Tíminn - 24.08.1996, Blaðsíða 14

LaLfgárdag'ur;24.,'ágÚ5t 1 SftSjfj
14jr
Táknmál íslamskrar
skreytingarlistar
The Topkapi Scroll: Geometry and Orna-
ment in Islamic Architecture
Eftir Gulru Necipoglu. Getty Center (Cali-
fornia), 395 bls, $ 160.
Gurlu Necipoglu, sem gegnir
stöbu prófessors í íslamskri lista-
sögu við Harvard-háskóla (kost-
aöri af Aga Khan), hóf 1986
rannsókn í bókasafni í Topkapi
hallarsafninu í Istanbúl á 30 m
löngum reðli (eða dregli) með
114 myndum. Munu þær hafa
veriö hafðar sem fyrirmyndir á
vinnustað bygginarmeistara í
Persíu á 15. og 16. öld. „Hann er
sá elsti, sem fundist hefur í heilu
lagi, en áöur höfbu í leitir komið
brot úr slíkum reðlum frá Buk-
hara í Úsbekistan." Svo sagði í
Fréttir af bókum
ritdómi í Time (bandarísku út-
gáfunni), 24. júní 1996, og enn
segir þar: „Eftir að hafa rýnt í
skjöl ályktaði Necipoglu að reð-
illinn væri frá valdstíð Timurid-
eba Safavid- þjóbhöfðingjaætt-
anna, sem ríktu á því landssvæði,
sem nú er í íran, og að hann
hefði ab öllum líkindum veriö
skeyttur saman í Tabriz, sem
kunn er fyrir glæsileik skreytinga
og bygginga sinna."
„Allt fram á 20. öld var á vest-
urlöndum litið svo á, að óhlut-
kennd íslömsk list væri aðeins til
skrauts ... Að því er Necipoglu
segir hófust íslamskir listamenn
upp í forréttindastöðu, því að
listiðn var ekki aðeins álitin
handverk, heldur var tíðum rak-
in til sköpunargáfu hugans, og
var þess vegna í miklum met-
um." Guði var oft líkt við bygg-
ingarmeistara, og í verkum sín-
um voru byggingarmeistarar oft
taldir vera að gera eftirlíkingar al-
heimsins. Hvelfingu frægrar 17.
aldar mosku var líkt við himin og
skrautlegum bogagöngum henn-
ar við fjöll."
„Flatarmálsfræði var álitin
opna hlið að andlegri visku, og
sú hugmynd, ab því er Necipoglu
ritar, „ól á dálæti á óhlutkennd-
um flatarmálsmyndum á 10. og
11. öld." Og flatarmálsskreyting-
ar, segir hún, „heyrðu til lag-
skipts táknkerfis, sem notab var
til margs konar merkinga og við-
haft í mörgu samhengi." Tíb
mynstur — stjörnur sem sköruð-
ust og marghyrndar flatarmáls-
myndir — voru stundum lík-
ingamál um einingu guðdóms-
ins. Margreytini lita og lína heill-
ubu áhorfendur, en þeir sem á
þær störðu urðu uppnumdir í
æðri hæðir og til meðvitundar
um samræmi alheimsins ab flat-
armálsreglum."
Bók þessi hlaut verðlaun frá
U.S. Society of Architectural
Historians og American Associ-
ation of Publishers útnefndi
hana sem besta nýja fræðiritið á
sviði byggingarlistaT og borgar-
skipulagningar.
Amarulunnguaq
Litli kvenmaðurinn
Þema Evrópufrímerkjanna á
þessu ári hefir verið þekktar
konur í hinum ýmsu löndum.
Hér heima voru það Halldóra
Bjarnadóttir og Ólafía Jóhann-
esdóttir, en í Grænlandi urðu
abrir kostir metnir hærra. Þar
var það Litli kvennmaðurinn,
eða hún Arnarulunnguaq,
sem varð fyrir valinu. Og hvað
skyldi nú valda því að hún var
sú er kom á Evrópufrímerki
þessa árs.
Hún var fædd 1896, af litla
fólkinu, Póleskimóunum, sem
voru veiðimenn öldum saman
á norð-vestur strönd Græn-
lands, milli 75-79,5 norðlægr-
ar breiddar og 58-74 vestlægr-
ar lengdar. Þetta fólk hafði oft
komið gangandi yfir Ellesmer-
land frá Norður-Kanada yfir
Smiths sund og dreifst þaðan
um stóra hluta Grænlands.
Litla fólkið hafði sterka
sjálfsmeðvitund, afl sem gefur
viðkomandi þjóðflokki sjálf-
semd er veitir styrk til lífsbar-
áttu. Þegar litli kvenmaðurinn
var ennþá barn, kom Knud
Rassmussen í heimsókn til
fólksins hennar. Við það tæki-
færi tjáði særingarmaðurinn
Majaq honum hvað sálin gerir
mönnunum. „Sálin er það
sem gerir þig fallegan, sem
gerir þig að manni. Hún ein
fær þig til að aðhafast eitt-
hvab. að vera dugandi. Hún er
írmaríyuítti' PtQsnnaánikftsul!u Katlúffíat
Tsimo, eöa Rasmus Maqe, sem sér um stimplun frímerkja tii safnara í
Grœniandi.
Æöarfuglinn, Litli kvenmaöurinn
og Knud Rasmussen, aö feröalok-
um í Alaska.
aflvaki lífs þíns". Það var ein-
mitt Litli kvenmaðurinn, sem
hafði sál.
Knud Rasssmussen segir sög-
una af því að faðir hennar dó
er hún var 7 ára. Eftir varð
ekkjan með fjögur börn. Ekki
var önnur leið en að aflífa eitt-
hvað af þeim og Litli kven-
maðurinn var yngst, hún átti
að falla fyrst. Bróðir hennar
bað henni vægðar og hún fékk
að lifa.
Síðar fór hún ásamt manni
sínum í gönguna og sleðaferð-
ina löngu, með Knud Rasmus-
sen. Það var 11. mars 1923,
sem þau lögðu í það sem
stundum er nefnt lengsta
sleðaferð í heimi. Þau yfirgáfu
dönsku eyjuna Grænland og
héldu norður fyrir Ameríku
alla leið til Alaska. Ferðalang-
arnir voru Knud Rasmussen,
Æbarfuglinn og Litli kven-
maðurinn. Æðarfuglinn, eða
Miteq, hét raunar Quavig-
arssuaq.
merkur og fá orbu hjá kóngin-
um, en svo hvarf hún aftur til
fyrra lífs. Hún lést úr berklum
í október 1933, aðeins 37 ára
gömul.
Þab eru líka lifandi í dag
merkir Grænlendingar úr
hversdagslífinu, sem geta sér
orðstír, þótt hljótt fari. Meðal
þeirra er Rasmus Maqe eða
Tsimo, sem stimplar öll bréfin
til safnara sem seld eru frá Frí-
merkjasölunni í Tasiilaq. En
hann gerir fleira, hann er lista-
maður og teiknar og sker í
tálgustein, eba sápustein eins
það er kallað á Grænlandi.
Rasmus bjó í litlum bæ
sunnan við Tasiilaq, sem nú er
niðurlagður. Þá flutti hann til
Tasiilaq og var sendur þaban
til Danmerkur til að rannsaka
líkamsástand hans, sem hann
taldi aldrei hafa hindrað að
hann gæti gert það sem hann
þurfti. Honum var ljóst að
hann var lágvaxnari en aðrir,
en að hann væri dvergur var
ofar hans skilning og að hann
ætti að fá örorkubætur til að
lifa af. Nei takk, hann gat unn-
ib allt sem þurfti og meira til.
Að fara á eftirlaun eða ellistyrk
fyrir tímann var afþakkað því
hann fékk vinnu hjá frí-
merkjasölunni. Svo var hann
Iíka kjörinn heiðursborgari í
Tasiilaq árið 1994. Hann
teiknaði líka frímerkið fyrir
100 ára afmæli Tasiilaq eba
Ammassalik.
Nú síðast teiknaði hann svo
frímerki með yfirverði fyrir
Landssamband fatlaðra og
vanfærra í Grænlandi, sem
koma út þann 5. september
næstkomandi.
Frímerkiö sem Rasmus Maqe teiknaöi fyrir stuöning viö fatlaöa.
Frímerkiö, Evrópumerki Grœn-
lands, meö Litla kvenmanninum.
FRIMERKI
SIGURÐUR H. ÞORSTEINSSON
Gamli særingarmaðurinn
hafði sagt við Rasmussen: „Þú
ert fæddur með þeirri atorku,
sem ekki unnir þér hvíldar í
sæng þinni. Þú verður að lifa á
ferð. Þegar ferðaskjálftinn
kemur yfir þig, kastar þú þér á
sleðann. Þú ert herra dagsins,
þú ert herra hundanna".
Auk alls þessa voru tvær
ástæður fyrir því að Rasmus-
sen tók Arnarulunnguaq með.
Hún var meistari í klæða-
saumi, sem var mikil nauðsyn
á svo langri ferð. Þá var mikið
um kvennarán á þessum slóð-
um, en þar sem kona var með
þeim var engin hætta á að þeir
væru komnir til að ræna kon-
um, svo enginn mundi óttast
það.
Á þessari miklu ferð, átti
hún Arnarulunnguaq, sem nú
hét raunar Fokina, eftir að
upplifa hús með rúðum úr
gleri, búðir með vöruúrval,
það að hitta forseta Bandaríkj-
anna, Calvin Coolidge og að
ferbast í lyftu. Það varb há-
punktur ferðarinnar. Hún ætl-
aði ekki að fást til ab hætta að
ferðast upp og niður. Það varð
að skýra út fyrir henni að aðrir
þyrftu líka að nota lyftuna.
Hún átti eftir að fara til Dan-
TIL SÖLU
Honda fjórhjól 4x4
nánast nýtt ('95)
Hugsanlegt ab taka eldra hjól upp í
kaupin.
Nýinnflutt, notub, afkastamikil rófu-
upptökuvél, mjög gott verb. Einnig
ný complett kúppling í Fiat- dráttar-
véi 100 hö og stærri, verb 45.000
og vsk.
Nýtt fullbúib ferbahús á japanskan
pallbíl, niburfellanlegt. Hagstætt
verb.
Upplýsingar í síma 567 4709 á milli
9 og 18 virka daga.
Tjaldaleigan
Skemmtilegt hf.
Krókháls 3. 110 Reykjavík.
:ími 567-6777.
_________ J