Tíminn - 08.07.1995, Blaðsíða 5

5
Laugardagur 8. júlí 1995
- «> . j W vJ ■' ■:Í.V
WM* ..j Hg|prj, |
Jón Kristjánsson:
Suöupotturinn Evrópa
Evrópa er fyrir margra hluta sakir merki-
legur heimshluti og aöstæöur í álfunni eru
flóknar. Hún getur nú meö sanni talist eitt
af óróasvæöum heimsins. Á sama tíma er
unniö aö samruna þjóöríkja á veigamikl-
um sviöum á vettvangi Evrópusambands-
insog fleiri alþjóöasamtaka.
Ég átti þess kost fyrir nokkrum vikum
aö sitja vorfund þingmannasamtaka Nato-
ríkjanna í Búdapest. Þessir fundir endur-
spegla aö vissu leyti þaö endurmat og
breytingar sem eru á döfinni í gömlu Evr-
ópu.
Fyrsti fundurinn „utan
svæöis77
Tilgangur þingmannasamtaka Nato-
ríkja er aö tengja þjóöþingin samtökun-
um, miöla upplýsingum og beina álykt-
unum til ríkisstjórna aöildarríkjanna.
Fulltrúar hinna einstöku ríkja skiptast á
skoöunum um þaö sem efst er á baugi
hverju sinni í umræðum um ályktanir,
sem frá þessum þingum fara.
Þetta er í fyrsta skipti sem fundur í
þessum samtökum er haldinn utan Nato-
ríkis. Þaö var heldur engin tilviljun að
Ungverjar völdust til þess aö vera gest-
gjafar fundarins. Þeir sóttu á um þaö,
enda eru þeir fremstir í flokki þeirra ríkja
sem sækja á um aðild að Nato.
Talsmenn Ungverja á fundinum fóru
ekki leynt meö þe.ö, aö hugur þeirra
stendur til að hafa sem mest samstarf viö
Vestur-Evrópu. Þaö sýnir áherslu þeirra í
þessum efnum aö forseti landsins, for-
sætisráðherra og utanríkisráöherra
mættu allir til fundarins, auk forustu-
manna flokka og þeirra fulltrúa sem
Ungverjar eiga sem aukaaðilar að þing-
mannasamtökunum.
Nú er svo komið aö allar þjóðir Evr-
ópu eiga áheyrnarfulltrúa eöa aukaaðild
aö þessum þingmannasamtökum.
Sarajevo
Meðan fundurinn stóö yfir bárust
fréttir af loftárásum Nato á stöðvar
Bosníu-Serba viö Sarajevo og gíslatöku
þeirra. Það fór ekki hjá því ab þessi tíð-
indi settu svip sinn á fundinn. Afskipti
Sameinuðu þjóðanna og Nato af styrj-
öldinni á Balkanskaga eru æði vandræöa-
leg. Aukafundur var
haldinn vegna þessa
máls og ályktun sam-
þykkt þess efnis að end-
urskoöa þyrfti hlutverk
gæsluliös Sameinuöu
þjóðanna, en óánægjan
með stjórn þess leyndi
sér ekki.
Þaö er sannarlega
einkennileg upplifun
aö sitja fundi um svo alvarleg málefni
sem þarna er um aö ræða. Spennan í loft-
inu og áhyggjur þingmannanna frá þeim
ríkjum sem eiga hermenn í gæsluliðinu
fóru ekki framhjá neinum. Þaö leyndi sér
ekki að þeir voru mjög ófúsir aö senda
landher í stórum stíl til þess að blanda
sér í átökin austur þar meö vopnavaldi.
Pólskur þingmaöur dró þetta saman í
einni setningu í spjalli utan fundar, en
hann sagði aö enginn stjómmálamaöur
þyldi þaö nú til dags aö senda menn í
stórum stíl til bardaga í fjarlægum lönd-
um til þess aö fá þá heim aftur í plastpok-
um.
Land til skæruhernaðar
Það er nauðsyn aö gera sér grein fyr-
ir landafræðinni, ef málefni á Balkan-
skaga eru til umræöu. Landið er fjöllótt
og kjörið til skæruhernaðar, enda var
hann stundaður af kappi og þróaður á
árum heimsstyrjaldarinnar síðari. Það
er samdóma mat manna að ástand
mála sé slíkt, að íhlutun fjölmennra
landherja mundi þýða gífurlegt blóð-
bað og langvarandi skæruhemað.
Hins vegar er ástand mála hörmu-
legra en nokkru tali tekur á þessu
svæði, og sprengjum rignir yfir saklaus
fórnarlömb stríðsins. Gæslulið Sam-
einuðu þjóðanna er máttvana og sátta-
semjurum verður lítið ágengt. Friðar-
gæslulið, sem hægt er
að taka í gíslingu fyrir-
varalaust, er ekki lík-
legt til stórræða.
Það er enginn vafi á
því, að atburðarásin
þarna hefur skaðað
trúverðugleika Nato
og Sameinuðu þjóð-
anna, en leiö til þess
að setja niður þessi
hatrömmu átök liggur ekki í augum
uppi.
Þjóbarbrot og minni-
hlutahópar
Ég valdi að láta þessa grein mína heita
„Suðupotturinn Evrópa". Það fer ekki
framhjá neinum, sem situr alþjóölega
fundi á þessu svæði, hve ástand mála er
gífurlega flókið og viökvæmt á mörgum
svæöum álfunnar. Eitt atriöi gengur eins
og rauður þrábur í gegnum umræðurnar,
en þab em réttindi þjóðarbrota og
minnihlutahópa. Þau dreifast víða um
lönd Austur-Evrópu og Balkanskaga, og
einnig má finna þau í Vestur-Evrópu.
Þessi réttindamál eru stöðug uppspretta
árekstra og átaka. Athyglisverö var sú
hugsun stjórnmálamanna frá viökom-
andi löndum, að aukin samvinna og
samruni Evrópuríkja væri öryggisventill í
þessu efni, og réttindi þessara hópa yrðu
betur tryggð meö ríkjabandalögum en
innan vébanda þjóðríkjanna.
Stækkun Nato
Það leynir sér ekki að ríki Mið-Evr-
ópu — Ungverjaland, Tékkland og Pól-
land — leggja á það mikla áherslu að
ganga til samstarfs við Vestur-Evrópu-
ríki innan vébanda Evrópusambands-
ins, Vestur-Evrópusambandsins og
Nato. Pólland er það ríki sem löngum
var stuöpúði milli stórvelda og stríðs-
hrjáð í meira lagi, og Ungverjar, Tékkar
og Slóvakar hafa orðið að þola rúss-
neska innrás á seinni árum.
Þessar sögulegu ástæður veröa með-
al annars til þess að horft er á alþjóð-
legt samstarf af öryggisástæðum.
Valdhafar í Rússlandi eru hins vegar
ekki mjög hrifnir af þeirri tilhugsun að
mynda nýja línu í Evrópu milli Nato-
ríkja og annarra. Ég er þeirrar skoðunar
að varlega eigi að fara í þessum efnum
og varast að auka á spennu í Evrópu
með aðgerðum af þessu tagi. Hún er
næg fyrir. Rússland á fulltrúa á fundum
þingmannasamtaka Nato og ráða-
menn þar hafa nú skrifað undir sam-
starfssamning við bandalagið, eins og
svo fjölmargar þjóðir aðrar. Það á að
gefa þessari samvinnu færi á að þróast
áður en gefið er grænt ljós á stækkun
bandalagsins.
Alþjóðleg samskipti
Það mætti skrifa langt mál um efni
funda eins og þess, sem ég hef hér gert að
umræðuefni, en ég læt staöar numið aö
sinni. Heimurinn er svo lítill að öll þessi
mál snerta okkur með beinum og óbein-
um hætti. Þess vegna er það skylda
þeirra, sem fást við stjórnmál, að fylgjast
með því sem er að gerast í umheiminum
og reyna ab skyggnast í baksvið hins al-
menna fréttaflutnings. Alþjóðleg sam-
skipti þingmanna gefa slík tækifæri. ■