Morgunblaðið - 02.03.2006, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 2. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
viðhorfspistli fyrir hálfum
mánuði gerði ég að umtals-
efni grein sem Magnús
Þorkell Bernharðsson
sagnfræðingur skrifaði í
nýjasta hefti Skírnis.
Í greininni fjallar Magnús um þá
erfiðleika sem hann telur steðja að
Mið-Austurlandafræðum og þann
vanda sem þeir sem starfa innan
þessarar fræðigreinar standi
frammi fyrir ef þeir blanda sér í op-
inbera umræðu.
Málefni Mið-Austurlanda eru
auðvitað í brennidepli nú um stund-
ir, þar leika stærsta rullu samskipti
Ísraela og Palestínumanna og inn-
rásin í Írak og blóðugur eftirleikur
hennar. Um eldfim pólitísk mál er
að ræða.
Magnús heldur því fram í grein
sinni að það geti verið tvíeggjað
sverð fyrir fræðimenn að blanda sér
í umræðu fjölmiðla um málefni Mið-
Austurlanda. Hvað Bandaríkin
varðar tengir hann þetta innleiðingu
föðurlandslaganna, „Patriot Act“,
sem hann segir hafa haft þær afleið-
ingar að sérfræðingar í málefnum
Mið-Austurlanda séu „enn ragari en
áður við að tjá sig á opinberum vett-
vangi“. Margir hafi ákveðið að þegja
jafnvel þótt þeir séu algjörlega
ósammála stefnu Bandaríkja-
stjórnar í heimshlutanum.
Hér tekur Magnús djúpt í árinni
og margt hangir á spýtunni. Af þeim
sökum veldur það vonbrigðum á
hversu almennum og loftkenndum
nótum Magnús kýs í framhaldinu að
fjalla um þá galla sem hann sér á
umræðu um atburði og horfur í Mið-
Austurlöndum.
En sannarlega telur Magnús
mikið vera að umræðunni; það ku
víst vera þannig að fræðimenn upp-
lifi „greiningu og rökræður sem oft-
ast einkennast af fáfræði og yf-
irborðsmennsku og gera lítið til að
auðga skilning á viðfangsefninu eða
á vandamálum þessa svæðis“.
Þessi síðasta tilvitnun er lýsandi
fyrir þann hroka sem mér fannst
einkenna grein Magnúsar. Af þeim
sökum kaus ég að fara gagnrýnum
orðum um hana hér á þessum vett-
vangi fyrir hálfum mánuði, en horfði
að vísu sérstaklega til athugasemda
Magnúsar varðandi ýmsa þá sem
atvinnu hafa af því vestra að skrifa
eða fjalla um málefni Mið-
Austurlanda og sem vill svo til að
tengjast svonefndum hugveitum (e.
think-tanks).
Magnús svaraði gagnrýni minni
hér í Morgunblaðinu fyrir viku og
sagði þar að ég færi algjörlega fram
hjá aðalatriðum Skírnis-grein-
arinnar, sem væri umfjöllun um
„stöðu fræðimannsins í nútíma-
samfélagi“, að ég skoðaði þess í stað
„aukaatriði“ sem hann hefði lýst
sem einni af „birtingarmyndum
vandans“.
Persónulega er ég ekki viss um að
Magnús geti staðið á því að þessi til-
tekni hluti greinar hans, sem hér
um ræðir, sé „aukaatriði“. Í reynd
stendur hann nærri þungamiðju
greinarinnar, rauði þráðurinn hjá
Magnúsi er sá að umræðan sé göll-
uð, og ástæðan virðist ekki síst vera
sú að „sérfræðingar“ í efninu hiki
við að taka þátt í henni. Að í staðinn
hafi hinir „akademísku altmulig-
menn“ (sem annaðhvort séu fúsk-
arar eða hafi pólitískt agenda) hjá
hugveitunum, tekið þeirra sess.
Umræðan er semsé gölluð af því
að rangir aðilar taka þátt í henni.
Ekki skiptir máli skv. þessari út-
leggingu hvað menn hafa í raun og
veru til málanna að leggja; komi
þeir úr rangri átt eru þeir ómark-
tækir. Titill svargreinar Magnúsar í
Morgunblaðinu fyrir viku, „Um
menn eða málefni?“ á í þessu sam-
hengi býsna vel við.
Nú gerir Magnús athugasemd
við það að ég skyldi „beina athygl-
inni að honum persónulega“ í við-
horfspistli mínum. Hann virðist
hafa móðgast illilega, talar um skrif
mín „sem tilraun til að lítillækka
hann sem einstakling“.
Ég fæ hins vegar ekki séð hvern-
ig ég ætti að geta gagnrýnt títt-
nefnda grein Magnúsar nema gera
grein fyrir því sem ég taldi at-
hugavert við skrif hans.
Fræðimaður sem ber sig eftir því
að skrifa greinar í tímarit verður
auðvitað að vera undir það búinn að
staðhæfingar hans séu grandskoð-
aðar og gagnrýndar. Og þá tel ég
heiðarlegra að tala hreint út um það
hvern ég er að gagnrýna og fyrir
hvað.
Magnús mætti raunar taka þau
vinnubrögð mín sér til fyrirmyndar.
Ég nenni varla að elta ólar við
óljósar skeytasendingar hans í
minn garð (hann talar í lok Morg-
unblaðsgreinar sinnar um að „um-
ræðan“ sé „grunnfærin“, á vísast
við mitt framlag en fær sig samt
ekki til að segja það berum orðum),
en dæmi um þau vinnubrögð sem
Magnús hefur valið sér er sú
ákvörðun hans að ráðast í Skírni
gegn heilli stétt manna – þeim sem
starfa við hugveiturnar – en gera
það en masse, þannig að maður átt-
ar sig aldrei á því hverja nákvæm-
lega hann er að gagnrýna. Magnús
gagnrýndi t.d. Brookings-
stofnunina í Skírni en tekur svo
undir, að því er virðist, þær ábend-
ingar mínar að hvað varðar Mið-
Austurlandafræði hafi stofnunin
býsna fróða menn innan sinna vé-
banda.
En ef gagnrýni hans á „akadem-
íska altmuligmenn“ hjá hugveit-
unum á ekki við þá tólf hjá Brook-
ings, sem skilgreindir eru sem
sérfræðingar um Mið-Austurlönd,
hví var hann þá að nefna Brookings
í því samhengi?
Ég get alveg tekið undir að það
er gott fyrir fólk að vita, þegar það
hlustar á menn ræða tiltekin efni í
fjölmiðlum, hvaðan þeir koma.
Hvort þeir séu á vegum hugveitu
með sérstaka tiltekna stefnu eða
hvort þeir komi úr háskólaumhverf-
inu svo dæmi séu tekin. Ég fullyrði
á hinn bóginn að slíkir merkimiðar
segja ekkert um það hvort menn
hafa eitthvað gáfulegt að segja eður
ei, eða séu líklegir til að sýna fulla
sanngirni í málflutningi sínum.
Eftir sem áður skiptir það eitt
máli hvað menn hafa að segja og
hvernig þeir rökstyðja það. Gagn-
rýni mín á skrif Magnúsar Þorkels
vék fyrst og fremst að þessu, eins
og honum má vera ljóst.
Um menn
og málefni
Eftir sem áður skiptir það eitt máli
hvað menn hafa að segja og hvernig
þeir rökstyðja það. Gagnrýni mín á skrif
Magnúsar Þorkels vék fyrst og fremst að
þessu, eins og honum má vera ljóst.
david@mbl.is
VIÐHORF
Davíð Logi Sigurðsson
„ÞESS sem hið vitrasta og besta
foreldri óskar barni sínu ætti sam-
félagið að óska öllum sínum börn-
um“ sagði John De-
wey, sem hefur með
hugmyndum sínum
lagt sitt af mörkum til
að móta skólastarf,
meðal annars á Ís-
landi. En hvað er það
sem hið besta og vitr-
asta foreldri óskar
barni sínu og hvernig
gengur samfélaginu að
veita öllum sínum
börnum það?
Gunnar Hersveinn
fjallar um föruneyti
barna og samábyrgð
okkar í bók sinni
Gæfuspor. Þar segir hann: „Sam-
ábyrgð varpar ljósi á hversu öflugt
föruneyti barnsins getur verið. Í því
eru ekki aðeins vinir og vandamenn
heldur einnig aðrir samferðamenn
og stofnanir. Stjórnvöld sem búa
fjölskyldunni markvisst betra um-
hverfi eru í föruneyti barnsins og
vinnuveitendur sem gæta þess að
vera ekki of aðgangsharðir gagn-
vart frítíma foreldra eru því hlið-
hollir. Stefna sem er hliðholl fjöl-
skyldunni styrkir barnið.
Þjóðarvakning í þágu barna felst
meðal annars í því að föruneyti
barnsins rifji upp hlutverk sitt og
ræki það síðan vel.“
Nútímaþjóðfélagið hefur tilhneig-
ingu til þess að setja börn á stofn-
anir og einangra þau frá samfélag-
inu. Börn fá ekki að læra hjá
foreldrum sínum það sem þarf til
þess að þau verði að
fullorðnum ein-
staklingi. Verkaskipt-
ing milli heimila og
skóla verður ófull-
komin og margur lær-
dómur, sem þótti
koma með móð-
urmjólkinni, lendir
milli skips og bryggju,
milli skóla og heimilis
og verður fyrir vikið
vanræktur. Öfugt við
þá viðteknu skoðun að
útivinnandi mæður og
mikil þörf fyrir gæslu
stjórni þörf fyrir leik-
skóladvöl barna, sýna rannsóknir
að helsta ástæða fyrir aukningu á
leikskólaþátttöku barna er vilji for-
eldra fyrir betri menntun handa
börnum sínum. Aukning á leik-
skóladvöl barna hefur verið meiri
en sú aukning sem orðið hefur á at-
vinnuþátttöku beggja foreldra. At-
vinnuþátttaka kvenna er þó hvergi
eins mikil og á Íslandi. Um 85%
kvenna á aldrinum 25–54 ára vinna
úti og 94% karla á sama aldri. Í dag
er verið að glíma við það að dval-
artími barna í leikskóla er orðinn
lengri en vinnutími foreldra þeirra.
Sú þjónusta sem boðið er upp á í
leikskóla hefur aukist og vel er búið
að börnum í leikskóla í leik við fé-
laga sína, undir handleiðslu vel
menntaðra leikskólakennara í vel
búnum glæsibyggingum.
Skilgreining OECD á fjöl-
skylduvænni stefnu yfirvalda er
stefna sem sameinar atvinnuþátt-
töku og fjölskyldulíf fólks með góðu
aðgengi að þjónustu fyrir fjölskyld-
una, sem stuðlar að þroska barna,
stuðlar að vali fyrir foreldra á at-
vinnuþátttöku og umönnun barna
sinna. Fjölskylduvæn stefna felur í
sér gott aðgengi að ódýrum og góð-
um leikskólum, fjárhagslegum
stuðningi við barnafjölskyldur, og
sveigjanlegum vinnutíma foreldra.
En hvert höldum við? Ráðstefna
verður haldin um stöðu barna í ís-
lensku samfélagi á Grand Hótel
þann 3. mars þar sem leitað verður
leiða til að efla föruneyti barna.
Hve glöð er vor æska?
Anna Magnea Hreinsdóttir
skrifar um stöðu barna í
íslensku samfélagi ’Skilgreining OECD áfjölskylduvænni stefnu
yfirvalda er stefna sem
sameinar atvinnuþátt-
töku og fjölskyldulíf
fólks.‘
Anna Magnea
Hreinsdóttir
Höfundur er leikskólafulltrúi
Garðabæjar.
HAUKUR Már Helgason heim-
spekingur skrifar merkilega grein
um sjálfan sig í Fréttablaðið 23.
febrúar. Er greinin helst fróðleg fyr-
ir að lesendum býðst þar tækifæri til
að litast um í hugarheimi ein-
staklings sem hefur gert okkur Egil
Helgason sjónvarpsmann að heila-
þvegnum liðsmönnum í her þeirra
erkifjenda sem hann
verður að sigra í bar-
áttu sinni fyrir betri
heimi.
Allt er þetta vel fram
borið hjá heimspek-
ingnum og saman sett
með stílbragði sem er
upprunnið hjá opinber-
unarsinnum á Netinu
og nefna má „allra-
handa“ eftir kryddinu
sem átti að gera allan
mat ætan. Þannig er
rakað saman slag-
orðum, sjálfsögðum
sannindum, dagsetningum og ill-
mennum úr samtímasögunni, dul-
arfullum vefslóðum, smádóti úr kvik-
myndafræðinni, tilvitnunum á
útlensku, einhverju sem líkist slitr-
um úr gamalli þingræðu eftir Stein-
grím J. Sigfússon, ásamt nöfnum al-
þjóðlegra stofnana og stórfyrirtækja
– og tekst höfundi meira að segja að
kippa góðkunningja ádeilumanna,
Walt Disney, upp í vagninn til sín. Í
ytri lögum kosmógóníunnar situr
svo sjálfur Egill Helgason við lang-
borðið í sjónvarpssalnum og tromm-
ar fingrum á borðplötuna, en verald-
arviðurinn skelfur. Undirritaður fær
að fylgja með eins og litli puttinn á
krumlu andskotans.
Um leið og ég þakka heimspek-
ingnum fyrir að láta nafn mitt fljóta
svona innan um nöfn stórmenna og
óumdeilda heimsviðburði, þá vil ég
nota tækifærið og leiðrétta þær hug-
myndir sem hann eignar mér í hinu
mikla klippiverki sínu. Ég kannast,
sem sagt, hvorki við að vera fylgj-
andi Íraksstríðinu né að hafa stillt
upp sem andstæðum „óskoruðu
frelsi manna til að tjá sig“ og því „að
sýna fólki af öðrum menningar-
heimum fulla virðingu“. Þessar
skoðanir hef ég hvergi viðrað, ekki
einn og sér, og heldur ekki í kór með
Agli Helgasyni. Þvert á móti er
sannleikurinn sá að í spjalli við Egil í
sjónvarpsþætti hans, Silfri Egils,
hélt ég því fram að með því að standa
vörð um frelsi okkar á Vesturlöndum
til þess að tjá okkur óhindrað um
heilagar verur – hvort sem það er í
formi skrípateikninga eða stórbrot-
ins skáldverks – þá værum við einnig
að standa með tjáningarfrelsinu í
þeim löndum sem hafa íslam að rík-
istrú. Þar býr fólk nefnilega við
stanslausa skoðanakúgun af hendi
trúarlegra og veraldlegra yfirvalda.
Nærtækast er að
minna á mál læknisins
og rithöfundarins Tas-
milu Nasrin sem var
úrskurðuð réttdræp
fyrir það eitt að segja
að kennisetningar Kór-
ansins væri notaðar til
þess að kúga konur í
heimalandi hennar
Bangladesh. Hún er
landflótta og í felum
vegna þess að þarlend
yfirvöld tóku undir
ákærur erkiklerkanna
á hendur henni. Saga
Tasmilu Nasrin er ekkert einsdæmi,
eins og Haukur Már getur lesið sér
til um á skrifstofu Amnesty Int-
ernational í Hafnarstræti 15, en ólíkt
flestum sem kærðir eru fyrir guðlast
í Bangladesh og Pakistan er hún enn
á lífi. En það eru fleiri sem njóta
stuðnings af því að vörður sé staðinn
um tjáningarfrelsið.
Kröfunni um skilyrðislausa und-
irgefni við bókstafinn, með tilheyr-
andi refsingum ef út af er brugðið, er
ekki aðeins beint að fólkinu í lönd-
unum heima fyrir. Henni er líka
stefnt gegn lífsmáta hins mikla
fjölda múslima sem hefur búið í Evr-
ópu um áratugaskeið, og fundið þar
leið til þess að lifa með trú sinni í
samfélagi sem byggist á aðskilnaði
ríkisvalds og trúarsetninga. Já,
þrátt fyrir að margir þeirra Evr-
ópubúa sem iðka hinn íslamska sið
búi við kröpp kjör, þá eru þeir samt
lifandi ógnun við harðstjórana og
bókstafstrúarmennina í „gamla
landinu“; engir eru líklegri til að
tendra ljós upplýsingar í löndum
Múhameðs en einmitt evrópskir
múslimar, engir sýna betur fram á
að íslam og lýðræðislegt stjórnarfar
geta átt samleið. Enda eru það ein-
ræðisstjórnir olíuríkjanna sem kosta
trúboðstöðvar ofsatrúarmanna í
Evrópu.
Og einnig þar hafa klerkarnir
svarað fyrir sig þegar þeir telja að
menn hafi móðgað spámanninn eða
kenninguna. Fyrir tveimur árum
gerði hollenski kvikmyndaleikstjór-
inn Theo van Gogh kvikmynd sem
lýsir ömurlegum ævidögum mús-
limskrar konu í nauðungarhjóna-
bandi. Hann var myrtur af ungum
öfgamanni en söguhöfundur mynd-
arinnar, þingkonan Ayaan Hirsi Ali,
fer huldu höfði. Eru þá ótalin eft-
irmál útgáfu Söngva Satans og árás-
ir á útgefendur og þýðendur þeirrar
bókar.
Mér þykir dapurlegt að þurfa að
rifja upp svo óhuggulegar stað-
reyndir fyrir jafn siðavöndum manni
og Hauki Má Helgasyni, en það er
hér gert af illri nauðsyn, því segja
má að ofbeldisstjórnir Asíulanda,
morðingi Theos van Gogh og klerka-
dómstóllinn sem dæmdi Tasmilu
Nasrin til dauða hafi óvænt eignast
stuðningsmann í þessum íslenska
heimspekingi.
Að lokum þetta: Sú tíð færist nær
að Íslendingar sem játa íslamska trú
láta til sín taka í íslensku menning-
arlífi. Konur og karlar, stúlkur og
drengir úr samfélagi íslenskra músl-
ima munu brátt kveða sér hljóðs og
segja okkur sögur sínar – sungnar
og ritaðar, kvikmyndaðar og dans-
aðar – og það er ekki síst þeirra
vegna að ég tel lífsnauðsynlegt að
láta ekki undan í þeirri deilu um
tjáningarfrelsið sem uppi er í dag.
En skyldi Haukur Már ekki þola
við á landinu þegar sú sögustund
hefst, óheft af veraldlegum eða
trúarlegum bönnum, þá getur hann
vel gerst farandkennari í vestrænni
heimspeki í Pakistan – það er að
segja ef hann er nógu fljótur að
hlaupa.
Vandlætara svarað
Sjón svarar Fréttablaðsgrein
Hauks Más Helgasonar ’Um leið og ég þakkaheimspekingnum fyrir að
láta nafn mitt fljóta svona
innan um nöfn stór-
menna og óumdeilda
heimsviðburði, þá vil ég
nota tækifærið og leið-
rétta þær hugmyndir
sem hann eignar mér …‘
Sjón
Höfundur er rithöfundur.