Tíminn - 05.01.1995, Qupperneq 10

10
—g—I.--
•raniw
Fimmtudagur 5. janúar 1995
Líf og dauði
Petru Kelly
Sagna-
karl
Barnabókin Dordingull eftir Svein
Einarsson hefur nú veriö gefin út
hjá bókaútgáfunni Ormstungu.
Sagan gerist á tímum seinni heims-
styrjaldarinnar og segir frá ungum
pilti, Tryggva, sem liggur á spítala.
Þangað tekur Dordingull að venja
komur sínar. Dordingull er sagna-
karl, sem lýkur upp ævintýraheimi
fyrir Tryggva. Hann segir honum
sögur, sem eiga sér rætur í þjóðsög-
um og ævintýrum. Dordingull er
leyndarmál Tryggva og huggun í
senn, því fjölskylda hans fer ekki
varhluta af stríðinu, sem kemur
víða við og heggur sín skörð.
Sagan um Dordingul vakti
óskipta athygli þegar höfundurinn
las hana upp í Ríkisútvarpið síðast-
liðið sumar. Þetta er heillandi frá-
sögn fyrir 7-11 ára börn, sem full-
orönir hafa ekki síbur gaman af að
lesa. Höfundurinn, Sveinn Einars-
son, er löngu þjóðkunnur leikhús-
listamaður. Hann hefur áður kvatt
sér hljóðs á svibi barnamenningar.
Bókin Gabríel í Portúgal hlaut
barnabókaverðlaun Fræðsluráös
Reykjavíkur vorið 1986 og leikrit
hans um Búkollu (1991), sem sýnt
var í Þjóðleikhúsinu á annaö leikár,
hlaut fádæma góðar vibtökur, jafnt
hjá ungu kynslóðinni sem gagn-
rýnendum.
Bókin um Dordingul er 111 síð-
ur. Myndirnar í bókinni hefur
Magnús Valur Pálsson teiknað.
Hann sá einnig um útlitshönnun
og kápu. Bókin er prentub í Prent-
smiðju Árna Valdemarssonar. ■
Góður vinur minn varpaði fram
þeirri spurningu hverju ég myndi
breyta og hverju ég myndi mest
hneykslast á, ef svo ólíklega vildi
til, að ég yrði í aðstöðu til að breyta
einhverju, sem hann að vísu héldi
að enginn gæti, ef breyta ætti ein-
hverju til betri vegar, eins og dæm-
in sönnuöu um ástandið í heimin-
um í dag. Hann taldi hinsvegar ab
ég gæti hneykslast á ýmsu eins og
fleiri góbir menn, því að nóg væri
úr að moða. En enginn tæki mark á
því heldur.
Við vorum sammála. Pétur og
Páll fá engu breytt til betri vegar á
þessum síbustu og verstu tímum.
En sem betur fer getur mabur, ég
meina hinn almenni Jón, rifið kjaft
og hneykslast og þóst vera eitt-
hvað, eins og hrópandinn í eyði-
mörkinni.
Ég hringdi einu sinn í virt dag-
blað og spurði ritstjórann, hvort ég
mætti senda honum greinarkom
um eitthvað, sem mér lá þá á
hjarta. Ritstjórinn forvitnabist ekki
um efni greinarinnar, eins og ég
hafbi búist vib og búib mig undir,
heldur vildi ólmur fá að fræbast um
ætterni mitt. Ég var hreinskilinn og
sagði eins og var, að ég hefði ekki
hugmynd um það. Ritstjórinn þrá-
aðist vib og hneykslabist á van-
kunnáttu minni. Lauk tali okkar á
þann veg, ab ég fékk aldrei tækifæri
til að greina honum frá efni grein-
arinnar, og fór hún í ruslakörfuna
þar sem hún var kannski best
geymd. Ég lét ritstjórann í búra-
hólfið.
í New York er leikritagagnrýn-
andi, sem ku hafa mikil völd í leik-
húsheiminum og allir óttast, því að
hann rífur niöur og tætir leiksýn-
ingar, sem venjulegir gagnrýnend-
ur kannski hrósa. Fyrir bragðið er
hann orbinn best borgabi og fræg-
asti leikhúsgagnrýnandi Bandaríkj-
Sara Parkin: The Life and Death of Petra
Kelly. Pandora. £ 15,99.
í ritdómi í New Statesman &
Society, 30. september 1994,
sagöi: „Kelly fæddist í Bæjara-
landi 1947. Móðir hennar var
þýsk, en faðir hennar ungur Pól-
verji frá Dresden. Þau skildu sjö
árum síðar, og móðir hennar gift-
ist brátt bandarískum liðsfor-
ingja, John Kelly. Sex mánuðum
áður en þau fluttust til Fort Benn-
ing í Georgíu fæddist Grace, hálf-
systir Petru ... Petra Kelly bjó ekki
aftur í Þýskalandi fyrr en hún var
kjörin til sambandsþingsins
1983."
„í Bandaríkjunum varð Kelly
brátt dæmigeröur framagjarn
bandarískur unglingur. Á lokaári
sínu í gagnfræðaskóla var hún
kjörin „besti nemandinn" ...
Parkin dregur vel fram metnað
hennar til að skara fram úr... sem
varð til þess að hún, verðandi rót-
tæklingur, gerðist virkur félagi í
samtökum ungra kvenna sem
nefndust Dætur amerísku bylt-
ingarinnar. Hún gekk líka í ung-
liðasamtök demókrata. Þegar stóð
á námsstyrk hennar 1967 skrifabi
hún bréf til Roberts Kennedy öld-
ungadeildarþingmanns. Hann
bauð henni til viðtals á skrifstofu
sinni, en áöur en til þess kom
hittust þau í boði utanríkisráðu-
anna, en um leib sá hataðasti. Eins
og allir kannski vita, einkennir
frekja og ruddaskapur bandaríska
fjölmiblamenn og -konur. Hefur
það verið svo í gegnum tíðina,
enda samkeppnin gífurleg og um
lífið ab tefla. Hérna á íslandi ætti að
vera óþarfi að herma þetta eftir
þeim bandarísku, eins og því miður
margir fjölmiðlamenn og -konur
hérna gera.
Annars er erfitt að tjá sig um
hvers konar gagnrýni, bæði þjóðfé-
lagslega og bókmenntalega. Það
sem einum finnst ágætt, finnst öðr-
um kannski ómögulegt. Ég las til
dæmis eina af hinum svonefndu
jólabókum og var lítt hrifinn af
henni. Fannst hún bæði dauf og
langdregin. Þessari sömu bók var
hrósað í hástert af einum frægasta
gagnrýnanda eins fjölmiðilsins.
Kannski voru þau kunningjar.
Annars furðar maður sig á bókun-
um sem finna náð í augum bókaút-
gefendanna. Flestar þessara bóka
yrðu hvergi gefnar út þar sem
markabslögmálið ræður. En ísland
er í sérflokki. Hér er það kunnings-
skapurinn og klíkuskapurinn sem
ræður. Kannski er það ofur eðlilegt
og í stakasta, lagi. Allir, sem ein-
hverju ráða í þjóðfélaginu, eru
hæstánægðir meb status quo, með
hlutina eins og þeir em. Ef þú klór-
ar mér á bakinu, klóra ég þér, svo
ab maður vitni í enskan málshátt.
Gamla fyrirgreiðslu- og hafta-
kerfib er enn við lýði héma á ís-
landi, eins og allir hugsandi menn
vita. Mikil breyting hefur þó orðib
til batnaöar. Nú þurfum við ekki
lengur ab rjúka til útlanda til þess
að drekka sterkan bjór. Allir geta
eignast bíl. Nægir ávextir em til allt
árið um kring, veitinga- og kaffihús
em á hverju horni, eins og hjá öll-
um siðuðum þjóðum, þar sem eðli-
leg samkeppni, hið svokailaða
Fréttir af bókum
neytisins fyrir útlenda stúdenta.
Hún bauðst til að taka þátt í kosn-
ingabaráttu hans, og í ársbyrjun
1968 vann hún að því að halda
uppi samstarfi á milli stuðnings-
hópa viö Kennedy á meðal stúd-
enta."
„Viðbrögð hennar vib dauða
Grace (úr krabbameini) voru í
senn raunhæf og huglæg. Hún
setti 1973 á fót Grace P. Kelly-
stofnunina til að rannsaka tengsl
á milli umhverfis og krabbameins
í börnum og til að koma upp hæli
fyrir börn með krabbamein. En
öðmm þræöi brást hún við af hjá-
trú: Hún safnaði minjum um
Grace og hét að búa henni sér-
stakan stab hvar sem hún byggi."
„Þýsku græningjarnir misstu öll
sæti sín á sambandsþinginu 1990
í fyrstu kosningunum eftir sam-
einingu Þýskalands. Parkin dreg-
ur upp mynd af Kelly sem ein-
angraðri manneskju, sem reiddi
sig æ meira á henni eldri, en
tryggan, sambýlismann, Bastian.
Hann var líka á lausum kili, því að
hann hafði ekki fundið sér pólit-
ískt hlutverk eftir að hann sagði
sig óvænt úr þýska hernum í mót-
mælaskyni við uppsetningu Atl-
markaðslögmál, ræður.
Nýlega óku leigubílstjórar í borg-
inni að Alþingishúsinu til þess að
mótmæla einhverju. Ég leitaði upp-
lýsinga hjá fróðum mönnum um
hvað hér væri á seyði. Enginn gat
gert sér í hugarlund hverju leigubíl-
stjórar væru að mótmæla. Flestir, ef
ekki allir, viðmælendur mínir vom
þeirrar skoðunar, aö stétt leigubíl-
stjóra væri ein fárra atvinnustétta í
landinu, sem enn nyti gamla fyrir-
greibslu- og haftakerfisins, sem öllu
reib hér á landi á meðan sovéskra
áhrifa gætti hér enn. Sem betur fer
er þab nú að mestu liðin tíð.
Einhvern tímann í fyrndinni,
þab er að segja fyrir mína tíð,
sennilega á fimmta áratugnum,
ákváðu velviljabir rábamenn þjóð-
arinnar að takmarka fjölda leigubif-
reiða í bænum með útgáfu vissra
fjölda leyfa, til þess að létta róður-
inn fyrir vini og vandamenn, sem
flust höfðu á mölina og vildu aka
leigubílum. Var nú bitlinga- og
nefndaskúffan opnuð, dregnar upp
úr henni gamlar prímadonnur
stjórnmálaflokkanna og stofnuð
nefnd til þess ab úthluta leyfum til
aksturs leigubíla. Skyldu vissar
kröfur gerðar til umsækjenda um
akstursleyfi, mebal annars skyldu
þeir hafa meira bílstjórapróf og
hafa ekiö leigubílum, rútum eða
strætisvögnum í fjögur ár. En að
sögn fróbra manna voru þessar
kröfur bara til málamynda og lítið
eöa ekkert eftir þeim farið. Kunn-
ingsskapur og gamla klíkustarfsem-
in réðu og ráða að mestu störfum
hinnar svokölluðu úthlutunar-
nefndar leyfa til leigubílaaksturs.
Hlaðast klögumálin upp hjá ráb-
herra, sem fer með þessi mál, en
hann að sögn hvorki getur né þorir
að láta til sín taka, þar eð vina- og
vandamannafjöldi leyfishafanna
eftir öll þessi ár er orbinn gífurlegur
antshafsbandalagsins á banda-
rískum eldflaugum í Evrópu."
„Bastian kvartaði undan því að
Kelly treysti um of á hann, en
vinum hans sýndist hann gefa
henni undir fótinn með þaö. Sex
mánuöum ábur en hann drap
Kelly beið sjálfstraust Bastians
hnekki þegar hann varð fyrir
leigubíl í Múnchen, þegar hann
fór yfir götu. Hann virtist ná sér,
en eltist vib slysib. Parkin veltir
líka vöngum yfir, hvort hann hafi
óttast það sem í ljós kæmi um
hann, þegar skjalasafn austur-
þýsku leyniþjónustunnar, Stasi,
yrði opnað. Þegar hann hafði af-
ráðið ab svipta sig lífi kann hann,
sakir sjálfbirgingsháttar, ab hafa
talið að Kelly gæti ekki lifab án
hans." ■
Skálholtsútgáfan, útgáfufélag
þjóðkirkjunnar, hefur gefið út
nýja Barnabiblíu.
Biblían geymir áleitna sögu,
sem um aldir hefur hrifið jafnt
fullorðna sem börn, sögu sem er
undirstaða menningar okkar.
í Barnabiblíunni eru sögur
LESENDUR
atkvæðafjöldi, þegar að kosningum
kemur.
En af hverju sækjast ungir menn
svo stíft eftir að veröa leigubílstjór-
ar, sem hjá flestum þjóbum eru á
meðal hinna lægst launuöu í þjób-
félaginu? Svarið er ósköp einfalt.
Þetta er vernduð stétt, sem nýtur
engrar samkeppni, býr við einskon-
ar einokunarstöðu, sem bitnar auð-
vitað á notendum þessarar þfón-
ustu. Einn stöðvarstjórinn tjáði
mér, að algeng vikulaun leigubíl-
stjóra, sem stundubu störf sín eðli-
lega, væru um eitt hundrað þúsund
krónur á viku. Fjöldinn allur af
leyfishöfum starfar enn við þau
störf, er þeir störfuðu við er þeim
var útbýtt leyfunum. Má sjá leigu-
bíla sitja og bíða eftir eigendum
sínum þar sem þeir eru við banka-
störf, veitingamenn, rútubílstjórar,
strætisvagnastjórar o.s.frv.
Ungir menn, sem aka leigubílum
um helgar, segja mér að til þess að
öðlast tilskilin fjögur ár í akstri
verði þeir að greiða leyfishöfunum
himinháar upphæðir, og aka bílun-
um ekki minna en 18 tíma á sólar-
hring og stundum meira. Viku-
greiðslur til leyfishafa í orlofs- eða
veikindafríi eru um 30 þúsund á
viku fyrir bílinn.
Nú kynni einhver að spyrja:
Hvað um skattamál þessarar stétt-
ar? Þeir hljóta ab greiba gífurlega
skatta.
Er annars ekki kominn tími til að
hætta að hampa þessum hópi,
leggja niður hib spillta nefndar-
fargan og fara að dæmi Svía, þó að
þeir séu ekki alltaf til fyrirmyndar.
Markaðslögmálið, frambob og eft-
irspurn, ætti að rába í störfum
leigubílstjóra, eins og hjá öllum
öðrum stéttum þjóðfélagsins.
Ab endingu óska ég öllum árs og
friðar.
Borgari
Náttúrusýn
Safn greina um siöfrœöi
og náttúru
Bókin Náttúrusýn, safit greina um
siðfraeði og náttúru er nú komin út
á vegum Rannsóknarstofnunar í
siðfræði vib Háskóla íslands. Rit-
stjórar eru Róbert H. Haraldsson,
heimspekingur, og Þorvarbur
Árnason, líffræðingur. í bókinni
eru á þriðja tug greina eftir jafn-
marga höfunda, en greinarnar
fjalla um samskipti manns og
náttúru og falla í fimm megin-
flokka: náttúra og trú, náttúra og
siðfrœði, náttúra og samfélag, nátt-
úra og listir og náttúra og vísindi.
Páll Skúlason, prófessor, ritar inn-
gang og frú Vigdís Finnbogadóttir,
forseti íslands, lokaorð. Meðal
greina í bókinni er áður óbirtur
fyrirlestur sem dr. Sigurður Þórar-
insson, jarðfræðingur, samdi árið
1977. í bókinni er jafnframt fjöldi
náttúruljóða eftir nítján íslensk
skáld og eftirprentanir af nokkrum
landslagsmálverkum. Bókin er 356
blaðsíður að stærð og kostar kr.
3.200 (innbundin) og kr. 2.700
(kilja). ■
Gamla og Nýja testamentisins
færðar í búning fyrir börn, svo
foreldrar geti lesið fyrir börn sín
eða börnin lesið sjálf, er þau
hafa aldur til.
Barnabiblían er fallega skreytt
fjölda mynda, sem skýra enn
betur innihald og merkingu
hinnar helgu bókar. í inngangi
segir m.a.:
„í upphafi var Guð. Hann
skapaði heiminn og allt sem í
honum er. Hann skapaði fyrsta
mannfólkið. Svo þegar allt fór
að snúast á verri veg í veröld-
inni, þá fann Guð leið til bjarg-
ar. Hann valdi sér mann, og síð-
an þá þjóð sem átti ætt sína að
rekja til hans. Af þeirri þjóð
fæddist svo frelsarinn."
Bókin er 256 bls. að stærð, lit-
prentuð. Þýðinguna gerði sr.
Karl Sigurbjörnsson. Bókin var
prentuð í fjölþjóðaprenti í Slóv-
eníu. Verð kr. 1550. ■
Barátt-
an um
brauöið
Nú er hörð kjarabarátta í nánd
og er enginn vafi á því að það
veröur hart barist og mikil átök
munu eiga sér stað. Mun engan
heilvita mann undra, þar sem
kjarasamningar hafa verið
hundsaöir svo mánuöum skipt-
ir, samanber baráttumál sjúkra-
liða, sem á sér enga hliðstæöu í
sögunni á þessari tæknivæddu
öld. Þeim hefur verið sýnd mik-
il óbilgirni og hroki.
Ég vil því hvetja alla hugsandi
og réttsýna menn að standa
saman sem ein heild í næst-
komandi kjarabaráttu. Munum
það að sundraðir föllum við, en
sameinaðir stöndum við.
Það er dauði og djöfiuls nauð
þegar dyggðasnauðir fantar
safna auð með augun rauð
þegar aðra brauðið vantar.
(Gubmundur Hagalín)
Matthildur Matthíasdóttir
Tæpt á ýmsu
Ný Bamabiblía