. Ríkisstjórnin
skar einnig niður yfirlýsingar sínar frá því í
september um framlög til vegamála um 250
milljónir króna. Eini ráðherrann, sem var
fús að taka á sig að skera niður, var heil-
brigðisráðherra, en sem betur fór gengu
ekki öll hans áform um það efni eftir. Fólki
finnst áreiðanlega nóg um það sem náði
fram að ganga.
Innbyrðis sundurlyndi
og vantrú
Allar aðgerðir ríkisstjómarinnar í atvinnu-
málum og samþykktir stjómarliða á Alþingi í
þeim efhurn einkennast af illa undirbúnum
ákvörðunum, sem standast ekki af þeim or-
sökum eða vegna innbyrðis sundurþykkis
þeirra. Atvinnuleysið heídur áfram að vaxa
með hverjum mánuðinum, þó að góð loðnu-
vertíð bæti nokkuð ástandið tímabundið í
þeim byggðarlögum sem njóta þeirrar
vinnslu. Bankastofnanir tregðast við að
lækka vexti, meðal annars vegna vantrúar á
efnahagsaðgerðunum. Það sem er þó verst er
að sú staðreynd blasir við að ýmsar aðgerðir,
sem snúa að launamönnum í landinu, spilla
fyrir horfum á farsælli lausn í kjaramálum.
Barátta verkalýðshreyfingarinnar snýr eink-
um að því að knýja ríkisstjómina til aðgerða
í atvinnumálum og berjast fyrir því að ýmsar
íþyngjandi aðgerðir stjómvalda verði dregn-
ar til baka, eða bættar með hækkun launa.
Þetta er hin versta staða.
Hvað hefðu framsóknar-
menn geri?
Það er eðlilegt að við stjómarandstæðingar
séum spurðir að því hvað við hefðum gert í
þeirri stöðu sem nú er. Við framsóknarmenn
hefðum leitað leiða til launajöfnunar í land-
inu. Það er hægt gegnum skattakerfið og
með fleiri aðferðum. Við hefðum þrýst af
meiri alvöm á lækkun vaxta. Við hefðum fyrr
veitt fjármunum til atvinnuaukningar í stað
þess að horfa upp á útgjöld atvinnuleysis-
tryggingarsjóðs vaxa svo milljörðum skiptir.
Við hefðum ekki lagt nýja skatta á viðkvæma
sprota atvinnulífsins, svo sem ferðaþjónustu.
\6ð hefðum ekki hætt á það að missa bóka-
og blaðaútgáfú úr landi vegna skattlagning-
ar. Við hefðum áreiðanlega leitast við að
byggja upp bjartsýni í þjóðfélaginu í stað þess
bölmóðs, sem nú hefúr dunið yfir lands-
menn í tvö ár.