Tíminn - 08.07.1995, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 8. júlí 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb ílausasölu 150 kr. m/vsk.
Afmælishátíbir
á Norburlandi
Nú um helgina minnast íbúar tveggja þéttbýlis-
staða á Norðurlandi merkisafmæla byggðarlaga
sinna. íbúar Hvammstanga minnast þess að þann
13. desember 1895 staðfesti Kristján 9. Danakon-
ungur löggjöf um löggildingu verslunarstaðar þar,
sem þjónaði Vestur-Húnavatnssýslu. Þá minnast
Ólafsfirðingar 50 ára afmælis síns byggðarlags.
Myndun þéttbýlis á íslandi var undirstaða þeirra
þjóðfélagsbreytinga sem orðið hafa á þessari öld.
Sú umbylting, þegar þjóðin breyttist úr bænda-
samfélagi í blandað samfélag þéttbýlis og dreifbýl-
is, hefur sett svip sinn á öldina.
Sú bylting, sem varð við sjávarsíðuna með út-
gerð stærri og öflugri skipa, átti drýgstan þátt í
þéttbýlismyndun hér á landi. Þau byggðarlög, sem
halda afmælishátíð um næstu helgi, hafa þó ólíkan
bakgrunn. Ólafsfjörður sækir allt sitt lífsmagn til
sjávarins, en Hvammstangi hefur löngum verið
þjónustumiðstöð fyrir sveitir Vestur-Húnavatns-
sýslu, þar sem landbúnaður er höfuðatvinnuvegur.
Hins vegar hefur skilgreining á þéttbýli og dreif-
býli verið að breytast á síðari árum. Þéttbýlið í höf-
uðborginni og nágrenni hennar þéttist óðum og
vex, og í daglegu tali er farið að tala um dreifbýli
utan þessa svæðis. Breytingar í gömlu atvinnuveg-
unum, sjávarútvegi og landbúnaði hafa hert á
þessum vexti, þannig að önnur svæði landsins eiga
í vök að verjast.
Samdrátturinn í landbúnaði bitnar einnig á nær-
liggjandi þéttbýli. Gott dæmi er einmitt að finna
um þetta í atvinnusögu Hvammstanga. Þar hafa
íbúarnir leitast við að efla sig í sjávarútvegi og öðr-
um atvinnugreinum, um leið og samdráttur hefur
orðið í landbúnaðinum. Svo er um fleiri byggðar-
lög. Hins vegar er óhægt um vik, vegna þess að bar-
ist er hart um aflaheimildirnar í sjávarútveginum.
Á merkisafmælum byggðarlaga staldra menn við
og líta til sögu sinnar, um leið og horft er til fram-
tíðar. Allir vilja framgang síns byggðarlags sem
mestan, en spurningin er hvernig því markmiði
verður best þjónað við breyttar aðstæður.
Næstu áratugir munu krefjast þess að unnið
verði saman í stærri heildum. Atvinnusvæði munu
stækka með betri samgöngum og verkaskipting í
atvinnulífinu mun aukast. Mikil bylting hefur
þrátt fyrir allt orðið í samgöngumálum á síðustu
árum. Það tekur aðeins þrjá tíma að aka frá Reykja-
vík til Hvammstanga, og Ólafsfjörður hefur verið
leystur úr álögum í samgöngumálum með öruggri
tengingu um jarðgöng við Eyjafjarðarsvæðið. Þetta
gefur nýja möguleika til þess að vinna úr. Þannig er
háttað um miklu fleiri byggðarlög, þótt þessi tvö
séu nefnd hér.
Tíminn sendir fólkinu á Hvammstanga og Ólafs-
firði hinar bestu óskir á afmælishátíðum byggðar-
laganna. Megi því auðnast að nýta þá möguleika,
sem framtíðin býður upp á til eflingar þeirra sem
og annarra byggðarlaga út um landsbyggðina.
mge._t._
mmmu
Birgir Gubmundsson:
Kína, Taiwan og embætti
forseta Islands
Embætti forseta íslands hefur
dregist inn í nokkuð sérstæöa al-
þjóðlega umræðu í vikunni þar
sem gamalgróin átök milli Tai-
wan og Rauða-Kína eru í bak-
gmnni. Málið er í sjálfu sér ekki
mjög þýðingarmikið og þó, það
er allt hið vandræðalegasta og al-
mennt er okkur íslendingum ekki
skemmt ef embætti forseta er
dregið inn í vandræðalegar uppá-
komur.
Vigdís Finnbogadóttir hefur
haft þá stefnu í valdatíð sinni, að
vera óspör á að veita erlendum
fjölmiðlum viðtöl. Hún hefur
skilgreint þab sem hluta af sínu
starfi að nota sem flest tækifæri til
að koma landi og þjóð á framfæri,
og viðtöl við forseta landsins eru
aö sjálfsögðu mikil landkynning.
Því var þaö í rauninni aðeins eitt
af mörgum verkum forseta ís-
lands þann daginn að veita blaða-
komu frá United Daily News á
Taiwan viðtal. Vigdís Finnboga-
dóttir gat ab sjálfsögðu ekki farið
að skipta sér af því hvernig þessi
blaðakona og fréttastjóri hennar
á Taiwan unnu úr því efni, sem
þau höfðu milli handanna, enda
á Vigdís ekkert að vera að skipta
sér af slíkum hlutum.
Frjálslega farib meb
Hins vegar gerist það ab blabib
og/eða blaöakonan fara afar
frjálslega með þau ummæli, sem
viðhöfð voru í þessu samtali, og
uppsláttur blabsins beinlínis
rangur. Þar var gefið í skyn að Vig-
dís væri tilbúin að bjóða forseta
Taiwans í sérstaka vináttuheim-
sókn til íslands. í frétt United Da-
ily News kom einnig fram að for-
seti íslands hefði miklar skoðanir
á því, að óeðlilegt væri af kín-
verskum yfirvöldum að leggjast
gegn því að forseta Taiwans væri
boðiö í heimsóknir til annarra
landa. Þetta hefði að sjálfsögbu
verið mjög óvenjulegt hjá forset-
anum, því samskipti Kínverja og
Taiwanbúa eru vægast sagt mjög
vibkvæm. Auk þess hafa íslend-
ingar verið að byggja upp tengsl
við Kínverja, nýbúnir að opna þar
sendiráð og fá heimsókn frá hátt-
settum mönnum þaðan. Það
væm því mikil pólitísk tíðindi, ef
forsetinn færi að tala með afger-
andi hætti gegn utanríkisstefnu
Kínverja, eba yfirleitt nokkuð að
tjá sig um utanríkisstefnu þeirra.
Þessum fréttaflutningi United
Daily News varð embætti forseta
ab mótmæla opinberlega, enda
hafði frétt taiwanska blaðsins ver-
iö tekin upp á alþjóölegum frétta-
stofum s.s. Reuters. Það, sem Vig-
dís Finnbogadóttir kannast viö að
hafa sagt við þessa blaðakonu, er
að forseti Taiwans sé velkomin til
landsins í einkaerindum eins og
allir abrir. Annað sé hreinn upp-
spuni eða rangt eftir haft.
Athugasemd stabfest
í viðtali við blaðakonuna sjálfa
í Morgunblabinu í vikunni kem-
ur fram að hún viðurkennir ab
Vigdís hafi ekki boðið forseta Tai-
wans í heimsókn. Hún viður-
kennir að Vigdís hafi í raun ekki
sjálf sagt þá hluti sem hafðir em
eftir henni, heldur hafi íslenski
forsetinn ekki mótmælt því þegar
blaðamaburinn var að segja
þetta! Þess utan segir blabakonan
að fyrirsögn fréttarinnar hafi ver-
ið misvísandi.
í stuttu máli sagt staðfestir
blaðakonan í þessu stutta vibtali
við Moggann að athugasemd for-
setaembættisins sé rétt og að
þetta leiðindamál sé því í raun
uppspuni og útúrsnúningur — í
besta falli misskilningur. (Því vek-
ur furðu fyrirsögnin sem Moggi
setur á þetta viðtal, en hún er
svona: „Blaðakonan stendur við
sitt". Blaðakonan stendur einmitt
ekki við sitt!)
Ógreibi vib stéttina
Þessi taiwanska blaðakona hef-
ur gert íslenskum blaðamönnum
og raunar öllum blaðamönnum
töluverðan óleik með því að birta
frétt, sem augljóslega er röng og
trúlega vísvitandi röng. Trúverb-
ugleiki stéttarinnar bíður hnekki
við þetta, og þab em ábyggilega
margir sem munu fegnir vitna í
þetta dæmi til staðfestingar skoð-
un sinni á aö „þeir séu allir eins,
þessir blaðamenn, ekkert að
marka þá". Blaðakonan kann
hins vegar að hafa eitt og annab
sér til málsbóta sem við hér þekkj-
um ekki. Það kann t.d. að vera
samtalssiður í Taiwan að sá, sem
tekur viðtal, varpi fram skoðun
sem viðmælandinn mótmælir, sé
hann á móti henni, en lætur
Tyrra liggja, sé hann henni sam-
mála. Rásarritari veit það einfald-
lega ekki, en eitthvað slíkt kann
að útskýra það að blabakonan
gerir forseta Islands upp skoðanir
á þeirri forsendu ab hún hafi ekki
mótmælt þeim sérstaklega þegar
blaðakonan fór með þær.
Ekki landkynningar-
efni
Hitt er þó alveg ljóst, að með-
ferð United Daily News á þessu
viðtali og úrvinnsla þess var ekki
hugsuð sem landkynningarefni
fyrir ísland á Taiwan. Hún er
hugsuð sem pólitískt innlegg í
deilumál sem er viðkvæmt og eld-
fimt. Og það er það sem er pirr-
andi. Auðvelt hefði verið að fýrir-
gefa einhvern misskilning, sem
komið hefði upp vegna þess að
þarna voru að talast við einstak-
lingar frá ólíkum menningar-
heimum. Þab er aftur verra ef
nánast víst er að verið er að nota
aðgengi og lipurleika íslensku for-
setaskrifstofunnar í pólitískum
átökum.
Hitt er Iíka ljóst ab það verður
að teljast merkileg staðreynd að í
öllum þeim hundmðum og þús-
undum viðtala, sem tekin hafa
verið við Vigdísi Finnbogadóttur
af blaðamönnum hvaðanæva úr
heiminum, skuli ekki fyrr hafa
komið upp vafamál eða vafasöm
túlkun á því sem hún er að segja.
Taiwanska blaðakonan sagðist
eiga viðtalið á bandi og frétta-
stjórinn segir útúrsnúninginn,
sem hann birti, byggðan á segul-
bandsupptöku. Kannski var það
af ótta við hvað síðan er á band-
inu sem blaðakonan dregur svo
mjög í land í Morgunblaðsviðtal-
inu, en auðveldlega hefði sú staða
getað komið upp að það væri orð
gegn orði, eins og raunar staðan
er að hluta til í dag. Við hér á ís-
landi trúum að sjálfsögðu okkar
forseta, en það er auðvitað fráleitt
ab íslenski forsetinn skuli þurfa
aö standa í því ab þurfa að sverja
af sér einhver ummæli sem borin
eru upp á hana í erlendum blöð-
um. Reynslan sýnir að í 99% til-
fella er núverandi fyrirkomulag
gott, þ.e. að forsetinn sé óspar á
að veita erlendum blaðamönnum
viðtöl. Hins vegar eru til undan-
tekningar og gagnvart þeim þarf
forsetaembættið að tryggja sig.
Það er ekki ásættanlegt að láta
mál af því tagi, sem kom upp í
vikunni, verða til þess að tak-
marka aðgang blaðamanna að
forsetanum.
Embættib hljóbriti
sjálft
Hins vegar ætti að vera einfalt
mál fyrir forsetaembættið að
hljóbrita sjálft öll viðtöl sem gefin
eru, þannig þau séu til á hljóð-
bandi í ákveðinn tíma. Ef lang-
sóttar og hugsanlega rangar frétt-
ir koma af þessum viðtölum, þar
sem forsetanum eru lögð orð í
munn eða það sem hann segir
rangtúlkað vemlega, væri einfalt
fyrir starfsmenn embættisins að
vísa til hinnar opinbem upptöku
í stað þess að þurfa að hlusta á
einhverja fréttastjóra á Taiwan
eða annars staðar setja sig á háan
hest út af því að þeir séu sko með
einhverja segulbandsupptöku. Á
Alþingi er allt, sem sagt er í þing-
salnum, tekið upp og því ekki það
sem forsetinn segir við útlenda
blaðamenn. Það er engin ástæða
til ab nota þessar upptökur nema
í sérstökum tilfellum. Og auk þess
ab virka eins og öryggiskerfi mun
vitneskja blaðamanna um að við-
talið sé hljóðritað af embættinu
veita þeim aukið aðhald og
minnka líkurnár á að ævintýra-
eba hugsjónamenn freistist til að
fara frjálslega með það sem sagt
er.
Það er því brýnt verkefni, en
ódýrt, að koma upp hljóðritunar-
búnaði á skrifstofu forsetans og á
Bessastöðum, eða þar sem hún
gefur flest sín viðtöl. ■