Tíminn - 15.07.1995, Blaðsíða 10

18
Wímnm
Laugardagur 15. júlí 1995
Þorsteinn Jónsson
Þorsteinn fónsson, bóndi á Eystri-
Sólheimum í Mýrdal, fœddist að
Seljavöllum undir Eyjafjöllum þatm
29. mars 1911, sonur hjónanna
Jóns Jónssonar frá Lambafelli
(fœddur 11. september 1866, dáinn
22. maí 1936) bónda og smiðs á
Seljavöllum og Sigríðar Magnúsdótt-
ur frá Rauðsbakka (fœdd 25. júní
1874, dáin 30. mars 1963). Hann
lést að heimili sínu þann 4. júlí
1995.
Þorsteinn ólst upp á Seljavöllum í
stórum hópi systkina: Fjögur systk-
ini voru samfeðra: Guðjón, vélsmið-
ur í Vestmannaeyjum, fœddur 22.
febrúar 1891, dáinn 19. nóvember
1974; Dýrfuma, bjó á Eyvindarhól-
um, fœdd 30. janúar 1892, dáin 7.
maí 1986; Guðrún, bjó í Reykjavík,
fœdd 16. maí 1893, dáin 11. mars
1987; Sigurður, vélsmiður í Vest-
mannaeyjum og síðar vélgœslumað-
ur t Reykjavík, fœddur 7. desember
1897, dáinn 16. maí 1960. Einn
hálfbróður áttu systkinin sam-
mœðra, sem var Jón Ólafur Ey-
mundsson Jónsson, smiður í Vest-
mannaeýjum, fœddur 12. október
1901, dáinn 9. september 1985.
Þorsteinn átti einnig sex alsystk-
ini: Ragnhildur, bjó í Vestmanna-
t MINNING
eyjum, fædd 8. maí 1905, dáin 14.
tnars 1987; Anna, bjó á Seljavöll-
um, fœdd 16. október 1907, dáin
15. maí 1995; Magnús, vélstjóri
Vestmannaeyjum, fœddur 7. ágúst
1909, dáin í desember 1988; Vig-
fús, vélsmiður í Vestmannaeyjum,
fœddur 11. apríl 1913, dáitm 22.
desember 1970; Jes Ágúst, blikk-
smiður í Hafnarfirði, fœddur 13.
febrúar 1915, dáinn 12. janúar
1983; Ásta, bjó lengst af í Vest-
tnannaeyjum, fcedd 30. október
1917, dáiti 7. ágúst 1945.
Þorsteinn stundaði nám við
Bœndaskólanum að Hólum í
Hjaltadal 1937-1939 og lauk það-
an búfrœðiprófi. 23. júní 1940 gift-
ast hatm eftirlifandi konu sinni,
Valgerði Sigríði Ólafsdóttur (fœdd
21. desetnber 1908), dóttur Ólafs
Helga Jónssonar bónda á Eystri-Sól-
heimum og Sigríðar Þorsteinsdóttur.
Þorsteinn og Sigríður Itófit búskap á
Eystri-Sólheimum þá utn haustið,
með Ólafi og Sigríði. Þorsteinn vatm
við bústörfm ásamt tengdaföður
sínum auk þess að stunda vertíðir,
en Sigríður var kennari við bama-
skólann að Eystri-Sólheimum. Þor-
steinn kenndi einnig sund í sund-
lauginni að Seljavöllum. Þau tóku
síðati alfarið við búskapnum að
Eystri-Sólheimum 1953.
Þorsteini og Sigríði varð fimm
barna auðið:
Sigríður, fœdd 22. apríl 1941, að-
stoðannaður tannlœknis, gift Guð-
geiri Ágústssyni, böm Ólafitr Helgi
(f. 1963) og Garðar Þorsteinn (f.
1974).
Sigrún Ragnheiður, fœdd 26. febr-
úar 1945; ketmarí, býr í Þýskalandi,
satnbýlismaður Mathias Mueller.
Hildigunnur, fœdd 2. febrúar
1946, vitmur á leikskóla, gift Einari
Gunnlaugssyni, böm Gunnlaugur
Magnús (f. 1981) og Valgerður
Helga (f. 1984).
Kristín, fœdd 12. mars 1948,
skólastjóri við Seljalandsskóla, börn
Þorsteinn Magnússon (f. 1976) og
Einar Rúnar Magnússon (f. 1978).
Ólafúr Helgi, fœddur 18. apríl
1950, bóndi á Eystri-Sólheimum.
Útfór Þorsteins Jónssonar fer fram
frá Sólheimakapellu klukkan 14 í
dag, laugardaginn lS.júlí.
Ég glaðvaknaði rétt fyrir klukk-
an sex að morgni 4. júlí-síðastlið-
ins og gat alls ekki sofnað aftur,
en slíkt er mjög óvenjulegt. Ég lá
og hugsaði hvort eitthvað hefði
gerst sem hefði vakið mig, en
börnin steinsváfu og allt virtist
með venjulegum hætti.
Rúmlega átta hringdi móðir
mín í mig og sagði mér að afi
minn hefði dáið um klukkan sex
um morguninn, eftir að hafa farið
út um fimmleytið og litið eftir fé í
túninu.
Mig langar að setja nokkur orð
á blað um hann afa minn, Þor-
stein Jónsson, bónda á Eystri-Sól-
heimum í Mýrdal. Ég ætla að
reyna að lýsa því hvernig bónd-
inn á Eystri-Sólheimum kom mér
fyrir sjónir, fyrst sem barni sem
var öll sumur og flestar helgar í
sveitinni, og síðar sem fullorðn-
um manni meö eigin fjölskyldu
og börn.
Skemmst er að minnast þess að
um nýliðna helgi fórum við aust-
ur, ég og konan mín og börnin
tvö, en þessi sveitarferð var sú
fyrsta hjá átta mánaða syni okkar.
Við matarboröið var afi samur við
sig; ég átti að drekka mjólkina
mína ekkert síður en þriggja ára
dóttir mín, og afi gamli setti
hnefann í borðið og skipaði Þor-
steini frænda mínum og nafna
sínum að éta meira ket. Nei takk
sagði Þorsteinn, og var látið þar
við sitja. Þótti mér nú margt hafa
Úthlutun fræði-
mannsíbúöar Húss
Jóns Sigurðssonar
Uthlunarnefnd fræðimanns-
íbúðar samkvæmt reglum um
Hús Jóns Sigurðssonar í Kaup-
mannahöfn hefur lokib störfum
og úthlutab íbúbinni frá 1. sept;
ember 1995 til 31. ágúst 1996. í
úthlutunarnefndinni eiga sæti
Ólafur G. Einarsson, forseti Al-
þingis, Ólafur Egilsson, sendi-
herra íslands í Kaupmannahöfn
og formabur stjórnar Húss Jóns
Sigurbssonar, og dr. Jakob Yng-
vason, tilnefndur af rektor Há-
skóla íslands.
Alls bárust nefndinni 36 um-
sóknir.
Sex fræðimenn fá afnot af íbúð-
inni sem hér segir:
Dr. Már Jónsson sagnfrœðingur,
til að kanna gögn um Árna Magn-
ússon prófessor og handritasafn-
ara, september til nóvember 1995.
Hrafhhildur Schram listfrœðing-
ur, vegna rannsóknar á skandina-
vískum áhrifum á fyrstu kynslóð
íslenskra myndlistarmanna, des-
ember 1995.
Páll Bjamason arkitekt, vegna
rannsóknar á þróun íslenskrar
byggingarlistar, jattúar 1996.
Sigfús Haukur Andrésson sagn-
ftœðingur, til ab rannsaka frekar
verslunarsögu íslands 1808- 1855
(fríhöndlunina), febrúar til apríl
1996.
Hjördís Hákonardóttir lögfrœð-
ingur, til samanburðarrannsókna
á ritstíl og orðafari danskra og ís-
lenskra lögfræðinga, maí til júní
1996.
Jón G. Friðjónsson málfrœðingur,
til ab afla heimilda í oröasöfnum
Árnastofnunar um íslensk orðatil-
tæki úr biblíumáli, júlí til ágúst
1996.
Fræbimannsíbúbin í Kaup-
mannahöfn, tengd nafni Jóns Sig-
urbssonar, er skammt frá Jóns-
húsi, í Skt. Paulsgade 70. Fræbi-
mabur hefur enn fremur vinnu-
stofu í Jónshúsi.
Lífeyrisþegar í sumarferb
Kaupfélag Skagfirbinga baub
lífeyrisþegum Samvinnulíf-
eyrissjóbsins í Skagafirbi til
sumarferbar laugardaginn 1.
júlí.
Farið var til Siglufjarðar og
komið þar við á Síldarminja-
safninu og horft á síldarsöltun
ásamt því sem safniö var skob-
að, síðan var ekið um Siglufjörb
og bærinn skobaður, m.a. Siglu-
fjarðarkirkja og minjagripafyrir-
tækið Glaðnir.
Eftir máltíð á Hótel Læk var
haldið inn í Fljót og ekið fram
ab Skeiðsfoss og minnisvaröa
um Sölva Helgason ásamt því að
opnaður var veitingaskáli sem
ber nafn Sölva og er nefndur
Sölvabar. Að lokum var haldið
til Hofsóss og þegnar kaffiveit-
ingar á Sólvík og Drangeyjar-
safnið í Pakkeyjarhúsinu skoð-
aö.
Þátttakendur í ferðinni voru
alls 37 og voru mjög ánægbir í
feröalok. ■
breyst, því ekki hefði þýtt fyrir
mig hérna einu sinni að segja ab
ég hefði fengið nóg. Mér varð
hugsað til þess að sá gamli hefði
nú eftir allt saman mýkst með ár-
unum; þab er nefnilega ein af
sterkustu æskuminningum mín-
um aö hlusta á afa minn reyna að
troba í mig mat svo ég yrði nú
„stór og digur", svo hans orðatil-
tæki sé notaö.
Sömuleiðis meðal sterkustu
minninga eru gönguferbir með
afa mínum og Snata austur á
hraun eba út í Nes, oftast til að
reka burt óvelkomnar rollur ná-
grannanna, en einnig stundum
vegna þess að það var gott veður
eða vegna þess að okkur langabi
til þess. í þessum gönguferbum
lærði ég hvað fjöllin heita og
hvaðan vindurinn blæs, hvab
blómin heita, hvaða fugl tístir
hvernig og hvers vegna úlfamir
elta sólina. Ég minnist einnig
stjörnubjartra vetrarkvölda, þar
sem ég lærði hvað stjörnurnar
heita og hver stjörnumerkin eru.
Afi minn kenndi mér ab meta
íslenska náttúm, og er ekki hægt
aö þakka það nógsamlega; nema
kannski ef mér tekst að vekja hjá
börnunum mínum sömu hrifn-
ingu og aðdáun á landinu og afi
minn vakti hjá mér.
Okkur afa minn greindi á, eins
og gengur og gerist meb fullorð-
inn sveitabónda og borgarbarn.
Þegar ég fór í menntaskóla fannst
honum að ég ætti að fara á loðnu;
þegar ég lærði markaðsfræði og
hagfræði vildi hann að ég færi til
Sovétríkjanna og lærði skógrækt.
Samt var hann ekki spar á hrósib
ef honum þótti frammistaða
verðskulda slíkt. Eina skiptið sem
ég minnist þess að afi minn hafi
verið sammála mér án þess aö
nokkuö reyndi á, var þegar ég fyr-
ir ellefu árum kom meö konuefn-
ið mitt í heimsókn í sveitina.
Minningarbrotin hrúgast upp:
Nokkurra ára gamall er ég með
afa og ömmu að taka á móti
lambi sem gekk illa ab komast í
heiminn og ég var viss um ab
kindin myndi springa; með afa á
gamla Ferguson ámoksturstrakt-
ornum og hann vildi alls ekki að
ég stigi á vökvaleiðslurnar vegna
þess að þær væru næstum því lif-
andi; eitt sinn fékk ég skammir
þegar ég datt í lækinn í þriðja
skipti sama daginn, því amma
hefði jú annað að gera en að þvo
þvott; lítil hrifning þegar borgar-
snábinn mætti með kúrekabyssur
og hatt í sveitina, og svo mætti
lengi telja.
Afi gamli gat verið erfiður í
skapinu og býsna oft fljótur á sér
ef maður fór ekki alveg eftir bók-
stafnum sem hann hafði sett.
Sömuleiöis gerði stoltið það að
verkum aö hann gat ekki bakkað
með hlutina nema löngu síðar og
þá „óopinberlega" ef svo má
segja. Hann var húsbóndi á sínu
heimili og var oft grimmur ef
borgarbarnið bar ekki næga virö-
ingu fyrir því hlutverki. Ég segi
hlutverk, vegna þess aö eftir því
sem árin libu fór mér aö finnast
aö þetta húsbónda- og upp-
alandahluverk væri honum ekki
eölislægt, heldur hefði honum
veriö kennt ab svona ættu karlar
ab vera og þess vegna ætti hann
að vera svona líka. Verulegur ald-
ursmunur er á mér og öbrum
barnabörnum og sýndist mér
önnur barnabörn ekki hljóta al-
veg sama „uppeldið" og ég hlaut.
Hann hætti samt aldrei að taka af
okkur dagblöðin ef hann var ekki
búinn að lesa þau.
Sá sem þetta skrifar hefur að
sumu leyti erft lundarfar afa
gamla, er fljótur til og fastur á
sínu. Annað uppeldi, aðrar að-
stæður og önnur menntun og
reynsla hafa þó slípað lundarfarib
til á annan hátt en varð hjá
sveitabóndanum. Það er okkur,
sem fædd erum á síðari hluta
þessarar aldar, mikilvægt að átta
okkur á þeim gríðarlegu breyting-
um sem orðið hafa frá því að fólk
á aldur við afa minn var að vaxa
upp á fyr'ri hluta aldarinnar. Okk-
ur þykir sjálfsagt að eiga hús og
bíla ekki seinna en um þrítugt, en
sú kynslóð sem nú er að hverfa
þakkaði fyrir að hafa í sig og á, og
þurfa ekki að segja sig til sveitar.
Við getum lært margt af þessu
fólki, en til þess þurfum við að
gefa okkur tíma sem við virðumst
aldrei hafa. Þó ab við séum alltaf
á þessari hraðferð, þá má mikiö
vera ef við, getum áorkað jafn—
miklu og hverfandi kynslóð, sem
færði ísland frá því að vera fátækt
bændasamfélag til þess velmeg-
unarþjóðfélags sem hér er í dag.
Ég lærbi margt áf afa mínum,
um náttúruna, um mannfólkið
og um lífið og tilveruna almennt.
Vib áttum að vera dugleg að
vinna, en samræður, ferðalög og
sérstaklega lestur áttu samt vel
rétt á sér. Því þó að þessar athafn-
ir komi ekki heyinu í hús, þá
auðgar þetta jú sálina. Flestar þær
bækur, sem afi minn hélt að mér,
hef ég lesið svona gegnum árin,
nema hvað frammistaöa mín í ís-
lendingasögunum er enn sem
komið er ekki til fyrirmyndar.
Afi var alger bindindismaður á
vín, en það er eins og mig minni
að ég hafi séð hann kveikja í
vindii. Ég get ekki látið hjá líða að
minnast þess, þegar einhver sem
ég man ekki eftir gaf afa flösku af
íslensku brennivíni. Afi spurði
hvort hann mætti ekki ráðstafa
flöskunni ab vild fyrst hann ætti
hana, og að fengnu jáyrði stóð
hann upp frá eldhúsborðinu,
gekk að vaskinum og hellti niður
innihaldi flöskunnar. Flaskan fór
því næst í ruslið, en afi hélt áfram
samræðum við gefandann eins og
ekkert hefði í skorist.
í lok apríl kom afi gamli í bæ-
inn til aö vera vibstaddur ferm-
ingu barnabarns, og skoðaði um
leið nýtt hús undirritaðs. Margt í
húsinu er nokkuö nýtískulegt, og
sérstaklega stálstigi einn allmikill.
Afi varð mjög hrifinn af öllu sam-
an, og stiganum meira en öðru.
Það skipti hann ekki máli þó að
útlit hlutanna félli ekki að hans
fegurðarsmekk. Það sem skipti
hann máli var að vandað er til
vinnubragða. Ég fann mjög sterkt
að nú var hann loksins ánægður
meö freka barnabarnið með sjálf-
stæðu skoðanirnar; en þó var
hann enn ánægðari með barna-
barnabörnin tvö.
Afi minn var náttúruunnandi
sem elskabi landíð sitt, bók-
hneigöur framsóknarmaður sem
vildi ketið vel salt og kunni að
meta þab sem vel var gert, en
hann var umfram allt mannlegur
hversu mjög sem hann reyndi að
fela það. Þannig vil ég muna
hann.
ÓlafurH. Guðgeirsson