Morgunblaðið - 02.03.2006, Qupperneq 34

34 FIMMTUDAGUR 2. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIKIÐ megum við Reykvíkingar
vera glaðir og þakklátir þeim sem
ráða skipulagsmálum í höfuðborginni
okkar fyrir framsýni og víðsýni í
þessum efnum. Hvað sem okkur íbú-
um höfuðborgarinnar
kann nú að finnast um
Tónlistarhús, ráð-
stefnumiðstöð og hótel í
gömlu höfninni, stað-
arval Landspítala – há-
skólasjúkrahúss á einu
mesta umferðarhorni
landsins, flutning
Hringbrautarinnar eða
uppboð á bygging-
arlóðum þá er það
nokkuð víst að skipulag
Vatnsmýrarinnar
klikkar ekki. Þar dugar
ekkert minna en „bestu
heilar og hjörtu heimsins“ eins og
einn ágætur borgarfulltrúi okkar
sagði í umræðum um væntanlega al-
þjóðlega skipulagssamkeppni um
Vatnsmýrina.
Dómnefndin sem á svo að dæma
þessa alþjóðlegu skipulags-
samkeppni er heldur ekki af verri
endanum. Þar er borgarstjórinn okk-
ar formaður, en auk hans sitja í dóm-
nefnd tveir borgarfulltrúar og arki-
tektarnir Busquets, Kaan, Machleidt
og Christer þeim til aðstoðar.
Nú kann einhver að spyrja, þar
sem hér er um skipulagssamkeppni
að ræða, hvort ekki hefði t.d. verið
hollráð að leita aðstoðar Skipulags-
fræðingafélags Íslands – eða ef eng-
inn innlendur skipulagsfræðingur
var nógu fínn – amk. að fá eins og
einn erlendan skipulagsfræðing til
þess að vera með í forvinnu, stefnu-
mörkun, undirbúningi samkeppn-
innar og dómi til þess að reyna að
tryggja að eitthvað kæmi út úr þessu
annað en reykur, spegilmyndir og
falleg grafik. Hér er þó að verulegu
leyti verið að kosta til almannafé auk
þess sem endanlegt skipulag Vatns-
mýrarinnar skiptir önnur sveit-
arfélög á höfuðborg-
arsvæðinu miklu og
reyndar landsmenn
alla. Auðvitað eru engir
hæfari til að bera
ábyrgð á og ráða fram
úr þessum málum en
við Íslendingar sjálfir,
þótt sjálfsagt sé að leita
þekkingar þar sem
hana er að finna. Það er
svo auðvitað hluti af
sjálfstæði hverrar þjóð-
ar að reikna heima-
dæmin sín sjálf.
Þess í stað hverfa
forsvarsmenn Reykjavíkur að því
ráði að fá frekar alþjóðlegan „stílista“
með „hina einu réttu framtíðarsýn“
til þess að vera ráðamönnum til halds
og trausts í skipulaginu. Þekking á
staðháttum, veðurfari, íslenskri
menningu og þjóðfélagsgerð er
greinilega ekki metin mikils, en um
að gera að hafa hið alþjóðlega „look“ í
lagi
Fyrir eins og hundrað árum töld-
um við okkur fullsæmd af þeirri
byggingarlist og skipulagi sem inn-
lendir hönnuðir, sérfræðingar og
listamenn bjuggu til, ekki síður en af
þeirri list sem var skráð í bækur eða
máluð á léreft. Þá stóðu opinberir að-
ilar að minnsta kosti með sinni þjóð
og sínum listamönnum, hönnuðum og
sérfræðingum. Það varð til þess að
nokkrir þeirra urðu þekktir víða um
heim. Auðvitað eigum við í dag að
standa með Sigur Rós, Björk, Mugi-
son, Sjón, Silvíu Nótt og öllum öðrum
listamönnum, arkitektum, skipulags-
fræðingum og vísindamönnum þessa
lands. Það er sá nauðsynlegi stuðn-
ingur sem gerir þessu fólki kleift að
þróast og þroskast og kynna verk sín
erlendis. Þetta skapar íslenska
menningu og er einfaldlega hluti af
því að vera Íslendingur þótt við eig-
um auðvitað að meta það sem vel er
gert hjá öðrum þjóðum.
En nú er öldin augsýnilega önnur
og alþjóðlegri hjá þeim sem fara með
forræði Reykjavíkur enda bara er-
lendum arkitektum treystandi til að
hanna meiri háttar byggingar hér að
ekki sé nú talað um skipulagið. Ís-
lenskir arkitektar og skipulagsfræð-
ingar, listamenn og sérfræðingar
geta í besta falli fengið vinnu hjá við-
komandi stórfyrirtækjum sem er
greinilega betur treyst en okkur,
venjulegum Íslendingum sem bara
reka smáfyrirtæki, til þess að skipu-
leggja, hanna og móta hina „nýju
Reykjavík“ 21. aldarinnar.
Erum við orðin of fín
fyrir okkur sjálf?
Gestur Ólafsson fjallar
um skipulagsmál ’En nú er öldin augsýni-lega önnur og alþjóðlegri
hjá þeim sem fara með
forræði Reykjavíkur
enda bara erlendum arki-
tektum treystandi til að
hanna meiri háttar bygg-
ingar hér, að ekki sé nú
talað um skipulagið.‘
Gestur Ólafsson
Höfundur er arkitekt
og skipulagsfræðingur.
Í MORGUNBLAÐINU hinn 21.
febrúar sl. ritar Einar Sigurbjörns-
son, prófessor við guðfræðideild Há-
skóla Íslands, skilmerkilega grein
um hjónabandið. Lagt er mat á í
greininni hvort rétt sé að samkyn-
hneigðir eigi að fá aðgang að þessari
stofnun, hjónabandinu, og kemst
Einar að þeirri nið-
urstöðu að svo eigi ekki
að vera, hjónabandið
eigi eftir sem áður að
vera einungis fyrir
gagnkynhneigða.
Löggerningurinn
hjónaband og stað-
fest samvist
Lagalega er hjóna-
bandið, á sama hátt og
staðfest samvist sam-
kynhneigðra, löggern-
ingur sem tryggir
tveimur einstaklingum
ákveðin réttindi gagnvart hvor öðr-
um og gagnvart yfirvöldum. Kirkju-
leg vígsla hjónabands felur í sér bæði
að þessi löggerningur er gerður svo
og að brúðhjónum er gefin blessun
viðkomandi trúfélags. Lagaleg heim-
ild fyrir kirkjulegri vígslu samkyn-
hneigðra, hvort heldur sem er til
staðfestrar samvistar eða hjóna-
bands, er ekki fyrir hendi á Íslandi.
Trúfélögum sem nú óska þess að
gefa saman samkynhneigð pör í stað-
festa samvist samkvæmt ritúali við-
komandi trúfélags er það þar með
óheimilt samkvæmt lögum.
Þetta heimildarleysi er óeðlilegt.
Löggjafinn á ekki að beita slíku laga-
legu misrétti eða banni gagnvart trú-
félögum og samkynhneigðum. Því er
það mikilvægt að í frumvarpi til laga
um réttarstöðu samkynhneigðra
sem nú liggur fyrir Alþingi verði trú-
félögum heimilt að annast bæði lög-
gerning og blessun hjónabands og
staðfestrar samvistar samkyn-
hneigðra óski trúfélögin eftir því.
Hjónaband kynhlutlaus
stofnun í Hollandi
Í grein sinni segir Einar að ef sam-
búð samkynhneigðra yrði með lögum
á Íslandi skilgreind sem hjónaband
myndu íslensk lög
ganga út frá því að
hjónaband sé kynhlut-
laus stofnun. Slíkt væri
róttæk breyting sem
engin nágrannaþjóða
okkar hafi stigið.
Nú er það svo að í
einu nágrannalanda Ís-
lands, Hollandi, er
hjónabandið kynhlut-
laus stofnun – bæði
samkynhneigðir og
gagnkynhneigðir geta
þar í landi gengið í
hjónaband. Ekki hefur
orðið vart að þessi tilhögun hafi haft
neikvæð áhrif á hjónabandið þar í
landi, enda er hjónabandið, hverjum
sem það er opið, fyrst og fremst ver-
aldleg stofnun sem í felst ábyrgð
milli aðila í hjónabandi og gagnvart
hinu veraldlega samfélagi. Löggjöf
um hjónaband í nútímaþjóðfélagi er
ekki, eins og Einar heldur fram, sett
fram til þess að tryggja börnum rétt
og lífsviðurværi. Réttindi barna og
skyldur foreldra gagnvart þeim
byggjast t.d. á Norðurlöndum ekki á
hjúskaparstétt foreldra, heldur á
annarri löggjöf.
Aðgreining eða sameining?
Hjónabandslöggjöf er tekur bæði
til gagnkynhneigðra og samkyn-
hneigðra er eðlileg þróun í átt að
jafnrétti þegnanna. Það er algerlega
ástæðulaus hræðsla að verði sam-
kynhneigðum heimilt að kalla sam-
band sitt „hjónaband“ í lögum feli sú
gjörð í sér að einhvers konar geng-
isfelling verði á hjónabandi gagnkyn-
hneigðra. Lagaleg og samfélagsleg
rök skortir fyrir að viðhalda aðgrein-
ingu af þessu tagi. Kynþáttaaðskiln-
aðarstefna suðurafrískra yfirvalda á
árum áður hafði yfirskriftina „sep-
arate but equal“ um samskipti kyn-
þátta. Var því haldið fram að jafn-
ræði ríkti á milli kynþátta, en að
betra væri að halda þeim að-
greindum. Rökin fyrir þessu voru af
ýmsum toga, meðal annars skipun
Drottins í sköpuninni. Það var þó
fjarri að jafnræði ríkti milli kyn-
þátta, mismunun, bæði opin og dulin,
átti sér stað. Á sama hátt er aðgrein-
ing hjónabands og staðfestrar sam-
vistar óþörf og óeðlileg þegar sami
lagarammi verður um hvort tveggja.
Jafnræðis- og jafnréttisforsendur ís-
lensks þjóðfélags verða að sitja í fyr-
irrúmi við skilgreiningu á hjóna-
bandi í lögum, hvaða skoðun sem
kristin hefð, þjóðkirkja eða önnur
trúfélög kunna að hafa á málinu.
Hjónaband – aðgreinandi
eða sameinandi?
Haukur F. Hannesson
fjallar um hjónaband og
samkynhneigð ’Jafnræðis- og jafnrétt-isforsendur íslensks þjóð-
félags verða að sitja í fyr-
irrúmi við skilgreiningu á
hjónabandi í lögum,
hvaða skoðun sem kristin
hefð, þjóðkirkja eða önn-
ur trúfélög kunna að hafa
á málinu.‘
Haukur F. Hannesson
Höfundur er tónlistarmaður.
Í BYRJUN árs
birtist grein í
Fréttablaðinu eftir
sviðstjóra kvenna-
sviðs Landsspítala –
háskólasjúkrahúss
þar sem fjallað var
um þróun og breyt-
ingu á fæðingarþjónustu á spít-
alanum. Kynntar voru þær fyr-
irætlanir stjórnenda
kvennasviðsins að hætta starfsemi
MFS einingarinnar (Meðganga,
fæðing, sængurlega) og stækka
hið svokallaða Hreiður þannig að
fleiri konum verði gert kleift að
fæða þar en þeim sem notið hafa
þjónustu MFS einingarinnar hing-
að til. Færa á mæðraverndina sem
verið hefur innan MFS inn á
heilsugæslustöðvar höfuðborg-
arsvæðisins. Með þessu segjast yf-
irmenn kvennasviðsins vilja auka
samfellu í þjónustu.
Landspítalinn hefur boðið upp á
samfellda þjónustu ljósmæðra og
fæðingarlækna undir formerkjum
MFS kerfisins frá árinu 1994 sem
annað hefur 300–350 af þeim tæp-
lega 3000 konum sem fæða á spít-
alanum árlega. Samkvæmt stjórn-
endum kvennasviðsins er gert ráð
fyrir 700–750 fæðingum í Hreiðr-
inu frá næsta hausti sem þó er að-
eins lítill hluti eðlilegra fæðinga. Í
stað þess að leggja niður MFS
eininguna væri eðlilegra að út-
víkka starfsemi hennar eða fjölga
teymum sem sinna sérhæfðri fæð-
ingarþjónustu einnig fyrir konur í
áhættumeðgöngu eða þeim sem
eru veikar á meðgöngu.
MFS einingin hefur allt frá upp-
hafi verið mjög vinsæl og ekki
getað annað eftirspurn enda að-
eins kleift að sinna litlum hluta
barnshafandi kvenna á höfuðborg-
arsvæðinu. Vinsældir eining-
arinnar skýrast einkum af samfell-
unni sem þjónustuþegar hennar
hafa notið á meðgöngu, í fæðingu
og sængurlegu þar sem leitast er
við að konur njóti þjónustu sömu
ljósmæðra allan tímann. Á Vest-
urlöndum hafa slík þjónustuform
fest sig í sessi enda talið að sam-
fella í þjónustu skipti miklu máli í
barneignarferlinu. Niðurstöður
fjölda rannsókna og tilmæli Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunar-
innar um fæðingarhjálp renna
einnig stoðum undir þá kenningu
að mæðravernd byggð á sam-
felldri þjónustu ljósmóður eða
fárra ljósmæðra sé æskilegri en
umönnun margra ólíkra heilbrigð-
isstarfsmanna í gegnum barn-
eignaferlið. Með því að flytja
mæðraverndina á höfuðborg-
arsvæðinu nærri alfarið inn á
heilsugæslustöðvar er ljóst að
mjög fáar konur munu njóta sam-
fellu í fæðingarþjónustu. Ljós-
mæður sem starfa á heilsugæslu-
stöðvunum eru fæstar í vinnu á
fæðingargangi Landspítalans og
margar þeirra sinna ekki heima-
vitjunum í sængurlegu. Konur
sem velja að eiga börn sín í
heimahúsi og konur á fámennum
stöðum á landsbyggðinni verða
eftir þessar breytingar þær einu
sem njóta samfelldrar mæðra-
verndar en þær eru samanlagt
innan við 10% barnshafandi
kvenna á Íslandi.
Í ljósi þessara staðreynda og
vinsælda MFS einingarinnar er
eðlilegt að spyrja hvað liggi að
baki ákvörðun stjórnenda kvenna-
sviðsins að hætta starfsemi MFS.
Kostnaðurinn af mæðraverndinni
færist til heilsugæslunnar og
Tryggingastofnun ríkisins mun
greiða ljósmæðrum fyrir umönnun
kvenna í sængurlegu. Því er eðli-
legt að spyrja hvort krafa um
sparnað og hagræðingu í rekstri
Landspítalans vegi ekki þyngst í
þessari ákvörðun.
Mæðravernd á Íslandi er að
mörgu leyti til mikillar fyr-
irmyndar en hins vegar er það
rangt sem haldið var fram í fyrr-
nefndri grein að vel sé séð fyrir
fæðingarvalkostum á suðvest-
urhorni landsins. Á höfuðborg-
arsvæðinu er ekki fæðingarheim-
ili, ekki er boðið upp á
vatnsfæðingar (sem viðurkenndar
eru af WHO) og aðeins um 1%
barnshafandi kvenna nýtur sam-
fellu í þjónustu eða þær sem kjósa
heimafæðingar og nú á að loka
MFS einingunni með þeim rökum
að hún hafi verið svo vinsæl að
ekki hafi verið unnt að anna eft-
irspurn!? Á Selfossi og í Keflavík
er unnt að fæða í vatni en ekki er
í alvöru hægt að ætlast til þess að
konur á höfuðborgarsvæðinu sæki
þá þjónustu í stórum stíl.
Forsvarsmenn kvennasviðsins
tala um að þessar breytingar þýði
aukna samfellu í þjónustu við kon-
ur. Það þarf að skýra betur við
hvað er átt því við erum ekki þær
einu sem ekki skilja röksemda-
færslu forsvarsmanna spítalans.
Konur vilja vita hvað liggi þessum
breytingum til grundvallar. Eru
breytingarnar í samræmi við óskir
kvenna? Voru þungaðar konur
spurðar hvernig þjónustuform þær
vilja eða með öðrum orðum; var
framkvæmd þarfagreining meðal
skjólstæðinga mæðraverndar? Var
hagsmunafélag ljósmæðra haft
með í ráðum?
Að okkar mati er mikilvægt að
auka umræðu um þessi mál ekki
síst í ljósi niðurskurðar og hag-
ræðingar í rekstri Landspítalans.
Fæðingar á fæðingardeildum há-
tæknisjúkrahúsa eru dýrar eða
allt að fjórum sinnum dýrari en
heimafæðingar og hlutfall lækn-
isfræðilegra inngripa í eðlilegt
fæðingarferli er mun hærra en á
fæðingarheimilum og í heimafæð-
ingum. Það er því bæði órökrétt
og rangt að langflestar fæðingar á
landinu fari fram á hátæknideild
kvennasviðs Landspítalans en með
lokun MFS mun ekki verða breyt-
ing þar á heldur mun þeim þvert á
móti fjölga.
Fæðingar-
þjónusta á höfuð-
borgarsvæðinu
Rósa Erlingsdóttir
og Edda Jóns-
dóttir fjalla um
fæðingarþjónustu
á höfuðborg-
arsvæðinu
Rósa Erlingsdóttir
’Það er því bæði órök-rétt og rangt að lang-
flestar fæðingar á land-
inu fari fram á
hátæknideild kvenna-
sviðs Landspítalans en
með lokun MFS mun
ekki verða breyting þar á
heldur mun þeim þvert á
móti fjölga.‘
Höfundar eru áhugakonur um fleiri
valkosti í fæðingarhjálp á Íslandi.
Edda Jónsdóttir