Tíminn - 13.06.1996, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 13. júní 1996
Guömundur Jóhannesson
Guðmundur Jóhannesson, hóndi frá
Króki í Grafningi, fœddistað Eyvík í
Grímsnesi 12. október 1897. Hann
lést á hjartadeild Landspítalans
fimmtudaginn 6. júrií s.l. Foreldrar
hans voru Jóhannes Einarsson, Ein-
arssonar Einarssonar, allir bœndur
að Eyvík, og Guðrún Geirsdóttir frá
Bjamastöðum í Grímsnesi. Þau áttu
fimm syni og tvœr dœtur, sem öll
komust upp.
Eiginkona Guðmundar var Guð-
rún Sœmundsdóttir, faedd í Reykja-
vtk 7. ágúst 1904, d. 17. júní 1987.
Foreldrar hennar vom Sœmundur
Þórðarson, múrari í Reykjavík, œtt-
aður frá Lœkjarbotimm í Landsveit,
og Guðlaug Jóhannsdóttir frá
Baugsstöðum í Flóa. Guörím og
Guðmundur eignuðust 8 böm. Þau
em: Egill, f. 13. maí 1921 í Eyvík;
Guðrún Mjöll, f. 17. september
1923 að Nesjavöllum, d. 29. marz
1995; Áslaug Fjóla, f. 25. febrúar
1926 að Nesjavöllutn; Jóhannes
Þórólfur Gylfi, f. 20. maí 1931 að
Króki; Sœunn Gunnþómnn, f. 15.
júní 1933 að Króki; Jóhanna, f. 12.
ágúst 1936 að Króki; Elfa Sonja, f.
28. mars 1945 í Reykjavík, og Er-
lingur Þór, f. 1. desember 1947 í
Reykjavtk. Afkomendur Guðrúnar
og Guðmundar em 99 talsins í dag,
en Itundraðasti afkomanditm er
vœntanlegur eftir þrjár vikur.
Útfór Guðmundar Jóhannessonar
fer fratn frá Langholtskirkju í dag og
hefst athöfhin kl. 15:00. Jarðsett
verðttr í kirkjugarðinum að Úlfljóts-
vatiti í Grafttingi.
Guðmundi Jóhannessyni
mun hafa liðið vel í föðurgarði
sínum, Eyvík. Hann lýsti föður
sínum svo, að hann hefði verið
greindur maður og frjálslyndur
í hugsun. Aldrei varð honum
sundurorða við móður sína og
enga óvildarmenn mun hún
hafa átt. Gætu þessar lýsingar
átt við Guðmund sjálfan, þegar
litið er yfir æviveg hans. Vorið
1921 hófu þau Guðmundur og
Guðrún búskap í Eyvík, þeirra
félagi gerðist Jóhann, bróðir
Guðmundar. Kolbeinn bróðir
þeirra hóf um sama leyti búskap
á hinum helming jarðarinnar.
Guðmundur fann að þröngt
var um í Eyvík, en hvergi var
jarðnæði að fá í Grímsnesi.
Gnægt var lausra jarða við Þing-
vallavatn. Honum var ljós sú
staðreynd að eyðijarðir við
Þingvallavatn væru illa hýstar,
girðingar engar, en beitiland
nokkurt og veiði mikil. Rétt er
að geta hér einnar ferðar Guð-
mundar í leit að jörð til ábúðar:
Einn dag í fögru veðri í mars-
mánuði árið 1922 lagði hann af
stað í jarðarleit. Ferðinni var
heitið að Þingvailavatni. Frá Ey-
vík fór hann á skíöum að Svína-
vatni, þaðan norður á Lyngdals-
heiði. Á háheiðinni skildi hann
skíðin við sig vegna slæms
skíðafæris. Stakk hann þeim í
skafl og gekk eftir það. Eftir lið-
lega tveggja tíma ferð frá Svína-
vatni kom Guðmundur að helli
nokkrum, skammt ofan við
Laugardalsveili. Veðrið var milt,
krapaelgur eftir hláku og ungi
bóndinn bullvotur í fæturna.
Hann sá enga skepnu, beitarhús
hellisbúanna voru úti í Bjarna-
skarði. Allt var hvítt af snjó.
Mjög stór gluggi var á timbur-
gafli í hellismunnanum. Er
hann kom að dyrum hellisins,
birtist húsfrévjan útifyrir, heils-
aði og bauö Guðmundi inn.
Kannaðist hún viö föður hans.
Var honum boðið upp á kaffi og
meðlæti inni í hellinum. Hús-
næði þetta var þiljað innan og
fannst Guðmundi vistlegt þar.
Innst í hellinum var bergleki,
t MINNING
notaður sem vatnsból. Hlýlega
var þarna í hellinum tekið á
móti lúnum ferðamanni, en eft-
ir skamma viðdvöl lá leiðin að
Gjábakka, sem þá var í eyði. Síð-
an að Skógarkoti þar sem gist
var um nóttina hjá Jóhanni
Kristjánssyni bónda og konu
hans. Morguninn eftir hélt
Guðmundur enn gangandi að
Svartagili, sem þá var í eyði með
afar lélegum moldarkofum, en
beitiland fagurt.
Þaðan fór Guðmundur að
Þingvöllum til séra Jóns. Eggj-
aði prestur Guðmund á að taka
Gjábakka til ábúðar. Hafði Guð-
mundur hug á því, en féll frá
því síðar, m.a. vegna vand-
kvæða á að hemja fé sitt frá Ey-
vík þar. Mun það hafa valdið
séra Jóni vonbrigðum að ná
ekki þessum unga manni í sveit-
ina. Frá Þingvöllum fór Guð-
mundur að Arnarfelli við Þing-
vallavatn. Þar var jörðin til leigu
og húsin til sölu, en ekki samd-
ist þar. Á bakaleið til Eyvíkur
tók Guðmundur skíði sín úr
skaflinum á Lyngdalsheiðinni.
Kom hann að Stóru-Borg ör-
þreyttur og matarþurfi. Síðan
kom hann heim til Eyvíkur,
jarðarlaus.
Þessi frásögn gefur lítinn út-
drátt um þeirra tíma erfiðleika,
samgöngur, ákveðni og dugnað
þessa fólks að sjá sér og sínum
farborða.
Jörðin Nesjavellir í Grafningi
losnaði til ábúðar 1923. Tóku
þeir bræður, Guðmundur og Jó-
hann, jörðina á leigu. Fagran
vormorgun í áliðnum júní var
Guðmundur ferðbúinn ásamt
skylduliði sínu á hlaðinu í Ey-
vík. Söknuður var í sinni unga
fólksins, ekki síst Guðrúnar, en
henni hafði liðið vel í Eyvík. Jó-
hannes gamli var kvaddur, en
Guðrún kona hans var þá látin.
Þrír hestar voru til ferðarinn-
ar, einn sat Guðrún í söðli þá 19
ára gömul með Egil son sinn
tveggja ára, bundinn við hana
með trefli. Laufey systir hennar
sat annan hest, þeim þriðja var
beitt fyrir vagn. Guðmundur og
Jóhann teymdu vagnklárinn og
kýrnar. í vagninum var m.a.
sængurfatnaður, pottar og önn-
ur eldhúsáhöld. Seinna voru
ýmsir aðrir munir og féð sótt til
Eyvíkur. Um kvöldmatarleytið
komu þau að Úlfljótsvatni og
gistu þar hjá þeim hjónum Kol-
beini frá Hlíð og Geirlaugu frá
Nesjavöllum. Næsta dag var
komið að Villingavatni til
Magnúsar Magnússonar og
Þjóðbjargar Þorgeirsdóttur. Svo
feginn var bóndinn á Villinga-
vatni, er hann heimti þetta
unga fólk í sveit sína, aö hann
leiddi kýr Guðmundar beint í
slægju.
Síðan hélt fólkið áfram með
kerruna upp Grafning og eng-
inn vegur þar, en rudd hafði
verið kerrubraut frá Villinga-
vatni að Hagavík. Það gerði
Guðbjörn í Hagavík, en hann
fór síðar í vatnið. Frá Hagavík
var skrönglast eftir gamalli
hestagötu aö Nesjavöllum. Þar
var fátæklegt og frumbýlings-
legt um að litast. Moldargólf var
í gangi og eldhúsi, sem var
hlóðaeldhús, timburgólf annar-
staðar og gamall baðstofustíll að
öðru leyti. Nóg var til matar,
rjúpan ropaði á stéttinni,
rjúpnasúpa þótti góð. Bleikja og
urriði veiddur í Þingvallavatni,
étinn saltaður og nýr. Silungur
gaf nokkuð í aðra hönd, mikið
fyrir því haft, rekið í nótt eftir
nótt, veiðin borin heim á bak-
inu sem var klukkustundar-
gangur frá vatni og þung, ef vel
veiddist. Síðan var farið með sil-
ung Dyraveg að Kolviðarhóli,
sem var þriggja tíma lestarferb
og erfið með baggahest. Þaðan
flutt með bifreið til
Reykjavíkur.
Árið 1927, eftir fjögurra ára
búsetu á Nesjavöllum, festu þeir
bræbur kaup á jörðinni Króki í
Grafningi. Þetta var talin drjúg
bújörb ásamt veiði í Þingvalla-
vatni frá Hagavík að Ölfusvatns-
fjalli. Að Króki var unnið af
dugnaði að uppbyggingu stab-
arins, túnrækt og áveitum.
Virkjun kom þar árið 1929 og
var með þeim fyrstu á landinu.
Áður en nokkur traktor kom,
var bústærðin 550 ær, 8 kýr í
fjósi og 8 hross. í Króki var veiöi
stunduð jafnhliða búskap. Þar
var gestkvæmt mjög og búskap-
arreisn hin mesta hjá þeim
Guðmundi og Guðrúnu. Jó-
hann bróbir Guðmundar lést
fyrir aldur fram 9. nóvember
1937, þá 38 ára að aldri; var þá
höggvið mikið skarð í fylkingu
unga fólksins sem lagði upp frá
Eyvík í upphafi.
Guðmundur og Guðrún
lögðu af búskap í Króki árið
1958. Egill sonur þeirra tók þá
við búinu. Þrátt fyrir þrotlausa
baráttu hafbi Guðmundur aldr-
ei misst sjónar af því marki sem
hann leitaði að. Hann hafði
unnað fegurð, leitað hennar og
fundið hana í hrikalegu og und-
urfögru umhverfi sögufrægra
slóða við Þingvallavatn.
Fagra sjáðu Grafhingsgmnd,
gróðri stráðan völlinn.
Vötnin bláu, laufgan lund,
Ijósbrýn háu fjöllin.
(Guðm. Jóh.)
Þau hjón festu kaup á íbúð að
Ljósheimum 4 í Reykjavík og
hefur hann búið þar síðan.
Hann tók jörðina Krýsuvík á
leigu og bjó þar árin 1962 og
1963. Guðmundur vann eftir
það við rif á mótatimbri utan af
nýbyggingum og vann við það
fram á 93ja ára aldur. Þá missti
hann vinnuna, því allir hans
vinnuveitendur voru hættir eða
látnir.
Hann var víðlesinn og unni
mjög ljóöum Einars Benedikts-
sonar og einn vísasti maður hér-
lendis um þann kveðskap. Sjálf-
ur orti hann talsvert og ekki síð-
ur nú á seinni árum.
Andleg og líkamleg orka þessa
manns var undraverð. íslenska
heilbrigðiskerfið náði aldrei til
hans, fyrr en undir það síðasta,
er hann féllst á að fara á sjúkra-
hús og var hann þar einn sólar-
hring áður en yfir lauk; var það
hans fyrsta og síðasta spítala-
vist.
Guðmund Jóhannesson lang-
aði að mæta á kristnitökuhátíð-
ina á Þingvöllum árið 2000 og
hefði hann þá um leið séð inn í
þrjár aldir. Hann beið eftir að
haft væri viötal við sig vegna
bókar um urriðann í Þingvalla-
vatni, en af því viðtali verður
ekki. Ég vil þakka Gubmundi
tengdaföður mínum fyrir að
hafa fengið að njóta samfylgdar
við hann.
Gylfi Guðjónsson,
Mosfellsbœ
Fallinn er frá aldni sveitarhöfð-
inginn Guðmundur Jóhannes-
son, fyrrum bóndi að Króki í
Grafningi.
Það er margs að minnast þeg-
ar slíkur fróðleiks- og mannvin-
ur fellur frá og þar með stór
þekking og saga um Þingvalla-
svæðið, sem Guðmundur unni
svo mikið. Guðmundur var
einn af þeim, sem þekktu einna
best til sögu svæðisins og ekki
hvað síst veiðisögu Þingvalla-
vatns, þar sem hann undi hag
sínum afar vel.
Guðmundur hóf ungur að ár-
um búskap að Nesjavöllum
ásamt Guðrúnu Sæmundsdótt-
ur, eiginkonu sinni, sem lést
fyrir nokkrum árum. Á Nesja-
völlum bjuggu þau hjónin frá
1923-1927 ásamt bróður Guð-
mundar, Jóhanni Jóhannessyni.
Guðmundur unni staðnum
afar vel og orti mörg kvæði um
fagrar vornætur og hvamma er
hann var þar við veiðar og bú-
störf, kvæði sem virt skáld gætu
verið stolt af. Þau kvæði fór
hann ekki hátt með, nema þá
helst fyrir þá sem þekktu til
staðhátta.
Guðmundur var mikill og
stórhuga athafnamaður og
fluttu þau hjónin ásamt Jó-
hanni að Króki 1927, eftir að
hafa keypt jörðina, og bjuggu
þar til ársins 1958, er sonur
þeirra Egill Guðmundsson tók
við búskap á jörðinni.
Jafnframt stórhug í bústörf-
um var veiðimennska Guð-
mundi í blóð borin og Þing-
vallavatn því honum afar kært,
enda stundaði hann vatnið og
veiðiskap allt til síðustu ára.
Það fór ekki framhjá neinum,
sem umgekkst Guðmund,
hversu léttur hann var alla tíð í
lund og á fæti. Ég minnist þess
er hann var vib murtuveiðar á
Þingvallavatni, þá hátt í áttræb-
ur, og sá að fjársafn var að
sleppa í smalamennsku yfir eitt
af hæsta fjallið í Grafningnum,
Sandfell. Guðmundur réri þá
báti sínum að landi og lagði í
vör og hljóp í veg fyrir fjársafn-
ið og kom því til réttar. Þetta var
eitt af því, sem Guðmundur lét
sig ekki muna um að gera á efri
árum, og sýnir glöggt hversu
hugur hans var ríkur við bú-
skapinn og athafnagleðin mikil.
Eftir að Guðmundur flutti til
Reykjavíkur stundaði hann
byggingarvinnu og þá helst
mótarif allt til síðustu ára og
þótti ekki mikið til koma þótt
aldursárin væru að nálgast 10.
tuginn. Það færi betur að fleir-
um væri gefin sú lífsgleði og at-
orka, sem Guömundi fylgdi alla
tíð, hvort sem um var að ræða í
leik eða starfi.
Hjálpfýsi var honum rík og
lagði Guðmundur víða hönd að
verki hjá sveitungum sínum og
víðar. Til dæmis má sjá hand-
verk Guðmundar á hleðslu á
kirkjugarðsvegg við Úlfljóts-
vatnskirkju, sem hann hlóð án
verkfæra og sýnir að mikil alúð
var lögb í verkið sem og önnur
verk sem hann lagði hönd á.
Það væri hægt að skrifa langa
minningargrein um sögu og
störf Guðmundar, en það væri
þá ærið löng ritsmíð.
Lífsgleði, heiðarleiki og ljúf-
mennska var hans lífsstíll við
hvern sem var. Það var öllum
mannbætandi að umgangast
Guðmund, hvort sem um var
að ræða unga eða aldna. Slíkur
var hans heiðarleiki og ekki
skemmdi fyrir ab frá honum
streymdi kímnigáfa og léttleiki.
Ég átti því láni að fagna að
hafa kynnst Guðmundi ungur
að árum og minnist þess enn í
dag hversu það þótti skemmti-
legt þegar Guðmundur kom í
heimsókn að Nesjavöllum.
Hann var ætíð hress og kátur í
bragði, víðlesinn og frásagna-
maður góður og því þótti okkur
krökkunum þessar heimsóknir
Guðmundar ekkert síðri en
þeim sem eldri voru.
Síðar á lífsleiðinni, er ég hóf
störf í Reykjavík, átti ég því láni
að fagna að fá að leigja húsnæði
hjá þeim heiðurshjónunum
Guðmundi og Gubrúnu í Ljós-
heimunum. Þeirra stunda
minnist ég ætíð með hlýhug,
því þau hjónin voru mér afar
góð á allan hátt.
Þótt aldursmunurinn væri
mikill, þá voru oft fjörugar um-
ræður í Ljósheimunum. Slíkur
var ferskleikinn hjá þeim hjón-
um ab þau voru ekkert síðri
samræðufélagar en þeir sem
yngri voru.
Guðmundur var víðþekktur
og ekki síst fyrir það hversu létt-
ur hann var í lund og á fæti,
þótt aldursárin væru orðin
nærri 99. Rithöndin hélst og
mátti það sjá er hann skrifaði
kærar jólakveðjur til mín og
fjölskyldunnar um síðustu jól.
Ég mun ætíð minnast vinar
míns Guðmundar með virðingu
og hlýhug og var farinn að
hlakka til þeirrar stundar að sjá
áform hans rætast að skauta á
Þingvallavatni á 100. afmælisár-
inu.
Svo undarlega vildi til að
kvöldið sem Guömundur lést
var ég að segja ungum kunn-
ingjum mínum úr Þingvalla-
sveit frá þessu áformi Guð-
mundar og þótti þeim mikið til
koma, ef þetta væri hægt af svo
öldruðum manni. Mannlífið
væri líflegra og betra, ef vib ætt-
um stærri hóp slíkra heiðurs-
manna í orði og verki sem Guð-
mundur var.
Hvíl í friði, aldni vinur og
sveitungi.
Ljómi Guðs vem líður nú
um landsins fjallasal.
Gengur afhimni geislabrít
í gegnum jarðar dal.
(Rósa B. Blöndals)
Vottum fjölskyldum Guð-
mundar samúð og óskum þeim
góðra stunda.
Ómar G. Jónsson
og fjölskylda
Aðsendar
greinar
sem birtast eiga í
blaöinu þurfa aö vera
tölvusettar og vistaöar
á disklinga sem texti,
hvort sem er í DOS eöa
Macintosh umhverfi.
Vélritaöar eöa skrifaöar
reinar geta þurft aö
íöa birtingar vegna
anna viö innslátt.
'rP <S>