Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.2006, Side 2

2 LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Vér með-
mælum allir
Eftir Birnu Önnu Björnsdóttur
bab@mbl.is
Af því að nú er komið að mér!“ segirsjálfsörugg kona og brosir breitt í áttað myndavélinni sem fylgir hennieftir þar sem hún valhoppar frjáls-
lega eftir grænni grasflöt með hárið flaksandi.
Textatengsl við klassíska perlu úr auglýsinga-
sögunni eru augljós, þarna er komin ein af kon-
unum sem dansaði eftir mjúkri hlíð í hvítum
bómullarkjól undir frönskum nunnusöng svo
dásamlega áhyggjulaus enda með Vespre-bindi
í buxunum. Nú, sirka tuttugu árum seinna, hef-
ur konan orðið viðskila við hópinn. Áður val-
hoppuðu þær saman en núna er komið að henni.
„Allir hafa sínar ástæður!“ segir glaðbeitt
karlmannsrödd og við blasa myndbrot af öðrum
upplitsdjörfum og hamingjusömum konum.
Ein segir: „Af því að ég á mig sjálf!“, önnur seg-
ir: „Af því ég má vera falleg!“ Sjálfstæðið skín
af konunum og einstaklingseðli þeirra er undir-
strikað með því að sýna aðeins eina þeirra í
einu. Þetta eru engar hópsálir eins og vinkonur
þeirra með Vespre-bindin, enda varan sem hér
um ræðir ekki eitthvað sem sameinar heldur
aðgreinir. Greinir þær sem „mega“ vera fal-
legar og „eiga“ sig sjálfar, frá þeim sem eiga
kvenleika sinn helst undir því að fara bara á túr
eins og allar hinar. Valhoppandi konur auglýsa
ekki lengur dömubindi, heldur Botox. Og þessi
tiltekna auglýsing (sem er sýnd án afláts á öll-
um stærstu sjónvarpsstöðvunum í Bandaríkj-
unum) sýnir að framleiðendur efnisins vilja ýta
þeirri hugmynd út af kortinu að konur noti vöru
þeirra vegna þrýstings frá umhverfinu. Æsku-
dýrkun og yfirnáttúrlega fullkomnar fyr-
irmyndir í formi fótósjoppaðra kvikmynda-
stjarna og súpermódela koma málinu ekkert
við. Nei, konur fá sér Botox af því að „nú er
komið að þeim“.
„Elskan!“ sagði eiturhress náungi sem hafði
óumbeðið skellt mér niður á stól í snyrti-
vörudeildinni í Bloomingdales og byrjað að
smyrja nýju og byltingarkenndu meiki á kinn-
arnar á mér. „Meik með andoxunarefnum! Þú
verður ung á ný, ég lofa þér!“ sagði hann stolt-
ur og hafði alls ekki húmor fyrir því þegar ég
sagðist telja mig sæmilega unga enn. „Darling,
ég kem frá suðurríkjunum og þar eru stelpur
niður í tvítugt farnar að fá sér Botox. Fyr-
irbyggjandi aðgerðir!“ Litli proffinn í mér
stóðst ekki mátið og sagðist hafa haft þann
skilning á Botox að það lamaði andlitsvöðva
sem yrði til þess að slaknaði á hrukkóttri húð-
inni fyrir ofan þá tilteknu vöðva. Hvernig gæti
Botox þá gagnast þeim sem hefðu engar hrukk-
ur til að byrja með? „Baby! Þær fá sér þetta til
að lama vöðvana áður en þeir ná að valda
nokkrum skaða.“ Mig langaði mest til að spyrja
hann hvort hann vissi að kollagenið sem er not-
að til að framleiða svokallað Cosmoplast – efni
sem er notað er til að fylla í varir – væri búið til
úr frumum sem teknar voru úr forhúð á einu
tilteknu fóstri. Þennan fróðleiksmola hafði ég
upp úr nýrri og umtalaðri bók eftir Alex Kuc-
zynski, blaðamann á New York Times, sem ber
heitið Beauty Junkies – Inside Our $15 Billion
Obsession With Cosmetic Surgery. Kuczynski
bætir því við frásögnina að ef drengur þessi
hefði ekki látist á fósturstigi væri hann kominn
á unglingsaldur og yrði sennilega illa sjokk-
eraður ef hann vissi að frumur úr forhúð hans
væri að finna í vörum „hundraða þúsunda
manna og kvenna um heim allan“.
Bók Kuczynski er í bland rannsóknarblaða-
mennska og sjálfsævisaga en Kuczynski er sjálf
fyrrverandi fegurðarfíkill, eins og hún orðar
það, en náði tökum á fíkn sinni fyrir ári þá fer-
tug að aldri. Hún fór að fara í Botox reglulega
um þrítugt, fékk sér svo kollagen í varirnar, fór
í ítrekaðar aðgerðir á augnlokum og fitusog, en
hætti síðan þegar hún fann á eigin skinni að
þetta færði henni hvorki hamingju né lífsfyll-
ingu. Sjálf segist hún hafa verið frekar hófsöm í
þessum efnum miðað við margar bandarískar
konur og nefnir sem dæmi eiginkonu kvik-
myndaframleiðanda í Hollywood sem hún kall-
ar Frú X. Sú fer í hárlitun tvisvar í viku, and-
litsbað, vax og tannhvítun vikulega, smyr andlit
sitt og líkama með kremum sem búin eru til úr
kavíar, 24 karata gulli og vaxtarhormónum,
lætur sprauta í sig Botoxi, Gore-Texi, Restalyni
(gegn hrukkum), og Artecoll-i (í varir), hefur
farið í fitusog, brjóstastækkun -minnkun, svo
aftur -stækkun, og er búin að láta laga á sér
augun, stækka augnsvæðið og kynfærin. Kuc-
zynski heldur því fram að á meðal þeirra sem
hún umgengst teljist Frú X vera normið. Þegar
Kuczenski spurði hana hvort hún hefði ein-
hvern tímann íhugað að vinna úti svarar hún
neitandi. „Ég hefði aldrei orðið góð í neinu. Ég
hefði allavega ekki orðið það góð að ég hefði
skipt neinu máli.“
Raunsætt form þessar sjónvarpsauglýs-
ingar.
Bótox „Mig langaði mest til að spyrja hann hvort hann vissi að kollagenið sem er notað til að framleiða svokallað Cosmoplast – efni sem er not-
að til að fylla í varir – væri búið til úr frumum sem teknar voru úr forhúð á einu tilteknu fóstri,“ segir Birna Anna sem fjallar um auglýsingar.
Nú er komið að mér!
» Sú fer í hárlitun tvisvar í
viku, andlitsbað, vax og
tannhvítun vikulega, smyr
andlit sitt og líkama með
kremum sem búin eru til úr
kavíar, 24 karata gulli
og vaxtarhormónum …
FJÖLMIÐLAR
I „Að þú skulir ekki skammast þín að verakominn – og það lifandi!“ sagði Margrét
kona Þórbergs Þórðarsonar þegar hún tók á
móti honum í stigaganginum á Hringbraut-
inni eftir að hafa látið lýsa eftir honum í út-
varpi en Þórbergur hafði farið að heiman um
morguninn og ekki látið frá sér heyra allan
daginn. Þessi saga er ein af
mörgum skemmtilegum í
áhugaverðu Skáldalífi Halldórs Guðmunds-
sonar um Þórberg og Gunnar Gunnarsson.
Þórbergur var skrýtinn og einhvern veginn á
skjön við allt og alla, en stundum var hann
bara eins og óþekkur krakki. Það segir þó
ekki alla söguna.
II Þetta á líka við um stöðu hans í íslenskribókmenntasögu. Eins og Halldór rekur
virðist reyndar sem sú almenna viðurkenning
að Þórbergur sé einstakur stílisti og vitn-
isburður nokkurra samtímamanna hans um
að hann hafi verið eins konar hirðfífl eða
„nánast ídjót“, eins og Laxness sagði, eigi
sinn þátt í þeirri útbreiddu skoðun að hann
hafi verið „vel skrifandi trúður“. Þessi skoð-
un fær ekki staðist,“ segir Halldór, og bætir
við: „Fleyg orð Georges Buffon frá 1753, að
stíllinn sé maðurinn sjálfur, eiga vel við Þór-
berg. Buffon sagði að umfjöllunarefni og ytri
þættir væru breytilegir en rithátturinn væri
maðurinn sjálfur, eða öllu heldur: Maðurinn
er einsog hann skrifar. Það er vissulega rétt
að Þórberg brast dómgreind til að endur-
skoða sína pólitísku hugsun, gat verið auð-
trúa og æði barnslegur þegar hann stóð and-
spænis því sem hann taldi vitnisburð að
handan. Hann hafði líka gaman af eftirherm-
um og ólíkindalátum svo viðmælendur vissu
stundum ekkert hvar þeir höfðu hann. En rit-
háttur hans var háþróuð og útpæld tækni til
að segja sögur og draga upp persónur og þó
öllu öðru fremur eina persónu: Hann sjálfan.“
III Stundum hefur Þórbergur verið talinntil fyrstu módernistanna í íslenskum
bókmenntum en Halldór skýtur það niður í
bókinni, bendir á að Þórbergur hafi ekki
staðið með formbyltingarmönnum í ljóðlist
þegar deilurnar um atómljóðin stóðu sem
hæst. Honum þóttu atómljóð bæði leiðinlegur
og lélegur kveðskapur, segir Halldór og
ítrekar að Þórbergur hafi ekki verið nútíma-
höfundur í anda atómskáldskapar eða abs-
úrdleikhúss. Frumleiki hans er skyldari því
sem felst í eldri merkingu orðsins „original“,
það er „til frá upphafi“. Bókmenntaleg rödd
hans hafi mótast þegar í Suðursveit þar sem
hann byrjaði að kortleggja heiminn með sín-
um hætti. „Í þessu á tal hans um nátt-
úrulegan stíl, orðaforða og rithátt sem hefur
samlagast sál höfundarins, rætur,“ segir
Halldór.
IV Glíman við að flokka Þórberg innan ís-lenskra bókmennta hefur staðið ansi
lengi. Að setja hann utan allra flokka, eins og
Halldór gerir, er orðið að kunnuglegu stefi.
Enn vantar okkur ýtarlega rannsókn á skrif-
um hans.
neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
!
Í síðasta mánuði var haldinn
útifundur á Austurvelli til að
mótmæla stöðu menntakerfisins
í landinu. Fundurinn var hald-
inn af Stúdentaráði HÍ og til-
gangurinn var að gera mennta-
málin að kosningamáli, að búa
betur að öllum menntastigum
og leggja meiri metnað og peninga í kerf-
ið. Samkoman var vel sótt af stúdentum
og undirskriftasöfnun var hleypt af stað
til að vekja þjóðina til vitundar. Hvort
þessi fundur hafi haft áhrif á stefnuskrá
stjórnmálaflokkana veit ég ekki, né held-
ur hvort þessi fundur geti talist sér-
staklega merkilegur hvað varðar
menntamál á Íslandi um ókomin ár. Hins
vegar gæti þessi fundur átt sér sögulegan
sess á allt öðru sviði. Ekki varðandi
menntamálin, heldur ákveðna samfélags-
lega tilhneigingu til að hræðast allt það
sem við kemur mótmælum. Stúdentar –
sá samfélagshópur sem á sér orðstír sem
hópur hugsandi ungmenna sem taka fyrir
málefni, benda á rökvillur og búa yfir
orku og styrk til að hafa raunveruleg
áhrif á umhverfið (nógu ung til að standa
ekki á sama, nógu gömul til að mark sé á
þeim tekið) – gátu ekki notað orðið “mót-
mæli“ til að lýsa útifundinum eða tilgangi
hans heldur urðu að grípa til andheitisins
“meðmæli“, vegna þess að þau óttuðust
að ekki yrði tekið mark á mótmælum því
það þætti of neikvætt.
“Við viljum [...] gera þetta með jákvæð-
um hætti,“ útskýrir formaður Stúd-
entaráðs í viðtali við Morgunblaðið 10.
október síðastliðinn. Hugsa sér hvílíka
hræðslu við mótmæli sem þetta felur í sér
– að geta ekki notað orðið sem orðabæk-
ur hafa komið sér saman um til að lýsa
þeim atburði sem þarna fór fram! Í stað
þess að nota þetta orð – sem ber hvorki
með sér neikvæðan né jákvæðan merk-
ingarauka eitt og sér – þurfti Stúd-
entaráð að fara 180° snúning til að koma
skoðunum sínum á framfæri. Í stað þess
að mótmæla einfaldlega áherslum Al-
þingis varðandi menntunarmál, þurfti að
mæla með þeim áherslum sem eru ekki
til staðar hjá Alþingi – “mæla með“
menntun. Hver er tilgangurinn með þess-
um orðaleik, þessum útúrsnúningi? Hann
er hvorki gerður út í loftið né til að vera
sniðugur, heldur til að friða ráðandi for-
dóma. Á síðari árum hafa “mótmæli“ og
“mótmælandi“ ekki aðeins fengið á sig
neikvæðan blæ heldur beinlínis breyst í
skammar- og blótsyrði. Ég mótmæli ekki
virkjun. Ég mótmæli ekki stríðsstuðn-
ingi. Ég mæli heldur með eitthverju allt
öðru. Vér mótmælum ekki allir – vér
meðmælum.
Ég veit ekki hvaðan tilhneigingin kem-
ur, hvers vegna sögnin “að mótmæla“ er
orðin meiðyrði. Það gæti verið vegna er-
lendra mótmælenda við Kárahnjúka,
vegna sokkinna hvalveiðiskipa, þeirrar
ímyndar sem fjölmiðlar hafa skapað af
mótmælafundum eða kaldhæðni nýrra
kynslóða – um það má deila. En mótmæl-
endur eru ekki lengur einstaklingar mót-
fallnir ólíkum málstöðum, heldur eins-
leitur hópur fólks sem virðist ekki gera
annað en að mótmæla – hverju sem er,
hvenær sem er. Ert þú Mótmælandi – ert
þú einn af Þeim? Orðið er við það að
missa merkingu sína því samfélagið segir
okkur að mótmæli séu tilgangslaus. Þau
eru andfélagsleg, vitlaus, leiðinleg og
röng. Þetta eru skilaboðin sem bíða
næstu kynslóðar. En ef fólk getur ekki
staðið með eigin skoðunum, ef það
smjaðrar fyrir samfélaginu með andheit-
um og getur ekki sett sig hreinskilnings-
lega upp á móti því sem það er mótfallið,
hvernig er þá hægt að taka mótmælin al-
varlega? Með því að meðmæla missir at-
höfnin allan kraft, allt líf og blóð. Orðið
geldist, merking þess hverfur, og tilgang-
urinn með því. Ég vil frekar sjá tíu mót-
mælendur samankomna á Austurvelli að
mæla af sannfæringu heldur en fimm
hundruð meðmælendur.