Morgunblaðið - 23.10.2006, Blaðsíða 26

26 MÁNUDAGUR 23. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ er fróðlegt að skoða til-
veruna með augum þeirra sem
stjórna orkurannsóknum í landinu.
Grein eftir einn þeirra,
Ólaf G. Flóvenz, for-
stjóra Íslenskra orku-
rannsókna, birtist í
miðopnu Morgunblaðs-
ins 17. okt. sl. Ekki
dettur mér í hug að
efast um góðan hug
hans og annarra koll-
ega hans en því miður
verður að segja um
þessa grein eins og
margar henni líkar að
hún missir algerlega af
kjarna málsins, að
orkurannsóknir og
orkunýting ganga með
óafturkræfum hætti á hagsmuni
náttúruverndar og nýtingu sem
samræmist henni. Það er ósköp ein-
faldlega ekki hægt að taka nátt-
úruperlur eins og Brennisteinsfjöll,
Kerlingarfjöll, Grændal og Ölkeldu-
háls undir orkunýtingu og varðveita
þær um leið.
Orð sem fá ekki staðist
Ólafur reynir í grein sinni að telja
lesendum trú um að með veitingu
rannsóknarleyfis sé á engan hátt
verið að stefna náttúru svæðisins í
voða. Það sé engan veginn ávísun á
leyfi til að bora rannsóknarholur.
Þessu trúir auðvitað ekki nokkur
maður. Í Hverahlíð eru 2 – 3 rann-
sóknarholur sem aldrei voru sendar í
umhverfismat. Á Ölkelduhálsi eru 3
rannsóknarholur sem ekki fóru í um-
hverfismat. Bæði þessi svæði eru
sköðuð eftir rannsóknir í kjölfar
rannsóknarleyfis. Sömu sögu er að
segja af mörgum öðrum svæðum.
Ólafur telur í grein sinni best að öllu
gosbeltinu verði skipt upp í reiti og
orkufyrirtækjunum veitt leyfi til að
rannsaka þar hvern
blett sem líklegur er til
að gefa orku. Það er at-
hyglisverð sýn á land
okkar og náttúru.
Slátrarar sjá mat
Orkugeirinn sér
náttúru landsins út frá
þröngum sérhags-
munum sínum. Ef hann
hefði eðlilega stöðu inn-
an stjórnsýslunnar
væri það útaf fyrir sig
ekki frágangssök.
Orkugeirinn hefur hins
vegar yfirburðastöðu
og gott dæmi um það er að enn hefur
ekki fengist fé til að klára allra nauð-
synlegustu grunnrannsóknir á nátt-
úrufari háhitasvæða Íslands. Þó er
ljóst að til þess þarf aðeins fjármagn
sem nemur kostnaði við eina rann-
sóknarborholu. Ástæðan? Jú það eru
orkumálayfirvöld en ekki umhverf-
isráðuneyti sem eiga að útvega Nátt-
úrufræðistofnun peningana og und-
arlegt nokk þeir hafa bara ekki verið
til! Þegar hestamenn líta yfir stóðið
og sjá gæðinga sjá slátrarar mat.
Ölkelduháls
Í uppsiglingu er stórslys á Öl-
kelduhálsi. Þar á að taka til nýtingar
með óafturkræfum hætti einstakt
hverasvæði í nágrenni höfuðborg-
arinnar. Þetta svæði er ekki aðeins
verðmætt í sjálfu sér sem nátt-
úruperla heldur hefur það gífurlega
þýðingu fyrir ferðaþjónustuna á
höfðuborgarsvæðinu og fyrir íbúa
svæðisins. Búið er að vinna drög að
matsáætlun fyrir virkjun á Ölkeldu-
hálsi og af þeim drögum er augljóst
að hagsmunum útivistarfólks og hin-
um miklu viðskiptahagsmunum
ferðaþjónustunnar af því að vernda
svæðið er algerlega varpað fyrir
róða.
Þrátt fyrir meintan áhuga á græn-
um málum virðist stjórnarformaður
Orkuveitunnar, prófkjörsframbjóð-
andinn Guðlaugur Þór, ekki hafa
lagt neina áherslu á rannsóknir á
áhrifum virkjunar á hagsmuni þess-
ara hópa. Þar sem náttúruvernd-
arfólki í Sjálfstæðisflokki býðst nú
að velja hann á lista flokksins fyrir
komandi Alþingiskosningar væri
gaman að vita hvaða augum hann,
persónulega, lítur Ölkelduháls.
Rammaáætlun um
náttúruvernd
Það er þörf á nýrri sýn. Samfylk-
ingin vill ráðast að rótum vandans
með því að fara nú þegar í rann-
sóknir á verndargildi verðmætra
náttúrusvæða landsins. Að þeirri
vinnu lokinni er ljóst hvar best er að
setja upp þjóðgarða og net vernd-
arsvæða og hvar kann að vera rétt-
lætanlegt að koma fyrir mann-
virkjum, hvort sem um er að ræða
hálendisvegi, aðstöðu fyrir ferðafólk
eða orkunýtingu af einhverju tagi.
En fyrst þarf að vernda. Ástæðan er
einföld óafturkræfar framkvæmdir
verða ekki dregnar til baka. Þú
verndar ekki eftir á.
Þörf á nýrri sýn
Valdimar Leó Friðriksson
svarar Ólafi Flóvenz
» Í uppsiglingu erstórslys á Ölkeldu-
hálsi.
Valdimar Leó
Friðriksson
Höfundur er þingmaður Samfylking-
arinnar í Suðvestur kjördæmi.
SAMFYLKINGIN
leggur til róttækar
breytingar til mikilla
bóta á Lánasjóði ís-
lenskra námsmanna í
nýju frumvarpi til laga.
Mikilvægt er að ná
nýrri sátt um hlutverk
sjóðsins með það að
markmiði að hluti lána
breytist í styrk að
loknu námi, afnumin
verði krafa um ábyrgð-
armenn og að lánin
verði greidd út fyr-
irfram. Þá þarf að end-
urskoða viðmið-
unargrunn lánanna
reglubundið.
Hluti verði náms-
styrkur
Með þessu frum-
varpi eru settar fram
grundvallarbreytingar
á lögum um Lánasjóð
íslenskra námsmanna.
Lagt er til að námslán
verði ávallt greidd fyrir
fram fyrir hvern mán-
uð. Þá leggjum við til
að krafa um ábyrgð-
armenn á lánum verði
felld brott úr lögunum
enda samræmist hún
ekki ákvæðum laganna
um jafnrétti til náms.
Vitað er um mörg
dæmi þess að ungt og
efnilegt fólk hefur orðið að hverfa frá
áætlunum um frekara nám vegna
þess að það hefur ekki getað fram-
vísað ábyrgðarmönnum sem lána-
sjóðurinn tekur gilda. Hver náms-
maður á sjálfur að vera ábyrgur fyrir
endurgreiðslu síns námsláns og á að
undirrita skuldabréf þess efnis.
Stjórn sjóðsins ákveður hvaða skil-
yrðum lántakandi þarf að fullnægja.
Aðrar breytingar eru þær helstar að
þegar námsmaður hefur skilað af sér
lokaprófum á tilskildum tíma eða
framvísað vottorði um lögmætar tafir
á námi breytist 30% af
upphæðinni sem hann
hefur tekið að láni í
óendurkræfan styrk.
Styrkurinn yrði hvorki
tekjutengdur né skatt-
lagður. Breytingar þær
sem hér eru lagðar til
taka mið af reglum ann-
ars staðar á Norð-
urlöndum.
Nokkur dæmi um fyr-
irkomulagið í öðrum
löndum eru að í Svíþjóð
eru 34,5% af þeirri upp-
hæð sem námsmaður
fær til ráðstöfunar á
námstíma hreinn styrk-
ur sé miðað við fullt
nám. Annars staðar á
Norðurlöndum eru
námsstyrkir ekki
bundnir við að náms-
maður ljúki formlegu
námi en hér er lagt til að
það verði skilyrði fyrir
styrkveitingu. Það virk-
ar einnig sem öflugur
hvati að námslokum á
tilskildum tíma.
Brýnt er að málið nái
fram að ganga á Alþingi.
Því er það mikilvægt að
hreyfingar námsmanna
berjist af kappi fyrir
breytingum á LÍN sem
hluta af þeirri mennta-
sókn og því fjárfest-
ingarátaki í menntun sem brýnt er að
Íslendingar ráðist í á næstu miss-
erum. Um það verður kosið. Ný
menntasókn á að vera eitt stærsta
verkefni nýrrar ríkisstjórnar jafn-
aðarmanna næsta vor.
Ný lög um
Lánasjóðinn
Björgvin G. Sigurðsson
fjallar um Lánasjóð
íslenskra námsmanna
Björgvin G. Sigurðsson
» Vitað er ummörg dæmi
þess að ungt og
efnilegt fólk hef-
ur orðið að
hverfa frá áætl-
unum um frek-
ara nám vegna
þess að það hef-
ur ekki getað
framvísað
ábyrgðarmönn-
um sem lána-
sjóðurinn tekur
gilda.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
Á síðustu öld fjölgaði öldruðum á
Íslandi hraðar en nokkrum öðrum
aldurshópi. Á sama tíma hefur með-
alævi lengst og heild-
arfrjósemi minnkað.
Íslenska þjóðin er að
eldast.
Jafnframt hafa orð-
ið breytingar innan
hóps aldraðra, sem
lýsa sér í því að aldr-
aðir ná sífellt hærri líf-
aldri. Þessi þróun í
aldurssamsetningu
þjóðarinnar kallar á
skýr viðbrögð í skipu-
lagningu öldr-
unarþjónustu.
Fjölgun aldraðra er
vaxandi viðfangsefni
stjórnvalda um heim
allan. Um leið og ald-
urinn færist yfir fer
heilsunni hrakandi og
þörf á heilbrigðisþjón-
ustu vex. Aldraðir eru
oft haldnir langvar-
andi sjúkdómum sem
draga úr starfsgetu og
gera þá háðari öðrum.
Hár aldur gerir fólk
veikburða og við-
kvæmt.
Mikil fjölgun aldraðra, einkum í
hópnum 75 ára og eldri, kallar því á
enn meiri þjónustu af ýmsu tagi.
Þessi þróun endurspeglast hér á
landi í því að á liðnum árum hefur æ
fleiri rýmum á dvalarheimilum aldr-
aðra verið breytt í hjúkrunarrými.
Þörfin á hjúkrunarrýmum vex hratt
og er brýn.
Brotið var blað í þróun og skipu-
lagningu íslenskrar öldrunarþjón-
ustu með setningu laga um málefni
aldraðra árið 1982. Með þeim var í
fyrsta sinn hér á landi komið á sam-
ræmdu skipulagi öldrunarþjónust-
unnar. Lögin hafa tvívegis verið
endurskoðuð og eru gildandi lög frá
árinu 1999.
Á þessu tímabili hafa stór skref
verið stigin í uppbyggingu öldr-
unarþjónustu. Sérhannað húsnæði
fyrir aldraða er í allflestum þétt-
býliskjörnum landsins.
Heimahjúkrun aldraðra
verður sífellt umfangs-
meiri þáttur í starfsemi
heilsugæslustöðva.
Heimilishjálp aldraðra
er sömuleiðis æ mik-
ilvægari þjón-
ustuþáttur eftir því sem
fleiri sveitarfélög gefa
öldruðum íbúum kost á
þjónustu af þessu tagi.
Vistun aldraðra í hjúkr-
unarrými byggist á fag-
legu vistunarmati en
biðlistar eftir rými eru
enn of langir.
Mörg verkefni á
þessu sviði eru óleyst
og er þar brýnast skort-
ur á hjúkrunarrýmum
fyrir aldraða. Skortur á
hjúkrunarrými fyrir
aldraða er alvarlegur
því honum fylgir mikill
vandi fyrir bráðadeildir
sjúkrahúsa.
Samfélaginu ber að
tryggja öldruðum sem
lokið hafa farsælu ævi-
starfi vist á hjúkrunarrými þegar
slíkrar vistar er þörf. Biðtími eftir
slíkri vist á ætíð að vera í lágmarki
og helst ekki lengri en örfáar vikur.
Í málefnum aldraðra verður upp-
bygging á hjúkrunarrýmum aldr-
aðra brýnasta viðfangsefni næsta
kjörtímabils. Aldraðir eiga kröfu á
að geta gengið að hjúkrunarrýmum
og að óviðunandi biðlistar verði upp-
rættir með raunhæfum aðgerðum.
Fjölgun hjúkrunar-
rýma er forgangsmál
Dögg Pálsdóttir fjallar
um hjúkrunarrými
og málefni aldraðra
Dögg Pálsdóttir
» Samfélaginuber að
tryggja öldr-
uðum sem lokið
hafa farsælu
ævistarfi vist á
hjúkrunarrými
þegar slíkrar
vistar er þörf.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
gefur kost á sér í 4. sætið í prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
Í GEGNUM tíðina hefur töluvert
áunnist í hagsmunabaráttu þeirra
sem eru skilgreindir fatlaðir. Altæk-
ar stofnanir heyra nær alveg sög-
unni til og í fljótu bragði mætti ef til
vill halda að svo mikið
hafi áunnist að nú sé
markinu bráðum náð. Í
raun er það þó alls ekki
þannig. Hagsmunabar-
átta fatlaðra snýst um
mannréttindi, hún
snýst um það að þeir
sem eru skilgreindir
fatlaðir á einhvern hátt
fái notið sömu lífsgæða
og þeir sem eru ófatl-
aðir. Baráttan snýst
um að fatlaðir séu við-
urkenndir sem full-
gildir þátttakendur og
um leið mótandi í því samfélagi sem
tilheyrir okkur öllum – ekki einungis
þiggjendur opinberrar þjónustu.
Í dag er sá sem er skilgreindur
fatlaður í íslensku samfélagi sjálf-
krafa skilgreindur þjónustuþegi af
hendi hins opinbera. Þarfir hans eru
skilgreindar og ákvörðuð sú þjón-
usta sem honum ber að fá frá yf-
irvöldum. Þjónustan er síðan veitt í
gegnum opinberar stofnanir og fyr-
irtæki sem starfa í skjóli ríkisins. Í
fljótu bragði virðist sú leið kannski
vera sú eina rétta og sú eina sem er
líkleg til að sinna þörfum þessa til-
tekna hóps en í raun gengur hún
þvert á þær leiðir sem samfélagið
hefur mótað fyrir þá sem ekki eru
skilgreindir fatlaðir á einhvern hátt.
Ég tel að mannréttindi þessa hóps
verði ekki tryggð nema að yfirvöld
breyti afstöðu sinni og taki upp nýja
sýn. Þessi breytta sýn byggist á
nokkrum meginmarkmiðum. Hún
byggist m.a. á þeirri hugmyndafræði
að öllum, hvort sem þeir eru skil-
greindir fatlaðir eða ekki, eigi að
tryggja sem jöfnust lífskjör. Til þess
að því marki verði náð þarf hins-
vegar að svara því hvað telst til al-
mennra lífskjara á hverjum tíma.
Slík nálgun krefst þess af stjórn-
völdum að málefni þessa hóps séu í
stöðugri þróun. Á sama hátt og lífs-
kjör þjóðarinnar breytast og þróast
hlýtur kerfi sem á að
tryggja einhverjum til-
teknum hópi almenn
lífskjör að þurfa að
gera það líka.
Hin breytta sýn
byggist jafnframt á því
grundvallarmarkmiði
að öllum séu tryggð
þau dýrmætu lífsgæði
sem felast í valdi yfir
eigin lífi. Eina leiðin til
að svo geti orðið er að
færa valdið frá hinum
miðstýrðu stofnunum
til einstaklinganna
sjálfra. Það er líklega eitthvað sem
einstökum embættismönnum þykir
ógerningur, enda byggir núverandi
kerfi tilvist sína á hinum miðstýrðu
ákvörðunum – á því að það séu sér-
fræðingar sem ákvarði hvernig lífi
annarra er háttað frá degi til dags. Í
einhverjum tilfellum tekst vel til og
örugglega skapast eitthvað hagræði
af því fyrirkomulagi en í eðli sínu
vinnur það þvert á þá hugsun að
hver og einn einstaklingur eigi að fá
að vaxa og dafna á eigin forsendum.
Tryggja þarf fötluðum jafnt sem
ófötluðum fjárhagslegt bolmagn og
sjálfstæði til að finna eigin leiðir að
lífsgæðum hvort sem um er að ræða
búsetuform, samgöngumáta, áhuga-
mál eða annað sem telst falla undir
grundvöll að sjálfstæðu lífi. Slíkum
markmiðum er m.a. hægt að ná með
því að í stað fyrirfram ákveðinnar og
staðlaðrar þjónustu sé þjónustunot-
endum gefið færi á að notfæra sér
framboð á þjónustu sem hentar
hverju sinni. Það er sá réttur sem
við flest búum við og nýtum á hverj-
um degi og þykir sjálfsagður í nú-
tímasamfélagi.
Ég tel brýnt að stjórnvöld upp-
færi stefnu sína í málaflokki fatlaðra
í takt við almenna lífskjaraþróun og
tryggi þeim sem skilgreindir eru
fatlaðir sömu mannréttindi og öðr-
um þegnum landsins.
Breyttar áherslur
í málefnum fatlaðra
Gunnar Axel Axelsson
fjallar um málefni fatlaðra »Ég tel brýnt aðstjórnvöld uppfæri
stefnu sína í málaflokki
fatlaðra í takt við al-
menna lífskjaraþróun
og tryggi þeim sem skil-
greindir eru fatlaðir
sömu mannréttindi og
öðrum þegnum lands-
ins.
Gunnar Axel Axelsson
Höfundur er viðskiptafræðingur og
gefur kost á sér í 4.–5. sæti á lista
Samfylkingarinnar í Suðvest-
urkjördæmi.