Morgunblaðið - 26.11.2006, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
verður stöðugt mikilvægari fyrir
okkur vegna áforma okkar um að
byggja olíuhöfn til þess að eiga
margbreyttari aðgang að orkugjöf-
um. Það hefur ekki verið tekin
ákvörðun um það hvenær hafist verði
handa við höfnina, en það hefur verið
tekin pólitísk ákvörðun um að fá
orkugjafa úr fleiri áttum. Um þessar
mundir koma 90% af olíunni og tæp
70% af gasinu, sem við notum, frá
Rússlandi.“
Nægileg vernd
En hvað gerist ef Íslendingar fara
fram á það við NATO að öryggismál í
lofti yfir Íslandi verði endurskoðuð.
Einn viðmælandi Morgunblaðsins
sagði að þessi mál væru endurskoðuð
reglulega innan bandalagsins og
brátt kæmi að slíkri endurskoðun af
hálfu hermálanefndar NATO. „Hluti
af því ferli væri að fara yfir stöðu Ís-
lands rétt eins og annarra banda-
manna,“ sagði viðmælandinn. „Auð-
vitað er íslenskum stjórnvöldum það
opið með tilliti til þeirrar stöðu, sem
Íslendingar eru í, að stíga fram og
segja beint við NATO: Við erum í
þessari stöðu og viljum að málið verði
skoðað. Ég myndi gera ráð fyrir að
NATO liti á þessi mál jafnvel þótt
ekki yrði farið fram á það, en ég á
einnig von á að stjórnin komi á ein-
hverju stigi til okkar og spyrji hvern-
ig getum við nálgast þessi mál,
hvernig getum við sem best tryggt
að Ísland njóti nægilegrar verndar
eigin lofthelgi eftir brottför Banda-
ríkjamanna.“
Varnarhlutverkið breytt
Hvernig er litið á þessi mál innan
framkvæmdastjórnar Atlantshafs-
bandalagsins og hafa þau verið skoð-
uð?
John Colston, aðstoðarfram-
kvæmdastjóri hjá NATO á sviði
varnarstefnu og -skipulags, bendir á
að hlutverk NATO hafi breyst og nú
sé litið svo á að bandalagið láti að sér
kveða þar sem þörf sé á til að tryggja
öryggi aðildarríkjanna. „Það leiddi til
íhlutunar í Afganistan, sem hefur
vaxið að umfangi og nú eru þar Al-
þjóðlegu öryggis- og aðstoðarsveit-
irnar, ISAF, sem eru um allt landið
og það er lykilaðgerð,“ sagði hann.
„Þannig að þar fór aftur fram aðlög-
un. Á fundinum í Riga munum við
taka upp og birta stutt skjal, sem
geymir alhliða pólitískan vegvísi,
sem er ætlað að skilgreina örygg-
isþarfir okkar tíma og hvað þær hafa
í för með sér varðandi búnað og sam-
setningu herja okkar. Þar mun koma
fram að við lítum svo á að helsta ógn-
un samtímans sé hryðjuverk og ger-
eyðingarvopn. Að við séum enn sam-
eiginlegt varnarbandalag, en
sameiginlegar varnir á okkar tímum
þýði fyrst og fremst varnir gegn
hryðjuverkum og gereyðing-
arvopnum. Að við sjáum fyrir okkur
að í framtíðinni munum við taka að
okkur margvíslegar aðgerðir, þær
verði sennilega flestar smærri í snið-
um en til þessa.“ Hann sagði að þetta
gæti átt við margvísleg verkefni, allt
frá því að flytja vistir til Pakistan eft-
ir jarðskjálftann til friðargæsluverk-
efnisins í Kosovo.
„Ísland hefur verið hluti af þessu
ferli,“ sagði hann.
Colston sagði um öryggismál í
Norður-Atlantshafi að um þessar
mundir væri það mat bandalagsins
að þar væri ekki um neina hern-
aðarlega hættu að ræða. „Við sjáum
ekki fyrir okkur hefðbundna ógn eins
og í kalda stríðinu á Atlantshafinu og
teljum að ekki sé fyrirsjáanlegt að
slík ógn komi fram í nálægri fram-
tíð,“ sagði hann. „Landfræðileg lega
Íslands veitir Íslendingum ákveðið
öryggi ef horft er á sumar af þeim
ógnunum, sem valda áhyggjum í öðr-
um Evrópulöndum, til dæmis hryðju-
verk og óstöðugleika af völdum ríkja,
sem hafa hrunið, skipulagða glæpi og
fjöldafólksflutninga. Það þýðir þó að
sjálfsögðu ekki að öryggi Íslands sé
bandalaginu ekki jafnmikilvægt og
öryggi allra bandalagsríkjanna. Satt
að segja gefum við okkur að öryggi
hvers bandalagsríkis eigi að vera það
sama, að ekkert bandalagsríki búi við
lakari hlut. Að sama skapi, hins veg-
ar, gerum við ráð fyrir því að hvert
bandalagsríki leggi sitt af mörkum til
að tryggja eigið öryggi.“
Colston lýsti yfir ánægju með að
varnarmálaviðræður Bandaríkja-
manna og Íslendniga leiddu til við-
unandi niðurstöðu fyrir hvora
tveggju. „Við erum ánægð með að
varnarsamningurinn skuli enn vera í
gildi,“ segir hann. „En við áttum okk-
ur á að með þeirri þróun, sem við höf-
um séð, og brotthvarfi Bandaríkja-
manna frá Keflavík munu
Íslendingar þurfa að hugsa um það
hvernig þeir ætla að tryggja öryggi
sitt á friðartímum – frá degi til dags –
í framtíðinni og munu vilja fá banda-
menn sína til að taka þátt í því ferli.
Það er fullkomlega skiljanlegt og
þeir munu verða reiðubúnir til þess
að ræða við Íslendinga um það
hvernig við getum tryggt með sem
bestum hætti að Íslendingar búi ekki
við lakari hlut, að gæsla öryggis í
land- og lofthelgi sé ekki á skjön við
það sem gerist hjá öðrum aðild-
arríkjum bandalagsins.“
Eftirlitshugmyndir
á byrjunarstigi
Colston sagði að enginn vafi léki á
því að öryggi á hafi úti væri vaxandi
áhyggjuefni hjá NATO og við und-
irbúning leiðtogafundarins í Riga
hefðu tveir hlutir verið teknir til at-
hugunar. Annars vegar öryggi í
orkumálum, sem augljóslega heyrði
ekki undir NATO, en þó gæti banda-
lagið með ýmsum hætti tekið á ýms-
um þáttum, sem tengdust þessum
málum. „Þar á ég sérstaklega við að
vernda birgðaleiðir og búnaðinn, sem
myndar innviði orkuiðnaðarins,“
sagði hann. „Þetta tengist ágætlega
því sem Norðmenn eru að hugsa.
Hinn þátturinn er að við erum að
skoða hvað hægt sé að gera til að
auka vitneskju okkar um það, sem er
að gerast á höfunum, rétt eins og
herir okkar búa sér til svokallaða
„loftmynd“ til að átta sig á því hvað
sé að gerast í lofti. Það er áhugi á að
koma á því, sem kallast Maritime
Domain Awareness, til að átta sig á
eðli og hreyfingum í skipaflutn-
ingum. Þessar hugmyndir eru allar á
byrjunarstigi og ekkert hefur verið
ákveðið formlega, en hlutir af þess-
um toga eru nú til umræðu hér.“
Hann nefndi að nú stæði yfir aðgerð í
Miðjarðarhafi, sem ætlað væri að
fæla frá hryðjuverkamenn. „Það eru
vísbendingar um að það eitt að þetta
verkefni sé til staðar hafi fælt óbóta-
menn frá, ekki endilega hryðjuverka-
menn, en orðið til þess að menn, sem
hugðust brjóta lög með einum eða
öðrum hætti, sátu heima. Við höfum
ekki litið á möguleikana á að víkka
slíkt eftirlit vestur á bóginn í Atlants-
hafið eða yfir í Persaflóa, en þetta
gefur til kynna hvaða hlutverk sjó-
herir NATO geta tekið að sér, hvort
sem það yrði sameiginlega eða ein-
stök ríki, sem framlag til að viðhalda
öryggi gegn þessum ógnum 21. ald-
arinnar, ógnum gagnvart orkuforða.
Mögulegt framlag Íslendinga þegar
litið er á leguna í Atlantshafinu er því
mjög áhugavert.“
Colston sagði að til að tryggja
vernd þyrfti þrennt að vera til staðar.
„Þú þarft að vita hvað er á seyði –
það er eftirlitsþátturinn – þú þarft að
geta notað upplýsingarnar og yf-
irfært þær í aðgerðir hvort sem þær
eru hernaðarlegar eða borgaralegar
og það þriðja er að hafa hernaðarlega
getu til að taka á ógninni ef hún virð-
ist vera til staðar.“
Það er ljóst að innan Atlantshafs-
bandalagsins er ekki talað einni
röddu um öryggismál í Norður-
Atlantshafi. Þegar vegið verður og
metið hvaða viðbúnaður þurfi að vera
til staðar mun það ekki síst velta á
því hvert matið verður á hinni raun-
verulegu þörf. Þar verður meðal ann-
ars horft í kostnað og hvort talið
verði að fé og framlagi verði betur
varið annars staðar og framlag
þeirra, sem í hlut eiga, til eigin varna.
Olíuflutningar Tankskip á siglingu með fullfermi af olíu. Auknir flutningar eldsneytis eftir siglingaleiðum um Norður-Atlantshaf munu kalla á endurmat á öryggismálum og eftirliti.
» [Bandamenn Íslands í NATO] munu verða reiðu-búnir til þess að ræða við Íslendinga um það
hvernig við getum tryggt með sem bestum hætti að
Íslendingar búi ekki við lakari hlut, að gæsla öryggis
í land- og lofthelgi sé ekki á skjön við það sem gerist
hjá öðrum aðildarríkjum bandalagsins.
UTANRÍKIS- OG ÖRYGGISMÁL ÍSLANDS
ÓLÍK SJÓNARMIÐ GAGNVART RÚSSUM
E
itt af því, sem hlýtur að
verða tekið með í reikning-
inn, er mat á því um hversu
mikla olíuflutninga verður
að ræða og hvort mat Norðmanna
á því ástandi, sem brátt muni
skapast í Norður-Atlantshafi
vegna þeirra, sé rétt eða ýkt. Um
skeið leit til dæmis út fyrir að
mikil aukning yrði á flutningi á
olíu og gasi á vegum Rússa frá
hinu svokallaða Shtokman-svæði í
Barentshafi. 9. október tilkynnti
fyrirtækið Gazprom hins vegar að
ekki yrði farið í samstarf við er-
lend fyrirtæki, sem sóst höfðu eft-
ir að eignast allt að 49% hlut í að
verkefninu, þar á meðal norsku
fyrirtækin Norsk Hydro og
Statoil, sem er að vinna að því að
vinna gas í vesturhluta Barents-
hafsins. Um leið var tilkynnt að
Gazprom myndi ekki flytja elds-
neyti frá Shtokman með olíu-
skipum til Bandaríkjanna, heldur
eftir leiðslum til Evrópu. Ákvörð-
un Rússanna um að sitja einir að
þeim orkulindum, sem er að finna
á Shtokman-svæðinu, er ekki síst
sú hvað olíuverð er hátt um þess-
ar mundir. Þá er talið að Rússar
hafi ákveðið að taka Evrópu fram
yfir Bandaríkin vegna þess að
Bandaríkjastjórn hefur und-
anfarið gagnrýnt rússnesk stjórn-
völd vegna mannréttindamála og
lýðræðishalla, auk þess sem Rúss-
um finnst Bandaríkjamenn hafa
staðið í vegi fyrir þeim í Al-
þjóðaviðskiptastofnuninni, WTO,
og þykir þeir einnig full-
vinsamlegir í garð Georgíu.
Mjög athyglisvert er að sjá
þau ólíku sjónarmið, sem eru
uppi gagnvart Rússlandi meðal
ríkja Atlantshafsbandalagsins.
Þjóðverjar hafa farið þá leið að
starfa náið með þeim og eiga
þýsk fyrirtæki þátt í áformum
með Rússum um að leggja gas-
leiðslur beint frá Rússlandi í
gegnum Eystrasaltið og til
Þýskalands. Hollendingar hafa
undirritað samning um þátttöku
í verkefninu og samkvæmt frétt-
um mun Gazprom fá ótiltekinn
hlut í leiðslu til að flytja gas frá
Hollandi til Bretlands. Bretar
eru nú orðnir háðari innfluttum
orkugjöfum en áður vegna
þverrandi orkulinda í Norð-
ursjó.
Pólverjum er um og ó vegna
hinnar sterku stöðu Rússa. Þeir
hafa gagnrýnt áformin um að
leggja leiðsluna frá Síberíu
framhjá Póllandi. Piotr Wozn-
iak, fjármálaráðherra Póllands,
sem fer einnig með orkumál,
hélt fyrir skömmu blaðamanna-
fund þar sem hann sagði að einu
gilti hvað Þjóðverjar gerðu til
að reyna að milda Pólverja, þeir
ættu að sleppa Eystrasaltsleiðsl-
unni. Staðan er nú þannig að ol-
ía og gas frá Kasakstan,
Túrkmenistan og Kaspíahafs-
svæðinu fer í gegnum leiðslur í
Rússlandi. Mið-Asíuríkin þurfa
að selja Rússum orkugjafana,
sem fara í gegnum leiðslurnar.
Rússar geta því bæði ráðið
framboði og verðlagi. Þetta
hugnast Pólverjum ekki og hafa
þeir barist fyrir því að lögð
verði leiðsla fram hjá Rússlandi,
en ekki haft erindi sem erfiði.
Frakkar standa að nokkru
leyti fyrir utan þessar tilfær-
ingar vegna þess hversu stóran
hlut kjarnorka á í að uppfylla
orkuþörf þeirra.
Nýju aðildarríkin í NATO eru
hins vegar full tortryggni í garð
Rússanna.
Pólverjar tala um hina óút-
reiknanlegu ógn, sem bandalag-
ið verði að vera í stakk búið til
að bregðast við, ógn, sem geti
skotið upp kollinum eftir nokk-
ur ár. Þeir nefna sérstaklega
Rússa, sem sýni tilhneigingu í
átt til gerræðis.
Orka og öryggi Rússar stefna á að
auka skerf sinn á olíu- og gasmark-
aði. Olíuvinnslusvæðið Vankor í
Síberíu er 2.800 km frá Moskvu.
Þar eru einhverjar mestu olíu- og
gasbirgðir Rússa og er áætlað að
vinnsla á vegum Rossneft hefjist
2008.
Reuters