Tíminn - 18.10.1994, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 18. október 1994
MUfZ > -kr» fr if^fr iTi-»
5
Út á eyöimörkina
Sören Kierkegaard.
Angist Kierkegaards
Frjálsi leikhópurinn: SANNUR VESTRI,
eftir Sam Shepard. Þýbing: Halldór E.
Laxness og Einar E. Laxness. Leikstjórn,
leikmynd og búningar: Halldór E. Lax-
ness. Frumsýnt í Tjarnarbíói 15. októ-
ber.
Sam Shepard er eitt helsta nú-
lifandi leikskáld Bandaríkj-
anna og hefur verib mikiö
hampaö þar í landi. Hann er
leikari og leikhúsmaður og
snjall höfundur, skrifar lifandi
leiktexta. Efnivið sinn sækir
hann í amerískan veruleik.
„Veruleika þar sem goðsögnin
um Vestrið verður ekkert ann-
að en tálsýn og ameríski
draumurinn er afhjúpaður
sem dauð hugmynd," segir í
leikskrárgrein og ennfremur:
„í verkum sínum dregur hann
oft upp kvalafulla mynd af
grundvallareiningu amerísks
þjóðfélags, þ.e. fjölskyldunni
og því sambandsleysi sem þar
ríkir."
Þetta er rétt lýsing á Sönnum
Vestra. Leikurinn segir frá
tveim bræðrum sem átt hafa
ólíkan feril í lífinu, en eru þó
báðir undir sömu sök seldir.
Annar, Austin, hefur haldið sig
á réttum akbrautum þjóðfé-
lagsins, gengið í gegnum há-
skóla og er að reyna að hasla
sér völl sem handritshöfundur
fyrir bíómyndir. Hann situr
vib það í íbúb móður sinnar að
semja handrit ab „venjulegri
ástarsögu" og reynir að fá
framleiðandann Saul til ab
kaupa það. Þarna kemur til
hans bróðirinn Lee, utan af
eyðimörkinni, hefur snúiö
baki við smáborgaralegum
gildum, orðinn eins og villi-
mabur og stelur eftir þörfum.
Það virðist mikið djúp staðfest
milli þessara manna, en smám
saman rennur það upp fyrir
þeim að þeir eru báðir úti á
sömu eyðimörkinni.
Á bak við bræðurna grúfir
skuggi uppeldisins. Faðir
þeirra, „sá gamli", sem þeir
tala sífellt um, hefur beðið
skipbrot og skuggi sektar-
kenndarinnar grúfir yfir son-
unum, einkum Austin sem
reynir að leika rábvanda borg-
arann þangab til Lee kemur og
kippir fótum undan honum.
Þessi villimaður reynist meira
að segja fremri handritshöf-
undinum, hann getur fengið
framleiðandann til ab kaupa af
sér hugmynd af því að hún
hefur hráabragð hins raun-
verulega lífs, er sannur vestri.
Að endingu kemur móðir
þeirra inn á sviðið. Hún hefur
hraðað heimför sinni til að sjá
Picasso sem er að koma í bæ-
inn, — en hann er raunar
löngu dáinn. Öll þessi fjöl-
skylda lifir í órum og blekking-
um. Hinn sanni vestri, sem
þau héldu sig byggja líf sitt á,
er martröð, blekking, skyn-
villa. Þegar það rennur upp fyr-
ir Austin, getur hann Iátið
bróður sinn ögra sér til að stela
mörgum brauðristum. Því ekki
þab: stolnar brauðristar á gólf-
LEIKLIST
GUNNAR STEFÁNSSON
inu geta alveg orðið tákn-
myndir fyrir ruglaða tilveru
þeirra og tilgangsleysi. Og það-
an liggur leib þeirra beggja út á
eyðimörkina.
Sannur Vestri er býsna lifandi
sýning. Verkið er dregið gróf-
um dráttum, en þó engan veg-
inn veruleikafirrt. Manni
finnst raunar margt vera hér
kunnuglegt, persónurnar eins
og klisjur, en undir nibri býr
sálfræðilegt raunsæi; undir-
staða þeirrar óhrjálegu mann-
lífsmyndar, sem upp er dregin,
er alveg ekta og traust. Það er
meir en skiljanlegt að Sam
Shepard hafi hitt í mark þess-
um afhjúpandi Vestra sínum.
Halldór E. Laxness hefur haft
allan veg og vanda af þessari
sýningu, leikstjórn, leikmynd,
búningum og þýðingu að
hálfu. Ég hef lítt fylgst með
þessum leikstjóra og síðustu
sýningar hans hef ég ekki séð.
Eftir þessari að dæma er hér
kunnáttusamur leikstjóri á
ferðinni, sem gerir sér glögga
grein fyrir viðfangsefnum sín-
um. Þýðingin er munntöm,
hæfilega hrá og vel stíluð. —
Ytri umbúnaður sýningarinn-
ar er fremur fátæklegur og
reyndar hefur mér aldrei þótt
Tjarnarbíó aðlaðandi leikhús.
Atriðaskipti 'voru ekki nógu
greið og höndugleg, fram-
vinda sýningarinnar varb fyrir
bragðið nokkuð stirð. Ljósa-
beiting markviss. Kannski er
hráslagi hússins við hæfi í við-
fangsefni eins og þessu. Og alls
staðar er hægt að leika, ef
menn hafa nógu öflugum leik-
urum á að skipa.
Þab hefur Halldór E. Laxness
að þessu sinni. Valdimar Örn
Flygenring ber uppi sýning-
una, návist hans yfirþyrmir
sviðið allan tímann. Valdimar
hefur reyndar oft sýnt svona
týpur, hinn harða nagla,
óheflaða utangarðsmanninn
sem vekur hjá þeim sem næst
standa ógn og skelfingu. Þetta
er orðin sérgrein leikarans og
væri honum áreiðanlega hollt
að spreyta sig á annars konar
hlutverkum í bland. En hann
hefur Lee fullkomlega á valdi
sínu frá fyrsta andartaki í
hreyfingum, svipbrigöum,
tali, klúru látæði, í stuttu máli
allri mótun þessa náunga er
persónan ljóslifandi. Það er
ekkert létt hlutskipti fyrir
Magnús Ragnarsson að halda
til jafns við slíkan stórleik,
enda verður Austin dauf per-
sóna í samanburðinum. Hann
nær sér þó nokkuð á strik í fá-
einum atriðum í seinni hluta
og er bestur þar sem hann seg-
ir frá þeim gamla, hinum
tannlausa og peningalausa
föbur. Þeir Valdimar og Magn-
ús ná víða góðum samleik og
leikstjóranum tekst þab sem
mestu skiptir, að setja áhorf-
andanum fyrir sjónir í senn
andstæður og samstæður í fari
þeirra.
Harald G. Haralds leikur um-
boðsmanninn Saul tíðindalít-
ið, enda persónan litlaus frá
höfundarins hendi. Hann er í
rauninni bara framleiðandi á
höttunum eftir söluvænlegri
hugmynd, ekkert annað, fram-
hliðin ein. En hvernig hægt er
að gera sér mat úr litlu sýndi
Guðrún Stephensen í kerling-
unni mömmu þeirra. Gubrún
er jafnan snjöll í kerlingunum
og eiginlega sér maður í svip-
hendingu veruleikaflótta þess-
arar konu, þar sem hún stend-
ur á eldhúsgólfinu innan um
allt skraniö með ferðatöskuna í
hendi.
Sannur Vestri er ekki meiri
háttar leikrit og sýnir manni
kannski ekki nýjar hliðar á
„ameríska draumnum". Sýn-
ingin í Tjarnarbíói er vel þess
virði að leiða hana augum, þó
ekki sé fyrir annað en sjá
Valdimar Örn Flygenring í
ham, hið vegvillta afkvæmi
þessa draums, þar sem hann
kemur utan af eyðimörkinni. ■
Virgilius Hafniensis (Sören Kierkega-
ard): Begrebet Angest. Upprunalegur
texti meb formála og athugasemdum
eftir Finn |or. 184 blabsíbur. Cyldendal
Norsk Forlag, Oslo, 1994. NOK 148.
Cyldendals Fakkel-böker, ný röb.
Hugtakið Angist er ein af hinum
dulnefndu bókum sem Kierk-
egaard skrifaði á árunum 1843-
46. Auk þess eru þar ýmis höf-
uðverk hans, eins og: Gentag-
elsen, Enten-Eller, Frygt og Bce-
ven, Philosophiske Smuler,
Stadierpaa Livets Vej auk Afslut-
tende uvidenskabelige Efterskrift-
er.
Formála auk ýmissa athuga-
semda skrifar svo Finn Jor,
einn af menningarritstjórum
Aftenposten.
Hugtakið angist er ef til vill eitt
af mest lesnu ritum Kierkega-
ards, en einnig einhver per-
sónulegasta bók hans, ef djúpt
er Ieitað. Þarna er nákvæm lýs-
ing angistarinnar, formum
þeim er hún tekur á sig, hvern-
ig hún virkar, tengslum henn-
ar við erfðasyndina, sök, nauð-
syn og frelsi, sem á sér hliö-
stæður í heimsbókmenntun-
um. Greining, sem hefir lagt
grunninn að því sem í dag er
skilgreint sem djúpsálarfræði.
Þarna varð hann fyrri til að
gefa ýmsar þær skýringar, sem
síðar koma fram í endurtekn-
ingum hjá Sigmundi Freud og
NORSKAR BÆKUR
SIGURÐUR H. ÞORSTEINSSON
C.G. Jung.
Meginhugtökin angist og ótti
og munur þeirra er það sem Ki-
erkegaard leitast við að skilja
og skilgreina. í óttanum er það
hið hættulega í umhverfinu
sem er efst í huga mannsins, en
aftur á móti í angistinni er það
hið hættulega í sjálfinu sem
maðurinn er að fást við. Þá er
áhugavert hve mikla áherslu
Kierkegaard leggur á hið já-
kvæba í angistinni. „Hún er til-
finning mannsins fyrir því að
vera ekki í sönnu samræmi við
sjálfan sig." Einmitt í skilningi
og viðurkenningu angistarinn-
ar og sakarinnar nær maðurinn
því að eignast vitund um eigið
frelsi.
Kierkegaard greinir hvernig
fallast verður á hið ómögulega,
að Gub, hið eilífa, hefir tekið
sér bólstab í tímanum, hinu
endanlega. Þótt háfleygt sé, er
lesefnið ánægjulegt og vekur
enn jafnmikla hrifingu og það
gerði foröum. Umsagnir Kafka
um angistina eru eins og föln-
aðar rósir við hlið þess sem Ki-
erkegaard skrifar.
Krúsi dúlla
Það er mikið í tísku í dag aö tala
um dúllur. Þetta dúllunafn er
yfirleitt notað um einhvern,
sem er mikið krútt og nær ein-
hvern veginn að höfba til fólks
á jákvæbari hátt en gerist og
gengur. Þessari ímynd hefur
Markúsi Erni Antonssyni, fyrr-
verandi borgarstjóra, tekist ab
ná meb nýjum og áður óþekkt-
um aðferðum í íslenskri pólitík.
Það þótti alveg einstaklega
dúllulegt þegar Krúsi stóð upp
úr stól borgarstjóra og vék fyrir
Árna Sigfússyni, þegar hann sá
fram á það að Sjálfstæðisflokk-
urinn mundi tapa höfuðborg-
inni ef hann væri oddviti
flokksins. Og ekki var þab
minna dúllulegt þegar Markús
fór að vinna hjá Jóa í Myndbæ
og sýndi þab og sannaði aö lítil-
læti er dyggð. Og síðasta, en
ekki sísta dúllulega ákvörðunin
var þegar Krúsi gaf það út aö
hann væri ekki aldeilis hættur í
pólitík og ákvað að gefa kost á
sér á lista flokksins fyrir næstu
alþingiskosningar. Þá ákvörðun
hefur hann væntanlega tekið í
ljósi þess að Sjálfstæðisflokkur-
inn stendur nokkuð vel, miðaö
við skoðanakannanir þessa
stundina.
Allar þessar dúllulegu ákvarð-
anir Krúsa hafa leitt til þess að
hann er sagöur vera dúllan í
flokknum. Krúsi dúlla er nú það
nafn sem hann gengur oftast
undir innan Sjálfstæöisflokks-
ins. Krúsi tók þá stefnu í nánu
samráði við vinnuveitanda
sinn, Jóhann Briem hjá Mynd-
bæ hf., að markaðssetja sig sem
TAGL-
SLATTUR
ÓSKAR
BERGSSON
dúllu. Þetta er mikið pólitískt
snilldarbragð, þar sem hörb
keppni er á milli karla og
kvenna, ungra og þeirra eldri í
prófkjörsslag Sjálfstæbisflokks-
ins, en það er engin dúlla sem
keppir við Krúsa, enda hefur
enginn roð við sjálfri krúsidúll-
unni.
Þetta skynjaði Jói Briem og er
nú búinn að markaðssetja borg-
arstjórann fyrrverandi sem póli-
tíska dúllu. Uppfinning sem
enginn hefur fundib upp á
áður. Snilligáfu Jóa Briem í
markaðsmálum er engin tak-
mörk sett. Krúsi dúlla verbur því
hin pólitíska krúsidúlla Sjálf-
stæðisflokksins í næstu kosn-
ingum. Frábær uppfinning hjá
hinum stórsnjalla og uppátekta-
sama Jóhanni Briem, sem er
sagöur svo góbur sölumaður að
hann getur víst selt sand til
Saudi-Arabíu. Þab verður svo
bara að koma í ljós hvort Krúsi
dúlla er jafn góð markaðsvara í
prófkjöri Sjálfstæöisflokksins í
Reykjavík og sandur er í Saudi-
Arabíu.
Það eina, sem lcannski hefur
klikkað hjá þeim dúllunum í
markaðssetningunni, er að hafa
Krúsa ekki í níunda sæti, sem
verður að teljast þaráttusæti
flokksins í borginni. Með því að
gefa kost á sér í níunda sæti og
baráttusætið hefði Krúsi dúlla
sýnt þaö og sannað endanlega
að hann er maður flokksins,
sem er tilbúinn að ganga fram
fyrir skjöldu og berjast fyrir
flokkinn þar til yfir lýkur. Meb
því hefði Krúsi dúlla algjörlega
afsannab þá kenningu að hann
hafi flúib af hólmi í kosningun-
um s.l. vor. Hitt, að gefa kost á
sér í 4. sætið, lyktar of mikib af
því að hann ætli að fela sig á
miðjum frambobslistanum og
fara inn á Alþingi á frakkalöfum
Davíðs Oddssonar. Það er ekki
mjög dúllulegt, enda ekkert víst
að frakkalöf Davíös standi hon-
um til boða núna, þótt þau hafi
staöið honum til boða áður. ■*