Tíminn - 30.03.1989, Page 9

Fimmtudagur 30. mars 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR

llllllilllllllllllllllllll
Hulda Finnlaugsdóttir:
Opið bréf til Gísla Más Gíslasonar
formanns stjórnar Rannsóknarstöðvarinnar við Mývatn, með meiru
Heill og sæll Gísli Már.
Tilefni þessa bréfs er viðtal við þig í morgunútvarpi
Rásar 2 þann 9. mars 1989 og bréf sem þú sendir mér ásamt
fleirum, ódagsett en póstlagt í Reykjavík þann 8. febrúar
’89.
Óneitanlega kitlar það hégóma-
girnd óbreyttrar sveitakonu að fá í
pósti umslag með svo virðulegum
stimpli (Líffræðistofnun Háskól-
ans) svo ég ekki tali nú um þegar
upp úr umslaginu kemur bréf með
öðrum -ekki einum, heldur tveim-
ur - mun fallegri stimplum í græn-
um lit (Rannsóknarstöð við Mý-
vatn og Náttúruverndarráð).
Stimplar þessir sýna glögglega
stöðu þína og vald í vemdun
íslenskrar náttúru, ekki síst mý-
vetnskrar.
Bæði útvarpsviðtalið og bréfið
vöktu hjá mér margar spurningar,
en gáfu fá svör. Hygg ég að svo hafi
farið fyrir fleirum. t>ví tek ég nú
það ráð að skrifa þér og reyna að
fá skýrari svör.
í viðtalinu segir þú að fosfórinn-
streymi í Mývatn sé 50-60 tonn úr
lindum á ári og að auki 1,5 t frá
Kísiliðju, svipað magn frá byggð (í
bréfinu segir þú það hinsvegar
'helmingi minna) og 100 kg frá
landbúnaði. Nú spyr ég, hvernig í
ósköpunum farið þið fræðingarnir
að því að rekja uppruna fosfórsins,
sem streymir í vatnið og flokka
hann eins og áður kemur fram?
í bréfinu segir þú að aukning
fosfórs hafi löngum verið áhyggju-
efni þeirra sent stundað hafa Mý-
vatnsrannsóknir. t*ú ert sá eini sem
hefur iýst slíkum áhyggjum opin-
bcrlega. t>ví væri fróðlegt að vita
hversu hættulegri þessi aukning er
nú, 1,5 tonn af 50, en öll árin frá
| því Kísiliðjan hóf rekstur. Þú veist
! að vatnið endurnýjar sig á mánað-
! arfresti. Þá langar mig einnig að
: vita hvers vegna þú lýsir aldrei
i áhyggjum þínum af sjö sinnum
I meiri fosfór í Grænavatni en Ytri-
1 flóa, (sbr. P.E.J. í bókinni Lake
Mývatn bls. 90) en eins og þeir vita
sem til þekkja er frárennsli Græna-
vatns um Grænalæk í Mývatn.
Þú segir einnig í bréfinu að
misskilningur (eins og þú kýst að
kalla það) Björns Jóhannssonar
jarðvegsfræðings sé augljós. Hann
líti á magntölur um fosfór, sem
uppleystur sé í vatninu á sumrin
sem mælivarða á frjósemi vatnsins,
en meti ekki þann fosfórsem þegar
er bundinn í þörungum vatnsins
(t.d. kísilþörungum). í viðtalinu
segir þú aftur á móti að Kísiliðjan
dæli upp u.þ.b. 65 tonnum af
fosfór á ári úr Mývatni. en skili
aftur 20 tonnum út í grunnvatnið.
Því spyr ég, er það þá ekki af hinu
góða, að þínu mati, að fjarlægja
allan þennan fosfór úr Mývatni?
Fyrri hluta sumars 1988 var hér
í sveitinni hvösssuðvestanhátt ríkj-
andi svo vikum skipti. Þá varð
Mývatn líkast drullupolli á að líta.
Var sem botnleðjan væri öll komin
á hreyfingu og hefði blandast hinu
tæra vatni sem á að vera og er
oftast ofan hennar. Hvernig getið
þið Árni Einarsson fullyrt (sbr.
fundinn í Skjólbrekku í janúar
1989) að þetta veður hafi ekki haft
áhrif á lífríki vatnsins?
Þú segir einnig í viðtalinu að
nýjustu tölur um fosfórmagn í
Mývatni séu frá 1984. Ef ástandið
er svo alvarlegt sem þú vilt vera
láta hvers vegna cr ekki löngu búið
að gera okkur viðvart?
Þá kemur einnig fram í viðtalinu
að nýjar mælingar vcröi gcrðar í
suntar og þá komi í ljós hversu
mikið fosfórinn hafi aukist í vatn-
inu. Er fréttamaður spyr þig hvort
hann geti ekki hafa minnkaðsvarar
þú því til að litlar líkur séu á því.
Hvernig getur þú fullvrt slíkt? Frá
því 1984 hefur íbúum sveitarinnar
fækkað um 50, notkun tilbúins
áburðar hefur minnkað vcrulega
vegna samdráttar í landbúnaði og
sauðfé á vetrarfóðrum hefur fækk-
að um tæp 400, en eitthvað hljóta
blessaðar skepnurnar að leggja frá
sér af fosfór ekki síður en mann-
skepnan.
í bréfinu lýsir þú furðu þinni á
vinnubrögðum Björns Jóhanns-
sonar ogsegir á einum stað orðrétt:
„Uppleystur fosfór í vatninu segir
til um hve mikill fosfór er til reiðu
fyrir þörunga á hverjum tíma, en
metur ekki þann fosfór sem þegar
er bundinn í þörungum vatnsins.
Þetta er svipað og að bera saman
áfengisneyslu róna og bindindis-
manns með því að telja áfengis-
flöskur í vínskápum þeirra í stað
þess að taka saman áfengiskaup
eða áfengisneyslu þeirra." 1 viðtal-
inu notaðir þú einnig þessa róna og
bindindismannskenningu og hefur
þér eflaust þótt hún svo snjöll að
ástæða væri til að hampa henni.
Mér finnst hún aftur á móti bæði
smekklaus og algerlega út í hött.
Ég býst við að með orðinu róni
eigir þú við þann sem misnotar
áfengi, þannig teljir þú þig fá nógu
sterkar andstæður. í dag eru þessir
menn nefndir alkóhólistar eða of-
drykkjumenn. Róni cr í mesta lagi
notað um þann sem er oröinn mjög
langt leiddur, kominn í strætið
(sbr. Hafnarstrætisróni, cins og
þeir voru nefndir í henni Reykja-
vík hér áður fyrr). Það kann að
vera að bindindismaðurinn þinn
veiti vín og eigi þess vegna vín í
skápnum sínum, en ég fullyröi að
róninn á það ekkí. Það má þakka
fyrir ef hann á ennþá heimili. Róni
drekkur einfaldlega allt það sem
hann getur fundið á sér af og Itann
nær í, hvort sem þaö er komið úr
áfengisverslun eða apóteki og það
strax og hann kemst yfir það, án
viðkomu í nokkrum skáp.
Ekki get ég látið hjá líða að
þakka þér og þeim fjölmiðlamönn-
um, sem um þetta mál hafa fjallað
þá athygli sem Kvenfélag Mývatns-
sveitarog þá væntanlega hreyfingin
í heild hefur fengið út á þetta mál.
Kvenfélögin í landinu hafa starfað
lengi og í gegnum tíðina unnið
mikið og gott starf. Ekki cr þeirra
eða verka þcirra þó oft getið í
fjölmiðlum og er það sennilega
vegna þess að þau þykja ekki nógu
krassandi fréttamatur. Ekki hefur
t.d. komið orð í fjölmiðlum um
tillögu sem samþykkt var á sama
fundi og fosfórtillagan og send var
heilbrigðisráðherra. Þar hörmuð-
um við sölu áfengs öls hér á landi
og hvöttum til uukins forvarnar-
starfs í áfengis- og eiturlyfjamál-
um, einkum meðal yngri kynslóð-
arinnar. Aftur á móti fcngunt við
hér á landsbyggðinni að fylgjast vel
mcð öllum undirbúningi komu
bjórsins á höfuðborgarsvæðinu,
svo ég ekki tali nú unt hversu
spennandi það var að fá að fylgjast
með hvað biðraðirnar voru langar
fyrir utan áfengisútsölurnar I. mars
og hvernig höfuðborgarbúar hcldu
upp á daginn á öldurhúsum.
Því miöur vcrð ég að hryggja
þig, Gísli, með því að segjti þér að
ég er orðin mjög svo blendin í
trúnni í fosfórmálinu. Nú efast ég
um að ég hafi vcrið að vinna þarlt
verk. er ég bar upp tillöguna á
kvenfélagsfundinum um að félagið
beitti sér fyrir því að hætt yrði að
nota hér í sveit þvottaduft scm
innihéldi fosfat. En ég var verkum
mínum trú á sínum tíma og vildi
ganga á undan með gtiöu fordænti
og kcypti því þetta fosfatlausa
þvottaefni strax og það kont hér í
verslanir. Það tók mig aftur á móti
ekki nema tæpar tvær vikur að
sannfærast um að þctta þvottaduft
gat ég ekki notað. Börnin mín eru
með viðkvæma húð og að þessum
tíma liðnum var húð yngsta barns-
ins farin aö líkjast meira fisk-
hreistri en mannshúð. í stað fos-
fórsins hafði ég fengið í þvottaefn- |
inu einhver húðertandi efni. Þú j
mátt því eiga það sem eftir er í j
pakkanum og getur vitjað þess, er 1
þú keniur næst í sveitina. Ég get 1
aftur á móti haldið áfrant að nota
íslenska þvottaefnið, sem ég áður
notaði og þarf ekki að eyða dýr-
mætum gjaldeyri þjóðarinnar í hitt ;
innflutta efnið, sem var auk þess ;
mun dýrara.
Þú sagðir í útvarpsviðtalinu að |
Mývatn væri heil tilraunastofa, því
þar væri svo gott að prófa ýmsar
tilgátur. Er það þannig sem þið
fræöingarnir vinnið, að setja fram !
tilgátur scm þið svo vinnið við að
sanna? Tcljið þið ykkur fá mcð því
móti hlutlausar niðurstöður?
Mér er fullljóst að ég bý á mjög
viðkvæmu svæði hér á bökkum
Mývatns. Ég hef stundum haldið !
því fram að líklega yrðu cndalok
mín þau að ég yrði stoppuð upp á ;
staðnum til að koma í vcg fyrir að
ég gerði meira af mér en nú þegar
er oröið. Nú óttast ég að örlög mín
verði ekki svo viröulcg, því ég telst
sjálfsagt til umhverfisntengunar 1
(ég meina þá sjónmengunar) í j
forgarði tilraunastofunnar, scm
áður var ncfnd.
Nú er mér kunnugt um að þú
hcfur verið beðinn í tvcimur af
þeim nefndum sem þú starfar í þ.e.
Stjórn Rannsóknarstöövarinnar
viö Mývtitn og Sérfræöinganefnd
Mývatnsrannsókna aö vcra ekki
með yfirlýsingar í fjölmiðlum á
meðan á mikilvægum rannsóknum
stendur hér í vatninu. Þar sem ég
þykist vitti að þú viljir virðti þau
tilmæli þá sætti ég mig fullvel viö
að þú skrifir mér bara aftur fagur-
lcga skreytt bréfkorn eins og um
daginn. En ég bið þig cndilega að
svara mér. því ég veit hrcint ekki í
hvorn fótinn ég á að stíga eftir
umræöurnar undanfarna daga.
Með mývctnskri náttúruvernd-
arkvcðju' Geiteyjarströnd
UM STRÆTI OG TORG
lllllllllllllllllllllllllllllllllllH
í marsmánuði 1989.
Hulda Finnlaugsdóttir

lililllllllllll
KRISTINN SNÆLAND
i m TAX 1 | § ',
á&*
UTKALL
Nýlega varð óhapp þegar Slökkvi-
lið Reykjavíkur var í útkalli.
Atvik voru þannig að þrír bílar
slökkviliðsins óku með blikkandi
.Ijósum og sírenuvæli vestur
Hringbraut. Gott veður var en
j veruleg hálka. Rétt neðan gamla
kennaraskólans óku tveir bílar
samsíða. fólksbíll á hægri akrein
i en sendiferðabíll á þeirri vinstri.
i Viðbrögð beggja urðu röng, bíllinn
á hægri akreininni hægði ferðina
1 og ók að snjóruðningnum í kantin-
uni. en vegna hans gat hann ekki
rýmt akreinina. Sendiferðabíllinn
hægði einnig ferðina og saman
lokuðu bílarnir götunni í hálku
með þrjá þunga bíla á útkallsferð
á eftir sér. Til að forðast árekstur
ók fyrsti bíll slökkviliðsins upp í
snjóruðninginn til hægri, þar á
j Ijósastaur en einnig á hægra aftur-
j horn fólksbílsins. Slökkviliðsbíll
l nr. 2 gerði það sem ökumaður
sendibílsins hefði átt auðvelt með
að gera, hann ók til vinstri upp á
I umferðareyjuna og framhjá slys-
staðnum. Það skal vissulega viður-
kennt að það er auðvelt að vera
; vitur eftirá en því er þetta sett hér
; á blað. að ég tel áríðandi að
i ökumenn geri sér, svo sem hægt er,
j grein fyrir réttum viðbrögðum,
! þegar hliðra þarf til fyrir útkalls-
bifreiðum slökkviliðs, lögreglu eða
sjúkraliðs. Því niiður eru viðbrögð
ökumanna í slíkum tilfellum oft
hikandi og klaufsk og það sem
verra er, oft engin.
Útkall á eftir
Þegar ökumenn verða varir við
útkallsbifreið á eftir sér ætti fyrsta
viðbragð að vera að huga að leið
útaf akbraut, hægja ekki ferðina,
heldur hugsanlega að auka hana
uns hægt er að aka til hliðar.
Sérstaklega er áríðandi að hafa
þetta í huga vegna slökkviliðsbíla
þar sem þeir eru afar þungir.
Almennt séð er afar niiöur hversu
ökumenn virðast litla grein gera
sér fyrir því að þungir bílar þurfa
meira svigrúm í umferðinni. Full-
hlaðinn vörubíll eða slökkvibíll
verður ekki stöðvaður með sama
hætti og smá fólksbíll. Þctta þurfa
ökumenn að hafa í huga þegar
útkallsbíll kemur á cftir og að
sjálfsögðu að liafa ávallt svona
hálft auga í speglunum.
Útkall á móti
Mun auðveldara er að varast
útkallsbíla sem í móti koma. Það
sem á vantar hjá ökumönnum í
slíkum tilvikum er að þeir sýni þá
tillitssemi og hliðri til svo sem
skylda ber. Þó svo að útkallsbíll
hafi sína akrein auða fyrir sig skal
sá ökumaður sem í móti kemur
ávallt víkja til hliðar og slökkva
aðalljós bifreiðar sinnar. I myrkri
er þetta afar áríðandi því aðeins
lágu Ijósin valda því að það sem
fyrir aftan bílinn er hverfur í
myrkur. Ég skora því á ökumenn
að gera sér fyrirfram vandlega
grein fyrir því hvernig bregðast
skuli við útkallsbifreiðum. Rétt og
skjót viðbrögð sem auðvelda út-
kallsbifreið ferð sína getur bjargað
mannslífi. Athugið þetta vandlega
og verið viðbúin að mæta og hliðra
til fyrir slökkviliði, lögreglu og
sjúkraliði. Mannslíf eru oft í húfi.
„TAXI“
Nokkuð langt er liðið síðan allar
leigubifreiðar á höfuðborgarsvæð-
inu voru búnar Ijósaskilti á toppi
bílanna. Ljósaskilti þessi eiga að
vera gul með áletruninni „TAXI“
sem er alþjóðlegt tákn leigubíla.
Skilti þetta skal vera upplýst þegar
bíllinn er laus og óskað er við-
skipta. Um leið ognotkun skiltisins
var tekin upp átti gamla „Laus“
merkið að hverfa. Með þessari
breytingu var þess vænst, þar sem
toppljósið sæist vel úr fjarlægð og
hvoru megin götu sem viðskipta-
vinir væru, að síður yrði um það að
ræða að fólk hlypi út á akbraut í
veg fyrir bílana.
Þessa góðu hugmynd hafa leigu-
bílstjórar sjálfir eyðilagt. Ástæðan
er sú að enn aka margir þeirra með
gamla „Laus" merkið sem aftur
verður til þess að viðskiptavinir
treysta ekki og læra ekki merkingu
toppljóssins. Enn verra er að marg-
ir bílstjóranna aka með toppljósið
slökkt þó lausir séu, aka þannig að
hópum fólks á gangi eða við veit-
ingahúsin. Tilgangurinn hjá þess-
um bílstjórum er sá að velja sér
farþega. Slíkir bílstjórar eru að
sjálfsögðu ekki starfi sínu vaxnir
og ættu að koma sér í önnur störf.
Við þetta bætist svo að inn á
höfuðborgarsvæðiö koma gjarnan
leigubílar af Suðurnesjum, scm
reyndar urðu fyrstir til þess að taka
notkun toppljósanna upp, en þá
aðeins til þess að merkja bílinn og
aka þeir alltaf með ljósið kveikt.
Þessir þrír hópar, þeir sem aka
með gamla „Laus“ merkið, þeir
seni aka með toppljósið slökkt, en
taka samt farþega, og svo Suður-
nesjamennirnir, sem alltaf aka með
Ijósið kveikt, eyðileggja góða
hugmynd, sem bæði átti að „auð-
velda starfið og fækka slysum.
Ljósið kveikt aðvarar þá sem á
eftir koma, bíll með kveikt topp-
ljós er líklegur til þess að»stansa
skyndilega ef fólk er á ferð með
götunni. Ef almenningur lærði á
toppljósin væri og minni hætta á að
fólk æddi út á götu í veg fyrir alla
leigubíla. Það er sannarlega hart
að 600 manna stétt skuli ekki geta
tamið sér svo einfaldan hlut sem
rétta notkun lögboðins atvinnu-
merkis „TAXI“. Þeir sem ekki
geta lært að nota merki þetta rétt,
ættu að svipast um eftir vinnu sem
ekki krefst eins flókinnar hugsunar
og rétt notkun „TAXA" merkisins.
Leigubílstjórar ættu að einbcita
sér að því að nota allir „TAXA"
merkið rétt og henda gömlu
„Laus" merkjunum. Þaö væri gott
skrcf í öryggisátt í umferðinni.
Bif reiðaskoðun íslands M
Það er ánægjulegt til þess að vita
að Bifreiðaskoðunin er ekki lengur
steinrunnið ríkisfyrirtæki. Það hef-
ur semsá komið í ljós að þrátt fyrir
yfirlýsingar um að ekki sé hægt að
velja sér númcr. þá tókst starfs-
mönnum fyrirtækisins að „rugla"
svo apparat það sem með vélræn-
um og tilfinningalausum hætti á að
ákveöa númer hvers bíls, að skoð-
unarbíll fyrirtækisins fékk númerið
KR-001 en K.R. munu vera upp-
hafsstafir forstjórans.
Nú hafa þau ánægjulegu tíðindi
spurst út að Ingvar Helgason af-
kastamikill og ágætur bifreiðainn-
flytjandi hafi vegna einhvers
„rugls" sem enn kom á númeraapp-
aratið, fcngið á nýjan bíl sinn
númerið IH-001. Þá er bara spurn-
ingin, þarf að vera forstjóri í bíla-
bransanum til þess að núnteraapp-
aratið „ruglist" og velji manni
óskanúmer eða þarf kunningsskap
eða peninga. Nú þarf apparatið
aðeins að „ruglast" einu sinni og þá
veit þjóðin hvernig unnt er að ná
óskanúmeri á nýja bílinn. (Þjóð
veit þá þrír vita). Því má svo bæta
við að númeraapparatið hefur slíka
inngróna fyrirlitningu á rfkisvald-
inu að það úthlutar hiklaust númer-
um með hinum bannfærða staf
Z-unni. Hvernig sem það má nú
vera, en skemmtilegt samt.