Tíminn - 30.12.1995, Blaðsíða 9

Laugardagur 30. desember 1995
wtwttuu
9
Viltu spila fyrir mijg jóla-
lög sem börnin á Islandi
syngja/' baö Anja, níu
ára dóttir hjónanna í næsta
húsi. Þab var glebi og eftir-
vænting í svip hennar. Ég
greip nikkuna og fór aö spila
„Göngum vib í kringum
en var ekki einu sinni búin ab
þvo þvottinn á mánudögum
þegar ég gerbi mér grein fyrir
ab barnib kannabist ekkert vib
lagib. Ég skipti því í skyndi yf-
ir á Snæfinn snjókarl, 10 litla
negrastráka, Nú skal segja ...
Allt kom fyrir ekki. Fjölskyld-
an sat meb hendur í skauti og
hristi höfubib í hvert sinn sem
ég byrjabi á nýju lagi.
Brosið hafbi dofnab á andliti
dótturinnar. Ég vildi ekki valda
henni vonbrigbum, einn jóla-
sálm var ég þó viss um ab hún
þekkti. Ég stillti á ljúfustu tóna
harmonikunnar og hóf ab leika
„Heims um ból". Andlit Önju
varb eitt sólskinsbros og þegar ég
hafbi lokib vib öll þrjú erindin
sagbi fjölskyldan mér ab þessi
jólasálmur hefbi verib saminn í
þorpinu Obendorf skammt frá,
eba um 20 km frá Salzburg.
Höfundar Stille Nacht, Heilige
Nacht eru tveir, þeir Joseph
Mohr sem samdi textann og
Franz Xaver Gruber sem samdi
lagib. Lagib sömdu þeir fyrir gít-
ar og segir sagan ab þab hafi ver-
ib vegna þess ab kirkjuorgelib
hafi verib ónýtt. Á þessum tíma,
ábur en tækni mannsins kom til,
var áin Salzach mun breibari en
nú og í vorleysingum gat hún
valdib skaba. Kirkjan stób vib
bakka árinnar og því var orgelib í
slæmu ástandi og þarfnabist vib-
gerbar.
Sálminn fluttu þeir fyrst opin-
berlega þann 24. desember 1818
í litlu kirkjunni í Obendorf.
Joseph Mohr fæddist í Salz-
burg 1792, ári eftir dauba Moz-
arts. Hann var sonur fátækrar
einstæbrar skrifaradóttur og ólst
upp vib kröpp kjör, en dóm-
kirkjupresturinn Johann N. Hi-
ernle kom auga á tónlistarhæfi-
leika drengsins og gerbi honum
kleift ab fara í skóla. Þrátt fyrir ab
Frakkar og Bæjarar kæmu þess-
um velunnara piltsins á vonar-
völ, tókst honum ab fjármagna
síbustu skólaár sín sem kór-
söngvari og fiöluleikari. Hann
hlaut prestsvígslu árib 1815 og'
varö abstoöarprestur í Obendorf
árin 1817-1819.
Franz Xavier Gruber (1787-
1863) átti ab feta í fótspor fööur
síns og gerast vefari. Hann þótti,
eins og Mohr, hafa mikla tónlist-
arhæfileika og hvatti kennari
hans hann til tónlistarnáms
gegn vilja fööurins. 12 ára gam-
all lék hann í forföllum kennara
síns svo vel á orgeliö aö faöir
hans lét undan og gaf leyfi fyrir
tónlistarnámi.
Gruber giftist ekkju og geröist
kennari í þorpinu Arnsdorf. í
byrjun 19. aldar voru kröfur til
kennaramenntunar ekki miklar.
Sá sem gat lesiö, skrifab og reikn-
ab gat tekiö aö sér kennarastarf
og Gruber var talinn góbur
kennari. Engu ab síöur veigrubu
bændur sér viö ab senda börn
sín í skóla og léleg launin rým-
ubu enn. Hann neyddist því til
aö fá sér aukastarf sem organisti
og forsöngvari í Obendorf.
Þannig lágu leiöir þessara
tveggja manna saman í kirkju-
starfi þorpsins.
Rétt er aö bregöa upp mynd af
því þjóöfélagsástandi, sem ríkti
hér á þeim tíma, til aö geta betur
skynjab hve greiöan aögang
sálmurinn átti aö þjóöarsálinni.
Á 13 ára tímabili, 1803-1816,
hafbi fimm sinnum veriö skipt
um stjórnarherra. Eftir aö Na-
póleon haföi haft völdin í
nokkra mánuöi árib 1809 héldu
Bæjarar innreiö sína og tóku
því tónlistin og trúin. Einfaldur
texti Mohrs fékk strax hljóm-
grunn, von hans um frib á jörbu,
bæn og fullvissa um ab Gubs-
sonurinn, drengurinn í fangi
móöur, væri bjargvættur mann-
kynsins.
Orgelsmiöurinn, sem gerbi vib
orgeliö, lærbi lagib og flutti þaö
meb sér heim í héraö, Týról, þar
sem þjóölagasönghópur gerbi
þaö vinsælt. Áriö 1854 var dreg-
iö í efa í Berlín aö Gruber væri
höfundur lagsins, því jafnvel
haldiö fram aö höfundurinn
gæti veriö Johann Michael
Obendorf eins og þab var 1903. Kirkjan er til vinstri vib ána Salzach.
Um jólasálminn
Heims um ból,
helg eru jól
Aldís Aöalbjarnar
skrifar frá Austurríki
meb sér allt þab sem ekki var
naglfast, meira ab segja kirkju-
stefnuna og tónlistina, eins og
einn presturinn komst ab orbi.
Óvinaherir sem rændu og
rupluöu skildu eftir sig auba
jörö, andlega kúgun, ótta og
óvissu.
Faöirinn, kvalinn og kvaddur
á braut, móöirin meö barniö í
fanginu og vissi ekki hvaö næsti
dagur boöaöi. Vonleysi setti
mark sitt á líf þessa fólks.
í kirkjunum höföu örfáir
menn sungiö á latínu, en nú
þótti brýnt ab alþýöan skildi
sálmana og tæki aukinn þátt í
guösþjónustunni. Sá hængur var
þó á aö meginþorri manna var
ólæs. Því var skólahaldi komiö á,
þótt fæstir sæju sér fært ab nýta
sér þá þjónustu.
Sameiningartákn manna varb
Frumhandritib ab jolasalminum „
heilige Nacht".
Franz Xaver Gruber gerbi lagib vib
Heims um ból. Hér sést hann mál-
abur meb fiblu vib vanga.
Haydn, bróbir Josephs Haydn.
Gruber varb því ab staöfesta ab
hann væri höfundurinn og skrif-
abi nafn sitt og áriö 1818 vib
sálminn.
Nýlega fannst svo frumrit text-
ans, sem hangiö hafbi uppi á
vegg hjá fjölskyldu í Salzburg ár-
um saman. Þar undirritar Mohr
textann árib 1816.
Miklar vangaveltur og rann-
sóknir fara nú fram um þessi tvö
ár, en eftir stendur sú staöreynd
aö höfundarnir eru óvefengjan-
lega þeir félagar, Mohr og Gru-
ber, og þorpiö Obendorf verbur
markaössett í tengslum viö jóla-
sálminn, Stille Nacht, Heilige
Nacht, eins og Salzburg hefur
verib klædd rauöum súkkulaöi-
kúlum Mozarts.
Þannig hljómar saga þessa ást-
sælasta jólasálms veraldar.
Þab fer því ekki hjá því aö hug-
urinn leiti heim í hátíöarsali
skólanna þar sem ótal jóla-
skemmtanir fara fram um þessar
mundir. Prúöbúin börnin ganga
skipulega kringum jólatréö,
innsti hringur til vinstri, næsti
til hægri og svo koll af kolli.
Kennararnir hafa skipt sér niöur
á hringina, leiöa Nonna og Palla
svo ab þeir kippi ekki í pilsiö
hennar Stínu. En þegar fyrstu
tónar sálmsins „Heims um ból"
hljóma standa allir kyrrir, horfa
á uppljómaö jólatréö og syngja
af innlifun. Jólaljósin speglast í
augum barnanna. Sál þeirra,
hrein og frjáls, tekur fagnandi á
móti hátíöinni. ■
joseph Mohr, höfundur textans, fceddist hér í Steingasse 9 í Salzburg.