Tíminn - 03.10.1995, Blaðsíða 4

4

Þri&judagur 3. október 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guómundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugeró/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánaöaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Tilkynning forsetans
Frú Vigdís Finnbogadótir, forseti íslands, tilkynnti
við setningu Alþingis í gær að hún myndi ekki
gefa kost á sér til endurkjörs sem forseti á næsta
kjörtímabili. Þessi ákvörðun frú Vigdísar mun efa-
laust valda stórum hluta þjóðarinnar miklum von-
brigðum því margir höfðu orðið til þess að skora á
hana að gefa kost á sér áfram og enn fleiri höfðu
vonað það án þess að hafa komið þeim óskum á
framfæri.
Ákvörðunin er þó hennar og hennar einnar.
Frú Vigdís er nú á lokaspretti síns fjórða kjör-
tímabils og verður því búin að vera forseti lýðveld-
isins í 16 ár á næsta sumri, eða rúmlega þriðjung
lýðveldistímans. Af sjálfu leiðir að á þessari löngu
forsetatíð hefur frú Vigdís mótað embættið og gef-
ið því þá ímynd sem það hefur í dag. Á þessum
tíma hafa ekki verið gerðar rótttækar umbyltingar
á embættinu, heldur miklu frekar hefur það feng-
ið að þróast í rólegheitum í eðlilegu framhaldi af
því hvernig fyrri forsetar höfðu mótað það.
Vigdís hefur verið sérstaklega farsæll forseti og
náö þeim nánast ótrúlega árangri að vera svo gott
sem óumdeild hjá þjóðinni. En hún hefur ekki
verið óumdeild vegna þess að menn hafi ekki
varðað um það sem hún er að gera eða segja, þvert
á móti hafa orð hennar haft mikla vigt þegar hún
hefur kosið að tjá sig um ákveðin málefni. Hún
hefur verið íslensku þjóðinni eins konar fjallkona,
sem landsmenn hafa verið stoltir af að senda í sínu
nafni á fund annarra þjóða. íslenski forsetinn hef-
ur enda vakið feikna athygli hvar sem hann hefur
komið og vakið athygli á landi og þjóð langt um-
fram það sem búast hefði mátt við með þjóðhöfð-
ingja frá svo litlu landi.
Frú Vigdís varð fyrst kvenna til að verða þjóð-
höfðingi, kosinn í almennum lýðræðislegum
kosningum árið 1980. Fyrir það vakti kjör hennar
heimsathygli. Framlag hennar til kvennabarátt-
unnar hefur verið mikilvægt, því fordæmi hennar
hefur vakið þúsundum kvenna um allan heim von
og aukið þeim sjálfstraust.
Ákvörðun frú Vigdísar í gær um að gefa ekki
kost á sér til endurkjörs mun að sjálfsögðu verða
tilefni mikilla vangaveltna og umræðna um eftir-
mann hennar. Slíkar umræður hafa raunar farið af
stað nú þegar vegna þess að Vigdís hafði áður gef-
ið til kynna að hún myndi hætta að þessu kjör-
tímabili loknu. Slíkar umræður munu nú magnast
um allan helming. Fullkomlega ótímabært er að
velta vöngum yfir slíku, en þó er rétt að benda á að
verðandi forsetaframbjóðendur hljóta að fara fram
á eigin forsendum og með eigin hugmyndir. Það er
ólíklegt að þjóðin hafi hug á kollsteypum varð-
andi forsetaembættið frá því sem það er í dag. En
það er líka fráleitt, eins og stundum heyrist, að
hægt sé að koma í veg fyrir breytingar með nýjum
forseta með því að velja þann frambjóðanda sem
mest minnir á Vigdísi og héldi uppi „hennar
merki."
Ákvörðun Vigdísar um að ljúka forsetatíð sinni
á næsta sumri þýðir að þá lýkur ánægjulegum
kafla í lýðveldissögunni og nýr kafli tekur við.
Til hvers að fara út?
Garri hefur upp á síbkastib verib
ab hlusta á meirihlutafulltrúana í
borgarstjórn skammast yfir þeirri
ósvinnu ab R-listinn skuli hafa
hækkaö fargjöldin í strætó í
Reykjavík. Greinilegt er aö fram-
vegis mun ekki nokkrum manni
mögulegt ab fara í strætó nema
þeim sem hafa fengiö sérstakar
kostnabargreiöslur. Þetta er nú
eitthvab annaö en var í tíö íhalds-
meirihlutans í borginni, þegar
gríbarleg áhersla var lögb á aö
byggja upp og hlúa aö almenn-
ingssamgöngum án þess ab
hækka fargjöldin nema endrum
og sinnum. Á þeim tíma voru líka
viö völd hugmyndaríkir menn,
sem ekki einvöröungu gátu rekið
strætó án þess að hækka fargjöld-
in, þeir jáurftu ekki heldur að
leggja fyrirtækinu til neitt fé að
ráði og gátu meira aö segja dregið
verulega úr fjárframlögunum.
Ekki nóg með það, heldur fóru
þeir líka mjög vel meö strætis-
vagnana, svo vel aö bílarnir
keyrðu ekki nema endrum og eins
um göturnar. Gamli meirihlutinn
var á góbri leið meö aö ná því eft-
irsóknarverða takmarki aö gera
strætisvagnana að sýningargrip-
um sem aðeins voru hreyfðir á
tyllidögum. Enda blómstraöi
einkabílisminn sem aldrei fyrr og
menn byggðu glæsileg (en tóm)
bílastæðahús.
Tómir strætóar út
um allt
En nú er semsé búiö ab eyði-
leggja þetta og útlit fyrir aö stræt-
isvagnar veröi um allan bæ aö
þvælast fyrir manni og þar aö
auki svo dýrir að enginn hefur
efni á að feröast með þeim, þó
þeir fegnir vildu. Og ef það eru
ekki tómir strætisvagnar sem
blússa um bæinn, þá er þaö ótölu-
legur fjöldi leigubíla sem venju-
lega standa hreyfingarlausir, en
verða nú á fartinni með fram-
haldsskólakrakka. Þaö er semsé að
veröa spurning hvort réttlætan-
legt sé aö vera að hætta sér út úr
húsi af þessum sökum. Sú spurn-
ing veröur raunar enn meira að-
kallandi, þegar haft er í huga aö í
dag hefur fólk ekki nokkra ástæðu
til aö vera aö þvælast út úr húsi.
Mjög margir vinna þannig
vinnu aö þeir gætu sem hægast
verið beintengdir í gegnum tölvu
GARRI
viö vinnustaöinn sinn. Og ef allt
þaö fólk héldi sig heima, sem
þannig væri ástatt fyrir, myndu
þeir sem veröa að mæta á vinnu-
stað eiga greiðari leið um og gætu
farið á mjög skömmum tíma í og
úr vinnu. Aö öðru leyti þarf fólk
ekkert að vera aö þvælast út.
Hægt ab gera allt
heima
Ekki þarf þaö að vera að þvælast
í búöir, því nú er hægt að gera
fullkomin innkaup í gegnum
tölvu hjá Hagkaupum, sem heita
reyndar Netkaup á tölvunni. Og
ekki þarf fólk ab vera að æöa í
banka, nú eru allir með banka
heima hjá sér, eins og búiö er aö
auglýsa svo rækilega í útvarpi og
sjónvarpi og blöðum. Og svo hef-
ur fólk auðvitað símann til að tala
við þá sem það þekkir, og þeir
sem vilja kynnast nýju fólki geta
gert það í gegnum stefnumótalín-
ur eða Internetið, því þar er til
siðs ab ávarpa ókunnuga að fyrra
brágði. Þeir, sem endilega vilja
skemmta sér, geta svo látið sjón-
varpsstöðvarnar duga og þeir al-
hörðustu komist í bláar myndir á
hinum ýmsu stöðum Veraldar-
vefsins, en þar mun vera talsvert
framboð af þess konar efni.
Sé það svo haft í huga, ab til
viðbótar öllu þessu virðist af frétt-
um vera stórhættulegt að vera að
fara út úr húsi, menn eru alltaf ab
lenda í slysum, eða þeir verða
fórnarlömb glæpa og ofbeldis-
verka afvegaleiddra unglinga,
sem safnast saman í miðbænum,
og svo mætti lengi telja, þá
minnkar enn hvatinn til að vera á
ferli utandyra.
Þess vegna er það nú kannski
eftir allt saman bara guðsþakkar-
vert að R- listinn skuli hafa hækk-
að strætófargjöldin svona mikið
og ætli að auka tíðnina á stræ-
óferðunum. Annars hefðu menn
kannski freistast til að vera að fara
út, bara til að nýta sér stopular
strætóferðir á gamla verðinu.
Garri
Aubur og hamingja — og atgjörvi
Hávísindaleg rannsókn, sem gerð
var fyrir nokkrum árum, sýndi að á
íslandi býr lukkulegasta þjóð
heims. Hvorki meira né minna.
Enda trúir þjóöin eins staöfastlega á
framhaldslíf eins og sauðfé og þorsk
og fer þar saman andlegur auður og
veraldlegur og er fátt eitt sem er
eins uppbyggilegt fyrir lífshamingj-
una hérna megin grafar og handan
hennar.
Fleira verður íslenskri gæfu að liöi
en huggulegt hugarástand. Alþjóða-
bankinn er farinn að beita nýjum
forsendum til að reikna úr auðæfi
þjóða og viti menn, ísland er þar
sjöunda ríkið á stigatöflu veraldar-
innar, og svo er sagt að vib gerum
það ekki gott.
Samkvæmt nýju töflunni er
þjóöarauðurinn um 32 milljónir
króna á hvert mannsbarn í landinu,
og á vísitölufjölskyldan því sem
svarar á annað hundrab milljónir
króna.
Meðaltaliö er um 5,5 milljónir
króna, ef litið er til heimsins alls.
Hér má því vel við una.
Hinir fátækari
Olíuríki eins og Qatar, Samein-
uðu arabísku furstadæmin, Noregur
og Kuwait eru ekki nærri því eins
rík og ísland, hvað þá ríki einsog
Bandaríkin, Þýskaland, Danmörk
og Holland, svo eitthvað sé nefnt af
þeim sem minna mega sín.
Botnríkin, sem telja drjúgan
meirihluta mannkyns, tekur ekki að
minnast á.
íslenski auðurinn á sér víða ræt-
ur. Bithaginn, vatnib og fiskislóðin
vega þungt og mannauðurinn er
meiri en á öðrum stöðum á heims-
kringlunni. Á þab ekki að koma á
óvart, því lengi hefur sú staðreynd
legið ljós fyrir aö vib emm afbragö
annarra manna, og dugir fáum aö
etja kappi við þjób Snorra og Leiru-
lækjar-Fúsa um mannkosti til lík-
ama og sálar, jafnvel ekki búks og
kviðar ef út í það er farið.
íslenski auðurinn stendur undir
mikilli velmegun. Þeir, sem útdeila
honum, vita vel hvers virði það er
að vera íslendingur og úr hve miklu
Á víbavangi
er að spila. Þeir, sem eiga landiö og
fiskislóðina, deila kjörum með þeim
löndum sínum sem varla eiga ann-
aö en starfsgetu. En samkvæmt
skattframtölum eru kjör allra lands-
manna ósköp svipuð og ríkir því
jafnræði í útdeilingu lífsins gæða og
landsins auðæfa.
Sættlr?
Engir vita betur um hve þjóba-
rauburinn er mikil en þeir, sem for-
valta hann fyrir þjóðina. Þeir sitja á
þingum, í peningastofnunum og
ráðuneytum og háum embættum
margs konar og ótrúlega fjölmenn-
um.
Allir þeir aðilar vita ofurvel ab
sjöunda ríkasta þjób heimsins er vel
aflögufær til ab halda sína bestu
syni og dætur sæmilega. Því er sjálf-
sagt að allt þetta fólk úthluti sjálfu
sér launum og fríöindum, vegna
þess að af nógu er að taka. Eða
hverjir ættu aö vita það betur en
þeir, sem verja starfsorku sinni til að
skattleggja og úthluta og fara með
göfugustu embætti hamingjurík-
ustu þjóbar heims, sem þar ofan í
kaupið er ein sú auðugasta af ver-
aldargæöum og státar af á annab
hundrað milljón króna eign á
hverja vísitölufjölskyldu.
Það eru ekki bara jarðeigendur og
handhafar allra veiðiréttinda sem
eru ríkir, að viðbættum þeim sem
eiga fjármagn og hlutabréf og
hermangið eins og það leggur sig
langt aftur í tímann. Það er íslenska
þjóðin sem er forrík. Það er að segja
samkvæmt meðaltalsreglunni.
Af því að íslendingar eru ríkari en
Bandaríkjamenn, Norsarar og Aust-
urríkismenn, svo einhverjir séu
taldir, er sjálfsagt að lífskjörin séu
ekki lakari hér en í hinum fátækari
ríkjum. Þetta veit íslenska yfirstétt-
in ofurvel og jafnar kjör sín sam-
kvæmt því, og er ekki nema sann-
gjarnt.
En af því að óarðbær peninga-
brennsla gengur fyrir öðrum fram-
kvæmdum og útgjöldum, gengur
dálítið illa aö láta puðara þjóðfé-
lagsins njóta ríkidæmisins. Enda er
þab margsannab að almúginn kann
ekkert meb peninga ab fara og því
ekki rétt að láta hann hafa nema
takmarkað ab þeim, og svo má allt-
af ná aurunum aftur með sköttum.
Aðalatriðið er að ísland er með
ríkustu þjóðum heims og sam-
kvæmt viðurkenndri jafnræðis-
formúlu eru sumir svo miklu jafnari
en aörir.
Það skrýtna er að þessir aðrir
sætta sig alltaf við það. OÓ