Tíminn - 15.07.1995, Blaðsíða 5

Laugardagur 15. júlí 1995
WSimhaia
WtWt'I'WW
5
Nú er kominn sá tími sem almennt var
kallaður bjargræðistíminn, þegar bændur
gengu til heyskapar og róið var til fiskjar.
Þetta hugtak heyrist sjaldnar í daglegu tali
en áður. Heyskapurinn tekur styttri tíma en
fyn með aukinni tækni, og er ekki jafn
háður veöri og vindum. Sjórinn er stund-
aður árið um kring.
Endurskoöun búvöru-
samningsins
Bændur landsins standa nú á þessum
mánuðum frammi fyrir mikilli óvissu. Nú
eru hafnar viðræður við ríkisvaldið um
endurskoðun á þeim búvörusamningi, sem
verið hefur rammi um landbúnaöarfram-
leiðsluna síðustu árin. Sá samningur
byggði á því að ríkið greiddi svokallaðar
beingreiðslur fyrir ákveðið greiðslumark.
Þessar beingreiðslur eru markaðstengdar,
þannig að þær minnka ef salan dregst sam-
an, en aukast ef sala afurðanna eykst.
Búvörusamning-
urinn 1992
í apríl 1992 gaf upplýsingaþjónusta
landbúnaðarins út fréttabréf þar sem skýrt
er frá því að nýr búvörusamningur muni
taka að fullu gildi þann 1. september þaö
ár. Um þetta var sagt eftirfarandi:
„Með honum veröa miklar breytingar á
rekstrarumhverfi hefðbundnu búgiein-
anna, sauðfjárræktarinnar og mjólkurfram-
leiöslunnar. Hvað sauðfjárræktina varðar
fellur verðábyrgð ríkissjóðs niður og veröur
framleiðslan eftir 1. september á ábyrgð
framleiðenda og afurðastöðva. Útflutn-
ingsbætur falla niður til frambúðar og nið-
urgreiðslum í núverandi mynd hætt. 1 staö
þeirra kemur svonefnt greiðslumark, en
það veitir framleiðendum rétt á beinum
greiðslum úr ríkissjóði. Greiðslumarkið
miðast við innanlandsneyslu. Aukist inn-
anlandsneyslan, eykst greiðslumarkið og
öfugt."
Væntingar sem brugöust
Ef þróunin er skoðuð síðan þetta var rit-
að, blasir það því miður við aö sauðfjár-
ræktin er í mjög miklum vanda. Þróunin
hefur orðið sú að innanlandssalan hefur
minnkaö og greiðslumarkið lækkað með
þeim afleiðingum að tekjur sauðfjárbænda
hafa hrunið. Þær væntingar, sem við samn-
inginn voru tengdar, hafa ekki gengið eftir.
Þess vegna er nú hafin vinna viö endur-
skoðun á honum, þótt hann gildi til 31. ág-
úst 1998, nema um annað verði samið,
eins og stendur í samn-
ingnum.
Kvótinn
afnuminn?
Eitt af því, sem til um-
ræðu hefur verið, er að
afnema framleiðslutak-
markanir eða kvótakerfi í
sauðfjárræktinni. Fyrir-
komulagið mundi þá verða hliðstætt og í
svína- og nautgriparækt þar sem ekki eru
framleiöslutakmarkanir. Ekki verður fram-
hjá því litið, að ein ástæðan fyrir því að sala
dilkakjöts hefur minnkað er sú að þær kjöt-
tegundir, sem ekki eru kvótabundnar, hafa
sótt á, og má þar sérstaklega nefna svína-
kjötið. Þá hafa einnig verið uppi hugmynd-
ir um að afnema lögbundna verðlagningu
sauðfjárafurða og verðlaginu verði stjórnað
með tilliti til markaðsaðstæðna.
Róttækar hugmyndir
Miðaö viö þá stefnu, sem uppi hefur ver-
ið í sauðfjárræktinni, eru þetta róttækar
hugmyndir, en hins vegar er rétt að ræða
þær og meta afleiöingarnar. Núverandi fyr-
irkomulag getur ekki gengið og hefur orbið
til þess ab þorri sauöfjárbænda getur engan
veginn haft afkomu af sauðfjárrækt.
Ef kvótakerfið er afnumið, hefur það þær
afleiöingar að þeir, sem verst eru settir,
verða undir og þurfa að hætta búskap. Hins
vegar munu aðrir, sem hafa fjárhagslega
burði til ab bæta við sig, fá möguleika í
hinu nýja fyrirkomulagi. Víða eru illa nýtt
útihús og ræktun, sem koma mætti í gagn-
ið við breyttar abstæður. Líklegt er að til-
tölulega öflugir kúabændur gætu bætt við
sig í sauðfjárrækt, en ungir, skuldsettir fjár-
bændur mundu eiga í miklum erfiðleikum.
Færri bú og stærri
Afnám kvótakerfisins mundi án efa leiða
til færri búa og stærri. Þá
vakna spurningar um
tilveru sveitanna og
samfélagsins þar, og
hvað verður um þab fólk
sem mundi hverfa frá
búskap í stórum stíl. At-
vinna liggur ekki á lausu
í nærliggjandi þéttbýlis-
stöðum, en sókn í at-
vinnu úr sveitum til
þeirra er löngu orðin staðreynd og algengt
er ab fólk sæki daglega vinnu umtalsveröar
vegalengdir meö breyttum samgöngum.
Þessa þætti og miklu fleiri þarf að meta
áður en örlagaríkar ákvarðanir eru teknar
varbandi sauðfjárframleiðsluna. Hins vegar
verbur ekki séð að núverandi fyrirkomulag
sé á vetur setjandi, hvort sem skrefib verð-
ur tekiö til fulls að gefa framleiðsluna al-
gjörlega frjálsa.
Verölagsmálin
Verðlagsmálin eru svo kapítuli út af fyrir
sig. Þar höfum viö dæmin fyrir okkur. Kart-
öflubændur geta framleitt að vild og kepp-
ast um markaðinn. Dæmi eru um það að
þeir selja á afar lágu verði, sem skilar sér
ekki til neytenda.
Það er nauðsynlegt að framleiða land-
búnaðarvörur og vinna úr þeim á sem hag-
kvæmastan hátt. Það er einnig nauðsyn að
samtakamáttur bænda og afurðastöbva sé
slíkur, ab ekki ríki algjört frumskógarlög-
mál á markaðnum. Það er neytendum
heldur ekki til góðs. Fólk er samdóma um
ab íslenskar landbúnabarvörur séu góðar,
og vonandi tekst ab koma málum þannig
fyrir að landsmenn eigi áfram kost á inn-
lendri gæðaframleiðslu.
Hátíöamatur en ekki
skyndibiti
Eins og áður segir, hafa aðrar kjöttegund-
ir sótt á í sölu á kostnað kindakjöts. Það
bætist vib aðrar neyslubreytingar í þjóðfé-
laginu. Kindakjötiö er ekki hversdagsmatur
eins og áður. Það er hátíöamatur, en það
nægir ekki til þess ab halda uppi þeirri
miklu neyslu sem var. Kindakjötib er vin-
sæll grillmatur á sumrin, en að öðru leyti er
það ekki skyndibiti fyrir hinn mikla
skyndibitamarkað, sem verið hefur að þró-
ast hérlendis á undanförnum árum.
Nú er glímt við þá spurningu hvort
meira svigrúm í verðlagningu mundi
breyta þessu og leiða til enn meiri vöruþró-
unar. A undanförnum árum hefur margt
skeð á þeim vettvangi og vöruúrval aukist,
en ekki hefur tekist að ná þeirri ímynd sem
mjólkurvörurnar hafa um fjölbreytni. Hér
er viðurkennt að mikið og gott úrval er til á
þeim vettvangi, en dilkakjötib hefur ekki
haft sama umtal að þessu leyti.
Útflutningurinn
Þeirri markaðsstarfsemi, sem verið hefur
erlendis, ber að halda áfram og styðja við
hana. Markaðssókn þessi er afar dýr og ár-
angurinn kemur ekki í einu vetfangi. Mikl-
ar væntingar eru ávallt vaktar upp í þessu
efni, en við þetta starf þarf umfrám allt þol-
inmæði og fjármuni sem ekki skila sér að
kvöldi. Næsti búvörusamningur þarf að
taka á þeim málum hvernig að stubningi
vib útflutninginn er stabiö, en við eigum
ab nýta þá möguleika sem bjóðast á þéim
vettvangi. ■