Tíminn - 19.06.1996, Blaðsíða 4

4
iJtaiwip®
Mi&vikudagur 19. júní 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Cu&mundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerö/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mána&aráskrift 1700 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Leiðin til baka
er lokuö
Þeim, sem fjalla um úrslit forsetakosninganna í Rúss-
landi, ber yfirleitt saman um að Boris Jeltsín, sitjandi
forseti, hafi unnið varnarsigur í fyrstu lotu kosning-
anna. Nú er síðari umferðin eftir og víst er að baráttan
verður hörð og ekki hægt að segja til um hver úrslitin
verða.
Það kann í fljótu bragði ekki að virðast glæsileg út-
koma fyrir sitjandi forseta að fá aðeins um einn þriðja
greiddra atkvæða. Þessi úrslit verður hins vegar að
skoða í ljósi stjórnmálaástandsins í þessu víðlenda ríki.
Það má búast við því þar eins og annars staðar að hug-
sjónir og pólitísk sannfæring ráði afstöðu hluta þjóðar-
innar, en fjöldinn greiði atkvæði eftir því hvern hann
álítur geta komið á röð og reglu og bætt lífskjörin. Það
er fullljóst að stór hluti þjóðarinnar hefur lítt orðið var
við umskipti síðustu ára í sinni afkomu.
Það er risavaxið verkefni að breyta um skipulag í jafn
stóru ríki og Rússland er og taka upp markaðskerfi í stað
miðstýrðs áætlunarbúskapar. Á sama tíma hefur fjöl-
mennt rússneskt herlið verið kallað heim frá Austur-
Evrópu og þarf að koma því fyrir í þjóðfélaginu og fá
því nýtt hlutverk, hernaðarlegt eða borgaralegt. Ekki
má gleyma því að hið miðstýrða hagkerfi bauð upp á
fastmótað skipulag og umskiptin þegar þjóðfélagið
opnaðist eru ekki jafn augljós þeim sem eru undir í
samfélaginu. Þeir, sem standa sterkar að vígi, fá hins
vegar aukna möguleika eins og gerist í samkeppnisþjóð-
félögum.
Umrót af því tagi, sem nú er í Rússlandi, er kjörið
umhverfi fyrir glæpastarfsemi og hún hefur vissulega
vaðið uppi í landinu og heit um að berjast gegn henni
hafa dugað til fylgis.
Þegar á allt þetta er litið má vissulega færa rök að því
að Jeltsín hafi unnið varnarsigur í kosningunum, þótt
brugðið geti til beggja vona um framhaldið. Hann er
persónugervingur þess ástands sem nú er í landinu.
Úrslit í forsetakosningunum í Rússlandi og þróun
mála þar skipta umheiminn miklu. Ekki má gleyma því
að þó að efnahagur sé bágborinn í landinu er ríkið
kjarnorkuveldi og miklu máli skiptir hver heldur um
stjórnvölinn þar. Það er hins vegar ekki sjálfgefib ab
leiðin liggi til baka til lokaðs alræðisríkis, þótt Jeltsín
tapi völdum. Aðstæbur eru gjörbreyttar og leiðir til
upplýsinga og viðskipta á alþjóðavettvangi eru svo
greiðar að slíkt er nær útilokað.
Breytingarnar í átt að vestrænu hagkerfi í Rússlandi
eru risavaxnar. Framleiðslutækjunum hefur ekki verið
viðhaldið á vestræna vísu og umhverfismál eru víða í
miklum ólestri. Úrbætur í þessum efnum kosta mikla
fjármuni, sem verbur að ná í hjá vestrænum fjárfestum.
Það er ótrúlegt annað en ab sú þróun, sem hafin er á
þessu sviði, haidi áfram. Hinu má ekki gleyma að vest-
rænu hagkerfi fylgir ekki tóm sæla. Misrétti, bil milli
ríkra og fátækra, atvinnuleysi og fylgifiskar þess eru vel
þekkt í hinum vestræna heimi og þar takast menn á vib
vandamál ekki síður en í ríkjum Austur-Evrópu. Hins
vegar er sú skoðun á hröðu undanhaldi að hægt sé að
sigrast á þeim vandamálum með miðstýringu og alræði
ríkisvaldsins. Slík tilraun hefur verið gerð með komm-
únismanum og það er ólíklegt að hún verði endurtekin.
Ný þróun í forsetakosningum
Svo virðist sem Davíð Oddsson hafi
þurft aö brjóta odd af oflæti sínu
fyrir þessar forsetakosningar með
því að lýsa yfir stuðningi við Pétur
Kr. Hafstein í embætti forseta. Þessi
yfirlýsing kemur þó seint og er bú-
in í glæstan búning, eins og búast
mátti við af forsætisráðherranum.
Hún fór þó hvorki framhjá Garra
né þeim stjórnmálaskýrendum
sem hann hefur hvað mest sam-
neyti við. í lok 17. júní ræðu sinn-
ar beindi Davíð orðum sínum til
forsetaframbjóðendanna og vitn-
aði í vísuorð þeim til heilræðis og
var engum blöðum um það að
fletta að þar var Davíð að mælast til
að næsti forseti sinnti fyrst og
fremst þeim verkefnum, sem lytu
að þjóðinni hér heima og málefn-
um innanlands: „... það sannast
mundi að sá nær hæst / sem sinni
ættjörð stendur næst / og stýrir eftir stjörnum þeim
/ sem stefna heim." Þetta getur varla talist stuöning-
ur við farandsendiherra eða friðargæsluliða í forseta-
embættið. Af forsetaframbjóðendunum fimm er
ljóst að einn er áberandi mest á þessari línu, og það
er Pétur Kr. Hafstein, maðurinn sem einu sinni
gagnrýndi Davíð Oddsson harkalega í Morgunblaðs-
greininni „Freistingar". Pétur sakaði þá Davíð um að
vera sundrungarmaður, sem ekki gat haft taumhald
á metnaði sínum og staðist þá freistingu að fara í for-
mannsslag við Þorstein Pálsson. Eftir þá grein Péturs
urðu margir til þess að afskrifa með öllu að Davíð
myndi nokkru sinni styðja þennan mann til nokk-
urra verka. En síðan hefur mikið vatn runnið til sjáv-
ar og menn sjá fram á að ef ekkert dramatískt gerist,
gæti Ólafur Ragnar Grímsson endað sem næsti for-
seti lýðveldisins.
Pólitískir kamikaze-hermenn
Margir málsmetandi sjálfstæðismenn hafa gert
það sem í þeirra valdi stendur til að gera Ólaf tor-
tryggilegan með því að rifja upp eitt og annað úr for-
tíð hans og frá umdeildum ferli,
en allt kemur fyrir ekki, fylgið
hrynur ekki af Ólafi í nægjanlega
ríkum mæli. Þvert á móti hefur
hann fengið samúð manna, ef
eitthvað er, og það er ekki að
ófyrirsynju sem menn eru farnir
að kalla þá Jón Steinar Gunn-
laugsson, Sigurð Helgason og
Magnús Óskarsson, svo nokkrir
séu nefndir, pólitíska „kamikaze-
hermenn", því um leið og þeir
hafa lagt til atlögu gegn mann-
orði og drengskap Ólafs Ragnars
hafa þeir sjálfir spillt sinni eigin
ímynd og mannorði í hugum
fjölda fólks, sem er farið að kalla
þá „skítkastara" eða „mykjudreif-
ara" íhaldsins. Á móti kemur
auðvitað að þeir eru líka margir
sem telja þá vera hetjur sem þora
að stinga á kýlum.
Forseti í útlöndum
En tólf dögum fyrir kosningar kemur þungavigtin
til skjalanna með þessari athyglisverðu yfirlýsingu
Davíðs um að næsti forseti eigi að „stefna heim" í
starfi sínu. Auðvitað væri hægt að skilja þessi orð
þannig að þau gætu átt við aðra frambjóðendur en
Pétur og eflaust eru þau líka hugsuð þannig. Hins
vegar er ekki hægt að skilja þau öðruvísi en sem
varnaöarorð gegn þeim sem horft hafa út á vib og
lagt áherslu á hlutverk forsetans í ab færa út íslensk-
ar kvíar í útlöndum. Þab er jú einmitt eitt af því sem
Ólafur Ragnar hefur gert og eitt af því sem margir
telja honum helst til tekna.
Nú er ab sjá hvort sjálfstæðismenn og abrir að-
dáendur Davíðs í stubningsliði Ólafs, hlýði kalli síns
pólitíska foringja og láti af stuðningi við Ólaf. Til
þessa hefir því gjarnan verið haldið fram ab stjórn-
málaflokkarnir hefðu ekki lögsögu í forsetakosning-
um. Margt bendir til að þab gæti verið að breytast og
þess vegna er framhaldið einmitt svo spennandi.
Garri
Amlóbarnir á vinnumarkaði
Afköst vinnandi fólks eru léleg hér
á landi og framleiðni lítil, því er
vinnudagurinn langur og kaupið
lélegt. Þessi var boðskapur forsæt-
isráðherra til þjóðar sinnar þegar
hún fagnaði 52ja ára afmæli lýð-
veldisins.
Vafalaust má finna þessum orð-
um stað og sannarlega má taka
undir með Davíð Oddssyni að
vinnutíminn er langur og kjörin
bágborin, að minnsta kosti hjá
meginþorra þeirra sem era að
reyna að framfleyta sér og sínum
meb vinnum sínum.
Á hitt minntist forsætisráðherra
ekki einu orbi að víðar er pottur
brotinn í atvinnulífinu en hjá
þeim sem skila lélegum afköstum
fyrir lítið kaup. En það ætti að liggja
ljóst fyrir að stjórnun fyrirtækja og
stofnana er víba bágborin, svo ekki
sé meira sagt. Því til sönnunar má minna á nýút-
komna skýrslu um gjaldþrot fyrirtækja í ríki Davíðs.
En þau era sjö sinnum fleiri hér en í Bandaríkjunum
og þykir þarlendum þó meira en nóg um þær fallítta-
hrinur sem gengið hafa yfir þar vestra undangengin
ár.
Drjúgan hluta íslensku gjaldþrotanna má rekja til
stjórnunar peningamála og geta landsfeður velt fyrir
sér hverjir skópu þann vanda.
Verklitlir stre&arar
Oftar en ekki er það gálaust tal þegar einhver þyk-
ist þess umkominn ab kveða upp úr um að íslenskt
vinnuafl sé hyskið og skili ekki þeim afköstum sem
krafist er í velmegunarlöndum.
Hafa þessir umvöndunarsinnar hugmynd um hver
framleibni íslenskra sjómanna er? Hafa afköst fisk-
vinnslufólks verið mæld þegar verið er að bjarga
verðmætum frá skemmdum? Hafa þeir komið á síld-
arplan þar sem veriö er ab margfalda verðmæti aflans
sem berst á land? Skyldi það vera verklítill vinnu-
kraftur sem borar sig gegnum fjallgaröa og reisir stór-
virkjanir á veðurbörðu hálendinu? Hér er aðeins fátt
eitt taliö af þeim atvinnugreinum sem halda þjóðar-
skútu Davíðs og Þórarins V. á floti.
Það mun sönnu nær að vond stjórnun alltof
margra fyrirtækja og stofnana heldur framleiðni í
lágmarki, og hið ömurlega við það er að það eru
óhæfir aular sem njóta bestu
launakjara og ótal fríðinda fyrir að
búa hvorki yfir þekkingu né færni
til að stjórna af sæmilegu viti.
En svo er forsjóninni fyrir að
þakka að mörgum fyrirtækjum er
vel stjórnað og þar skilar vinnulýð-
urinn ágætum afköstum eins og
vera ber. Ella væri fyrir löngu búið
að kafsigla skútuna sem kennd er
við íslenska þjóð á tyllidögum.
Vinnuvit
stjórnendanna
Davíð & Co mættu gjarnan líta
sér nær þegar rætt er um slakleg
vinnubrögð. Hvers konar vinnuvit
er það, þegar Alþingi situr verklít-
ið hálfan þingtímann og fleiri tug-
ir óafgreiddra mála hrúgast upp
undir þingfrestun og eru ýmist af-
greidd í ofboði af svefnlitlum þingmönnum um
miðjar nætur eða daga uppi eins og nátttröll? Hvers
virði er sú vinna sem þannig er staðið að?
Ef farið er yfir alla langlokuna, sem hefur ab geyma
samantekt um nefndir og ráð á vegum ríkisins, læðist
að manni granur um að þar sé margur amlóðinn á
ferð, sem ekki er margra aura virði. Og að sé tekið
mebaltal af afköstunum, sé framleiðnin ekki aðeins
undir lágmarki heldur langt fyrir neðan allt velsæmi.
Þegar leitað er orsaka fyrir því að sjöunda auðug-
asta ríki veraldar ræbur ekki við að greiöa vinnandi
fólki laun nema sem svarar til kjara fátækustu land-
svæða í Vestur-Evrópu, er eitthvað meira en lítið bog-
ib við allan þjóðarbúskapinn. Úrelt vinnulöggjöf og
ónýtir launþegaforkólfar er hluti skýringarinnar. Há-
launaöir stjórnendur sem ekki eru starfi sínu vaxnir,
er önnur, og af sama meiði er vitlaus fjárfesting sem
dregur úr hæfni fyrirtækja til framleiðniaukningar í
stað þess að auka hana.
Og dálítið er það ankannalegt að þegar vel gengur
skuli það eingöngu vera hlutabréfa- og fjármagnseig-
endur sem hagnast, á meöan vinnandi fólki er núib
því um nasir að það eigi ekki annað skilið en bág kjör
vegna þess að það vinni ekki fyrir sér.
Vonandi mun Davíð Oddsson vera búinn ab læra
eitthvað meira um afköst og framleiðni þegar hann
flytur þjóð sinni boðskap á gamlárskvöld, en þá um
miðnætti verða nær allir kjarasamningar lausir.
OÓ
Á víbavangi