Tíminn - 03.06.1994, Blaðsíða 5

Föstudagur 3. júní 1994
5
Mikiö söguefni
Kjartan Ólafsson: Verslunarsaga Vest-
ur-Skaftfellinga. Hundrab ára verslun í
Vík i Mýrdal. Þri&ja bindi.
Vík. Vestur-Skaftafellssýsla 1993.
445 bls.
Þetta þriðja bindi verslunar-
sögu Vestur-Skaftfellinga fjall-
ar um tímabilið frá upphafi
fyrri heimsstyrjaldar og fram á
okkar daga. Það skiptist í átta
meginkafla og fjallar hinn
fyrsti um verslun í Skaftárósi
og Hvalsíki, en þar austur á
sandauðnúnum rak Kaupfélag
Skaftfellinga verslun í tæpa
tvo áratugi, frá 1918 og fram
til 1937, er útibúið var flutt að
Kirkjubæjarklaustri. Saga
versíunarinnar þarna austur á
söndunum er að mínum dómi
einn athyglisverðasti þáttur
þessarar bókar og sýnir glöggt,
hve úrræðagóðir Skaftfellingar
vom í baráttu við hafnleysur
og erfiðar aðstæður.
I öðmm meginkafla er rakin
saga Kaupfélags Skaftfellinga
frá 1928 til 1990 og er það
lengsti kafli bókarinnar, vel á
annað hundrað blaðsíður.
Þessi kafli er um margt stór-
fróðlegur, en eilítið yfirlits-
BÆKUR
)ÓN Þ. ÞÓR
kenndur á köflum.
Þriðji og fjórði kafli greina frá
verslun Halldórs Jónssonar í
Vík, en verslun Halldórs var
stærsta og langlífasta verslim-
in í eigu einstaklings í Vestur-
Skaftafellssýslu á þessu tíma-
bili og um margt brautryðj-
andi. I þriðja kafla greinir frá
versluninni á ámm fyrri
heimsstyrjaldar, en í hinum
fjórða segir frá starfsemi henn-
ar frá 1919 og þar til starfsem-
inni lauk árið 1950.
í fimmta kafla segir frá Versl-
unarfélagi Vestur-Skaftfell-
inga, sem stofnað var árið
1950 og starfaði til 1. júlí
1973. Þá tóku við ýmis fyrir-
tæki, sem telja verður arftaka
verslunarfélagsins, og greinir
einnig nokkuð frá þeim í þess-
um kafla.
Sjötti kafli er helgaður versl-
unarsögu ellefu verslana í eigu
einstaklinga í Vík og í þeim
Kjartan Ólafsson.
sjöunda segir frá sex sveita-
verslunum. í áttunda og síð-
asta kaflanum er síðan fjallað
um tengsl Öræfinga við Kaup-
félag Skaftfellinga og um við-
skipti þeirra við verslanir í Vík.
Eins og sjá má af þessari smtt-
orðu efnislýsingu, er hér fjall-
að um mikið söguefni, sem oft
er vandmeðfarið. Kjartan Ól-
Aftur í aldir
jan Wlese: Undrin á torginu.
Skáldsaga.
íslensk þýbing: Ásgelr Asgeirsson.
Almenna bókafélagib 1994.
194 bls.
Þetta er býsna skemmtileg
saga og harla óvenjuleg að
efni og uppbyggingu. Hún
hefst á ósköp venjulegan hátt
á frásögn miðaldra bókavarðar
og fomritafræðings páfastóls.
Hann simr í fangelsi þegar sag-
an hefst og þá gerist það, að ný
kirkja í Perugia hrynur til
grunna, á meðan vígsluathöfn
stendur, og margir helsm
frammámenn ríkis og kirkju
farast.
Þegar hér er komið sögu
hvarflar það óneitanlega að
lesandanum, að hér sé á ferð-
inni enn einn slysa-glæpareyf-
arinn, næst hefjist umræða
um baráttu lögreglunnar við
skemmdarverkamenn og ann-
að illþýði, og svo ljúki þessu
öllu saman með æðisgengnum
skotbardaga, gott ef ekki glæsi-
legu éinvígi lögmanna í réttar-
sal, eins og alltaf er verið að
sýna í sjónvarpinu.
En svo er aldeilis ekki. í kirkj-
unni, sem hmndi, var einstök,
aldagömul altaristafla, og
þekkti enginn lifandi maður
sögu hennar annar en forn-
fræðingurinn í mgthúsinu.
Og það er einmitt þessi altar-
istafla, sem sagan snýst um.
Hún hékk lengi í lítilli þorps-
kirkju í afdal, sem heitir Söng-
dalur, af því þar söng fólkið
guði dýrð af meiri innileik og
fegurö en annarstaðar. Úr litlu
fjallakirkjunni var altaristaflan
flutt í páfagarð, þar sem hún
rykféll, uns fomfræðingurinn
átti þátt í að uppgötva hana að
nýju. Það varð til þess að hún
hlaut heiöurssess í nýju kirkj-
unni.
En hvemig varð altaristaflan
til? í sögunni tekur fomfræð-
ingurinn lesandann með sér
aftur í aldir og segir honum
söguna af því, hvernig og
hvers vegna myndin var gerð.
Þar kemur fjöldi manna við
sögu, en í aðalhlutverki em
listamaðurinn og sögumaður í
smábæ, og vom báðir uppi fyr-
ir mörgum öldum. Hömndur
segir söguna í mörgum smá-
sögum, sem einna helst er að
líkja við dæmisögur, og skipt-
ast listamaðurinn og sögu-
maðurinn á um aö segja frá,
en fomfræðingurinn les frá-
sögnina af gömlum blöðum.
En þótt fomfræðingurinn
væri starfi sínu trúr, trúrri en
flestir menn aðrir, og lifði og
hrærðist í löngu horfnum
afsson hemr þó óumdeilan-
lega reynst vandanum vaxinn.
Hann hefur unnið vel úr
margbreytilegum heimildum,
nýtir munnlegar heimildir á
skemmtilegan hátt, og tekst
að segja læsilega sögu af mál-
um, sem margur myndi kalla
hversdagsleg. I bókarlok hlýt-
ur lesandinn að hafa miklum
mun betri skilning á aðstæð-
um Vestur-Skaftfellinga og
því, hve erfið verslunarsókn
þeirra hemr lengst af verið.
í bókarlok em allar nauðsyn-
legar skrár, sem byrjar trausm
fræðiriti. Textinn er prýddur
fjölda mynda og hafa margar
þeirra mikið heimildagildi.
Allur frágangur er og með
ágæmm.
Verslunarsaga Vesmr-Skaft-
fellinga er mikiö eljuverk. Sá,
sem þessar línur ritar, hefur að
vísu ekki átt þess kost að
kynna sér 2. bindi verksins, en
af hinum tveim virðist óhætt
að milyrða, að hér sé á ferð
merkt framlag til íslenskrar
verslunarsögu 19. og 20. aldar.
■
BÆKUR
JÓN Þ. ÞÓR
tíma, var hann þó nútíma-
maður að einu leyti. Hann var
kvæntur glæsimey, sem átti
auglýsingastofu, og þegar
hann loks komst ab hinu
sanna um tilurö altaristöfl-
unnar fór fyrir honum eins og
einni af söguhetjunum í sög-
um gamla sögumannsins. Þess
vegna var hann í fangelsi.
Þessi saga er um margt
óvenjuleg. Hún er einkar læsi-
leg og í sögum sögumannsins
gamla er fólginn fom boð-
skapur, sem þó er sífellt nýr:
Sá ybar, sem syndlaus er ...
Ekki hef ég lesiö bók þessa á
frummálinu og kann því ekki
að dæma um þýðinguna sem
slíka. íslenski textinn er hins
vegar ágætlega gerbur.
Fá úrrœbi í atvinnumálum í Vestur-Evrópu í bráö — 3. grein
Dagar einnar kynslóbar líba
s
forsíðugrein Intemational
Herald Tribune 10. mars
1994 um evrópsk atvinnu-
mál segir enn: „Tilflutningur
iðnframleiðslu til heimshluta,
þar sem kaupgjald er lágt,
einkum Suðaustur-Asíu, er ein
leið fyrirtækja til að verða aft-
ur samkeppnishæf, en að
þeirri leið er enn aukið á at-
vinnuleysisvandann í Vestur-
Evrópu. Heino Fassbender,
framkvæmdastjóri ráðgjafar-
fyrirtækis í Frankfurt, hefur ab
undanförnu unnið að athug-
un á atvinnuleysi og vinnu-
markabi. Hann segir Vestur-
Evrópu þurfa að efla þjónustu-
greinar sínar, jafnvel þótt lág
laun séu í störfum í þeim.
Létta þurfi til dæmis skorðum
á starfsháttum verslana, opn-
unartíma og starfssviði þeirra,
en í því fælist breyting á sam-
félagsháttum. Eins og flestir
VIÐSKIPTI
aðrir talsmenn stórfyrirtækja
(corporate world) segir Fass-
bender líka, að ríkisstjórnir
þurfi ab draga saman seglin í
velferðarmálum og gera ráð-
stafanir til að lækka skatta og
launatengd gjöld, sem í Þýska-
landi, Frakklandi og á Italíu
nema nálega helmingi kaup-
gjalds.
Tom Alexander, fram-
kvæmdastjóri atvinnu-,
fræðslu- og félagsmáladeildar
Efnahags- og framfarastofmm-
arinnar, segir að starfsþjálfun
og skólun skipti meginmáli
við atvinnusköpun í framtíð-
inni. Eins og margir aðrir telur
hann þörf á fjárfestingu í nýrri
tækni, svo sem upplýsinga-
miðlun að tölvuvæðingu („in-
formation superhighways").
Alexander viðurkennir þó, ab
„dagar einnar kynslóðar líði"
áður en til áhrifa þessa segði. Á
mörgum nýjum tæknisviðum
þykir evrópskum fyrirtækjum
að sér þrengt af óþarflega
mörgum reglum og vöntun á
stöðlun vamings vítt og breitt
um Evrópu.
Kostur kann að vera á sköpun
nýrra starfa í þjónustugrein-
um eða upptöku hlutastarfa,
en af því hlytist oft lækkun
starfslauna. Horst Siebert, for-
seti Alþjóðlegu efnahagsstofn-
unarinnar í Kiel, segir: „Sú
skoðun er uppi, að við búum í
hálauna-umhverfi og eigum
að búa þar áfram. Fólk vill ekki
rennistiga um vinnuhætti. —
Breska ríkisstjómin leggur
kapp á, að fækkað veröi regl-
um um vinnuhætti. Þeir, sem
vilja halda uppi félagslegum
réttindum, eiga hins vegar öfl-
uga málsvara víða í Vestur-
Evrópu."
„Ríkisstjóm Clintons í
Bandaríkjunum er eins viss
um það og margir athafna-
menn, að lækka beri vexti til
að örva fjárfestingu stórfyrir-
tækja. Yfirvöld peningamála í
Frakklandi og Þýskalandi em
annarrar skoðunar. — Meðan í
Vestur-Evrópu er bið og von á
endurskipulagningu iðnaöar,
jafnvel í mörg ár, telur Rudri-
ger Dornbusch, prófessor í
hagfræði við MIT, ab bmgðist
skuli við atvinnuvanda henn-
ar „með ömm lánveitingum á
lágum vöxtum, að bandarísk-
um hætti". Hann sakaði seðla-
banka Þýskalands, Bundes-
bank, um að halda vöxtum of
háum, og kveður hann „þann
einstaka aðila" sem mesta sök
eigi á vaxandi atvinnuleysi." ■
FÖSTUDAGS
PISTILL
ÁSGEIR
HANNES
SINN FEIN í
BORGARSTJÓRN
Reykjavíkurlistinn tekur senn vib
stjórn höfuðborgarinnar, en þar
með er ekki öll sagan sögð. Kjömir
borgarfulltrúar eru abeins hálf
borgarstjórnin og eins konar pólit-
ískur armur hennar, eins og Sinn
Fein á írlandi. Hinn helmingurinn
eru sjálfir embættismennirnir og
þeir hafa áfram tögl og hagldir, þó
ab borgarfulltrúar komi og fari á
fjögurra ára fresti. Til ab þessir tveir
ólíku helmingar sitji saman f sátt og
samlyndi, verba bábir armamir ab
koma úr sama stjórnmálaflokknum.
Síbustu eitthundrab árin hefur
meirihluti borgarfulltrúa komib úr
sama stjómmálaflokki og embætt-
ismennirnir og hefur þab verib
gæfa borgarbúa í heila öld. Fulltrú-
ar meirihlutans frá 1978 eru þó
undanþegnir reglu þessari og áttu
frekar erfitt uppdráttar hjá embætt-
ismönnum sínum. Meirihlutinn sat
eins og gíslar á borgarskrifstofun-
um í fjögur ár og í dag syrtir aftur í
álinn hjá Reykvíkingum:
Embættismenn borgarinnar hafa
nú fengib nýjan meirihluta inn á
gafl hjá sér og er hann úr allt öbr-
um stjórnmálaflokki en þeir sjálfir.
Sagan frá sjötíu og átta er ab end-
urtaka sig og embættismennirnir
geta eins vel haldib R-listanum í
stofufangelsi í fjögur ár, ef þeim
býbur svo vib ab horfa.
En úr því kjósendum er bobib upp
á lýbræbi í kosningum, verbur lýb-
ræbib ab ná lengra en heim ab
stimpilklukku rábhússins eftir kjör-
dag. Lýbræbib gerir ráb fyrir ab
nýjum borgarfulltrúum fylgi nýir
sibir og nýtt andrúmsloft inn í ráb-
húsib. Þannig eru leikreglurnar og
ekkert vib þeim ab segja. Lýbræb-
inu verbur því aldrei hrint í fram-
kvæmd á meban starfsmenn horf-
ins meirihluta Sjálfstæbisflokksins
sitja fastir f öllum skárri embættum
borgarinnar.
Borgarfulltrúar Reykjavíkuriistans
eiga nú málstað sinn undir skapti
og blabi hjá Sjálfstæbisflokknum.
Þab eru döpur örlög hjá sigurveg-
urum kosninganna og þeim er því
nauðugur einn kostur: Meirihlutinn
verbur ab rýma til í rábhúsinu fyrir
sínu fólki og punktur. Annab hvort
meb því ab segja helstu embættis-
mönnum borgarinnar upp störfum
og komi hel og heljarvötn. Eba
sýna klókindi og hrókera libinu út
og subur til ab föndra vib saklaus
verkefni utan vib alfaraleib.
Embættismenn Reykjavíkurborgar
vita vel ab þeir eiga frama sinn hjá
borginni ab þakka flokksskírteinum
í Sjálfstæbisflokknum og engu
öbru. Til skamms tíma hefur annab
fólk ekki átt framavon á þeirri
braut, eins og frægt er orðib. Emb-
ættismennirnir vita líka ab nútíma
stjórnarhættir leyfa ekki ævirábn-
ingu í æbstu stöbur og því ættu
þeir ab víkja úr vegi meb pólitísk-
um vitorbsmönnum sínum úr Sinn
Fein.
Embættismenn Reykjavíkurborgar
mundu því slá í gegn ef þeir legbu
spilin á borbib og segbu vogun
vinnur og vogun tapar. Gengust
vib því ab vald þeirra sé komib frá
Sjálfstæbisflokknum og drottinn
gaf og drottinn tók. Bybust ab svo
mæltu til ab taka hatt sinn og staf
og bybu jafnframt lýbræbib hjart-
anlega velkomib í rábhúsib meb
nýjum meirihluta.