Tíminn - 15.06.1996, Qupperneq 4
4
©SífliMjlllMlfttl
'sSrrWfWW
Laugardagur 15. júní 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1700 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Veiðileyfagjald —
umræöur á villigötum
Nú hafa orðið þau þáttaskil að leyfður hefur verib
meiri heildarafli á þorski á næsta fiskveiðiári en var
á síðasta ári. Þetta eru mikil þáttaskil eftir þann
mikla niðurskurð sem hefur átt sér stað á undan-
förnum árum, og sýna að það hefur ekki veriö til
einskis barist.
Nú bregður svo við ab þessi tíðindi eru notuð af
talsmönnum veiðileyfagjalds til þess að færa rök
fyrir því að taka það upp. Nú eru áróðrinum beint
í þann farveg að taka eigi gjald fyrir viðbótarheim-
ildirnar. Það er síðan sett í samband vib halla ríkis-
sjóbs og sagt gráupplagt að jafna hann með þessari
gjaldtöku og síðan geti allir unað glaðir við sitt.
Umræður um veiðileyfagjald hafa verið miklar
síðustu árin og hefur sitt sýnst hverjum um ágæti
þess. Sjávarútvegurinn hefur gengið í gegnum
mikib samdráttarskeið í þorskveiði síðasta áratug-
inn og hefur á þessum tíma safnað miklum skuld-
um. Þeir sem hafa talað á móti veiðileyfagjaldi
hafa ekki talið tímabært að taka upp umræbu um
þessa skattlagningu á meðan greinin sem í heild er
svo skuldug sem raun ber vitni. Veiðileyfagjald er
skattlagning á sjávarútveginn, en hefur ekkert meb
fiskveiðistjórnun að gera. Það er alrangt að setja
það í samband við tilveru kvótakerfisins.
Hugmyndin um að skattleggja viðbótarkvótann
er algjörlega út í hött og til þess eins fallin að koma
inn veiðileyfagjaldi í einhverri mynd. Ef sam-
komulag er um það á Alþingi og meðal þjóðarinn-
ar að taka upp gjaldtöku fyrir veiðiheimildir á sú
gjaldtaka að gilda um allar veiðiheimildir. Það
gleymist alveg í þessari umræðu að veiðiheimildir í
þorski hafa verið skertar um meira en helming á
örfáum árum og flotinn hefur misst þessar heim-
ildir. Þetta er sú heildarmynd sem blasir við og því
er furðulegt sú umræba að taka nú gjald af þeim
heimildum sem er úthlutað nú á ný þegar fer að
rofa til.
Umræöan um þetta mál er síðan tengd einstök-
um dæmum um sölu eða leigu á kvóta, en þab
breytir ekkert þessari heildarmynd. Það finnast til
dæmis raunveruleg dæmi um ísfisktogara sem hafa
verið gerðir út í tuttugu ár og höfbu þorskkvóta um
eba yfir 2000 tonn og hafa nú um einn fjórða af
þeim heimildum. Útgerðin hefur leitab margra
leiba til þess að bæta upp þennan samdrátt með
glæsilegum árangri. Útflutningsverðmæti sjávaraf-
urða hefur aldrei verið meira. í ljósi þessa verður að
skoða málið. Umræðan um veiöileyfagjald á að
vera á réttum forsendum. Gjald fyrir veiðileyfi á að
taka fyrir heildina, ef samkomulag er um slíkt.
Slíkt samkomulag er ekki fyrir hendi og slík skatt-
lagning á sjávarútveginn er ótímabær.
Birgir Guömundsson:
Reglur um skoðanakannanir?
Kunningi minn kom aö máli við mig í vikunni og
sagðist hneykslaður á að ég hafi spurt nokkra for-
setaframbjóðendur að því í sjónvarpsþætti sem ég
var plataður til að taka þátt í, hvort þeir hefðu íhug-
að að draga sig til baka vegna slakrar útkomu í skoð-
anakönnunum. Að dómi þessa ágæta kunningja var
það fráleit hugsun að spyrja fólk sem væri að bjóða
sig fram hvort þaö ætlaöi ekki að draga framboð sitt
til baka. Vel er hægt að fallast á það enda átti ég (og
varla heldur kollegar mínir sem fengnir voru til að
spyrja) ekki von á því að forsetaframbjóðendur fæm
að draga framboð sitt til baka í
umræðuþætti í Sjónvarpinu svona
allt í einu. Hins vegar var þessi
spurning sett í samhengi við
áhrifamátt skoðanakannana og
hvort ástæða væri til að setja ein-
hverjar reglur um þær.
En við, kunningi minn og ég,
áttum ágætis samtal um skoðana-
kannanir upp úr þessu, samtal
sem var meira á þeim nótum sem
spurningin gaf tilefni til heldur en
raunin varð á í sjónvarpsþættin-
um.
Stýra kosningunum
Við ræddum m.a. þá staðreynd
sem blasir við að skoðanakannan-
ir hafa stýrt kosningabaráttunni í
mjög ákveðinn farveg og eru jafnvel að verða ráð-
andi í því hvað og hvort menn ætla sér að kjósa. Það
sem ræður mestu er að umdeildur frambjóðandi, Ól-
afur Ragnar Grímsson, hefur afgerandi forskot og
menn hafa þóst sjá það í hendi sér, að ef fylgi dreif-
ist nokkuð jafnt á hina frambjóöendurna muni Ólafi
ekki verða ógnað.
Kappsmál hinna sé því að ná þeirri stöðu að verða
valkosturinn við Ólaf, að verða sá frambjóðandi sem
er raunhæft að ætla að geti keppt við hann. í dag
virðist það vera Pétur Kr. Hafstein sem hefur náð
þessari stöðu og vissulega hafa margir - ekki síst úr
stuðningsliði Péturs - verið ákafir í að stilla málum
þannig upp.
Kosib „taktískú' ______________
ingar á fylgi þannig að erfitt getur verið að slá
nokkru föstu meðan enn er langt til kjördags.
Ekki óeblilegt
Sé það rétt að kjósendur hugsi ✓
svona „taktískt" í kosningunum,
og túlki það svo að betra geti verið
að láta atkvæði sitt „skipta máli" timans
með því að kjósa eitthvað annað ✓
en þeir hefðu annars kosið, þá eru 1*3 S
skoðanakannanirnar farnar að
skipta sköpum. Þær réðu því í raun
hverjir væru í framboði, hvort
heldur sem frambjóðendur drægju
sig formlega til baka eða ekki - valkostimir væru end-
urskilgreindir í könnunum og forval forsetakosninga
færi fram í gegnum síma í skoðanakönnunum. Og
ýmislegt bendir til að þessi skoðun eða fullyrðing
um að fólk kjósi „taktískt" gæti átt við rök að styðj-
ast því margir kjósendur - ekki síst þeir sem segjast
ætla að kjósa aðra en Ólaf Ragnar - virðast tilbúnir að
skoða næstbesta valkostinn samkvæmt skoðana-
könnunum.
Þessi áhrifamáttur skoðanakannana er vitaskuld til
staðar í öllum kosningum, líka þegar stjórnmála-
flokkarnir eiga í hlut í alþingis- og sveitastjórnar-
kosningum. En þessi áhrifamáttur er þó augljósari og
meiri nú en oftast áður vegna þess hvernig fylgið
raðast. Og það skiptir líka máli að sá sem er í forystu
hefur pólitískan og umdeildan bakgmnn og fram-
kallar sterk viðbrögð bæði með sér, en ekki síður á
móti sér. Því er viðbúið að harðir andstæðingar Ólafs
muni einmitt kjósa þann sem er líklegastur til að
fella hann.
Kosib af sannfæringu
En þessi kenning, að kjósendur muni kjósa „takt-
ískt" í forsetakosningum, er auðvitað ekkert annað
en kenning, sem ekki hefur fengist sönnuð með
neinum hætti. Það er meira að segja algerlega óvíst
hvort hún fær staðist. A.m.k. er tiltölulega auðvelt
að færa rök fyrir því að málum sé einmitt þveröfugt
farið og kjósendur telji það skyldu sína að ganga að
kjörborðinu með það eitt í huga aö kjósa þann ein-
stakling í embætti forseta sem þeim líst best á. Fyrir
kosningarnar 1980 mátti heita ljóst samkvæmt
könnunum að hvorki Albert Guðmundsson né Pétur
Thorsteinsson myndu ná kjöri, en slagurinn myndi
standa milli Vigdísar og Guðlaugs. Niöurstöðurnar
þá bentu ekki til einhverrar „taktískrar" bylgju í
kosningunum, síður en svo, því bæði Pétur og Albert
fengu verulegt fylgi. Til viðbótar þessu ber að gæta
þess að jafnvel í könnununum sjálfum má greina
talsverða óvissu vegna fjölda óákveðinna og hreyf-
í samtali mínu við kunningja minn varð það sam-
eiginleg niðurstaða okkar að þrátt fyrir allt og allt
hefði vígstaðan í þessum forsetakosningum þróast
með þeim hætti að það væri orðið raunverulegt um-
ræðuefni manna á meðal hvort valið stæði milli Ól-
afs og einhvers eins sem líklegastur er til að fella
hann. Hvort sem sú fullyrðing er
rétt eða ekki, urðum við líka sam-
mála um að það væri hreint ekki
óeðlilegt að spyrja þá sem virðast
vera undir í könnunum hvort þeir
telji þab koma til greina að draga
sig til baka ef sú spurning væri sett
í samhengi vib hin stýrandi áhrif
kannana. Það væri einfaldlega
brýnt að hrinda þeirri umræbu af
stað, bæbi meðal forsetaframbjóð-
endanna og almennings, hvort
eðlilegt sé að setja einhverjar regl-
ur um skoðanakannanir eins og
tíðkast í mörgum löndum.
Áhrif skobanakannana geta
raunar verið ýmis konar. Þær hafa
skoðanamyndandi áhrif á ýmsan
hátt og ekki einvörðungu með
þeim hætti sem virðist vera uppi á
teningnum núna. Fólk hefur t.d. almennt tilhneig-
ingu til að fylkja sér um þá sem mælast háir frekar en
þá sem mælast lágir. Hér á landi hins vegar gilda eng-
ar ákveðnar reglur um skoðanakannanir og þótt víöa
í nágrannalöndum okkar hafi verið talsvert rætt um
takmarkanir á skobanakannanir hefur lítil umræða
verið um það hér heima. í flestum tilfellum hafa
reglur erlendis um skoðanakannanir miðast við að
ekki sé verið að birta skoðanakannanir í einhvern
tíma fyrir kjördag. Þannig er þess freistað að kosn-
ingin sjálf geti farið fram milli manna og málefna
óháð skoðanamyndandi áhrifum skobanakannana.
Það er misjafnt hversu langur sá frestur er eftir lönd-
um, þar sem á annað borð hafa verið settar einhverj-
ar reglur um slíkt. Eins hefur því verið varpað fram
að eittvert eftirlit þurfi að vera
með því hverjir mega gera skoð-
anakannanir og hvernig og
kannski ekki síst hvernig þær eru
notaðar.
Fara þarf varlega
Augljóslega er grundvallaratriði í
allri umræðu um slíka reglusetn-
ingu að farið sé mjög varlega í sak-
irnar og engar reglur settar nema
augljós og rík sanngirnissjónarmið krefjist þess. Og
hvort nægjanlega rík sanngirnissjónarmið finnast er
hreint ekki sjálfgefið. Þess vegna væri t.d. afar vafa-
samt að ljá máls á því hvað þá meira, að setja ein-
hverjar reglur um hverjir megi gera kannanir og
hverjir ekki. Eins er líklegast ab tilraunir til að stýra
því hvernig kannanir eru notabar í einstökum tilfell-
um muni enda í hreinum ógöngum. Eina raunhæfa
vörnin sem almenningur hefur hvað það varðar að
skoöanakannanir séu heiðarlega og fræðilega gerðar
er að hann veröi læs á kannanirnar og grundvallarat-
riði aðferðafræðinnar. Þannig geta kjósendur sjálfir
dæmt um gæöi kannana. Nú þegar eru fyrir hendi
fjölmargir aðilar hér á landi sem sérhæft hafa sig í
gerð skoðanakannana og leggja metnab sinn í að
vanda til þeirra og þab þýðir einfaldlega ekkert aö
reyna að bjóða fólki upp á eitthvað annað en vand-
aða vöru. Það sem eftir stendur er því spurningin um
hvort takmarka eigi heimild til að birta niburstöbur
í skoðanakönnunum í einhvern tíma fyrir kjördag.
Og telji menn það eðlilegt, þá hve lengi? Er vika of
mikið eða lítið? Spyr sá sem ekki veit.
Umræöan fín - abgerbir vafamál
Hvað svo sem mönnum kann að finnast um skoð-
anakannanir eru flestir ef ekki allir sammála um það
á endanum að það sem skiptir máli er að raunveru-
legur vilji kjósenda komi fram í kosningunum, því
þab eru jú kosningarnar sem gilda. Og hvort heldur
sem menn trúa því eða ekki ab skoðanakannanir
stuöli að óeðlilegri eða ósanngjarnri skoðanamynd-
un þá er ljóst að umræðan ein og sér um hugsanleg
áhrif kannana er líkleg til að fólk taki þeim með
þeim fyrirvörum sem slíkum könnunum ber. Þannig
er jafnframt líklegra að áhrif þeirra á kosningar verði
minni, hvort sem reglur eru settar um þær eða ekki.
Þab varð einmitt niðurstaðan úr samtali okkar kunn-
ingjanna í vikunni að það væri eölilegt aö hvetja til
umræðu um áhrif skoðanakannana en fara varlega í
að krefjast aðgerða. ■