Morgunblaðið - 26.11.2006, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
nefndi áðan, um grundvallargildi
samfélagsins. Umboðsmaður barna
kallaði líka á ráðstefnu í Vídal-
ínskirkju í liðinni viku eftir umræðu
á milli heimila og skóla vegna
langrar viðveru barna og misvís-
andi skilaboða sem börnin eru
kannski að fá vegna ólíkra uppeld-
isaðferða á heimilinu og í skólanum.
Ég skynja þetta sem ákall.“
Náungakærleikur?
Hún segir að margir unglingar
virðist til að mynda ekki komast að
því hvað náungakærleikur er fyrr
en þeir lendi í öngstræti í lífinu og
leiti á náðir AA-hreyfingarinnar og
uppgötvi hann því í gegnum tólfta
sporið sem kennir fólki að hjálpa
öðrum.
„Ég segi að AA-hreyfingin á Ís-
landi hafi hreinlega skipt sköpum á
seinni hluta 20. aldar hvað þetta
varðar. Þegar ég hitti unglinga sem
hafa þessa hugsjón er það nánast
undantekningalaust vegna þess að
þeir hafa farið í meðferð, þeir hafa
hreinlega allt aðra sýn á lífið. Mörg
hver upplifa í fyrsta skipti að þau
hafi hlutverki að gegna í gegnum
þessa tólfsporavinnu og maður spyr
sig hvað það þýðir fyrir þjóðina til
framtíðar ef fjöldi barna og ung-
linga upplifir það, að hafa ekki hlut-
verk? Þegar ég var að alast upp
voru börn svo mikill hluti af at-
vinnulífinu, maður ræktaði kart-
öflur og rak rollur svo dæmi séu
tekin. Ég var alltaf í samfélagi við
fullorðið fólk sem var að vinna sín
verk, en að móta þjóðfélagsþegn í
leiðinni. Maður sat við fætur þessa
fólks í pásum og hlustaði á það lýsa
viðhorfum sínum til samfélagsins
og líðandi stundar, maður mátti líka
leggja eitthvað til málanna og það
var hlustað. Ég hef spurt mig, í
hverju felst hamingja mín? og ég
held að hún felist meðal annars í
því að ég fékk í mínu uppeldi að
eiga samskipti við alls kyns full-
orðið fólk sem hafði mótandi áhrif á
mig.“
Jóna Hrönn segir virka hlustun
fullorðins fólks líka hafa verið sína
stærstu gæfu á meðan hún var að
alast upp. „Ég hef reynt að gefa
börnunum mínum það sama, en
stundum stendur maður sig að því
að vera að gera eitthvað annað á
meðan börnin eru að tala við mann
og það er alls ekki nóg. Þó að ég
væri í sex systkina hópi gáfu for-
eldrar mínir sér tíma til þess að
tala við mig og það var horft í aug-
un á mér á meðan og hlustað á það
sem ég sagði.“
Í Garðaprestakalli hefur verið
bryddað upp á kærleiksþjónustu í
samstarfi við skóla, svokallaðri
Vinaleið, en hún gengur út á sál-
gæslu og forvarnastarf fyrir börn
og unglinga í skólunum. Boðið er
upp á einstaklingsviðtöl fyrir þá
sem eru að ganga í gegnum erfiða
lífsreynslu og sjá þjónar kirkj-
unnar, prestar og djáknar um að
tala við börnin.
En hvers vegna skyldi kirkjan
finna sig knúna til þess að bjóða
upp á sálgæslu og samtöl í skólum?
Jóna Hrönn segir, að við stefnu-
mótun fyrir söfnuð Garðasóknar
þegar hún kom til starfa fyrir ári
síðan, hafi komið fram mjög skýr
krafa til kirkjunnar, frá fjölda ein-
staklinga úr bæjarfélaginu sem leit-
að var til, um að lagður yrði metn-
aður í forvarnastarf sem byggði á
gildum kristinnar siðfræði. „Við
sem höfum leiðtogahlutverk í kirkj-
unni eða annars staðar í þjóðfélag-
inu, þurfum að opna augu fólks fyr-
ir þessari umræðu um gildi og
viðmið og vegvísa, en þó svo að
þjónusta af þessu tagi sé veitt, er
hún einungis hugsuð sem stuðn-
ingur við heimilin, því hið raunveru-
lega samtal milli barna og foreldra
þarf að eiga sér stað innan veggja
þeirra,“ segir hún.
Kirkjan hefur til að mynda gert
könnun á því hverjir biðja með
börnum, segir Jóna Hrönn enn-
fremur, þar sem kemur í ljós að
foreldrum sem biðja fari fækkandi.
„Að sama skapi hefur hlutverk
presta hvað varðar andlegt líf
barna og unglinga aukist. Þó að
kirkjan bjóði upp á aukna þjónustu
við börn og unglinga hyggst hún
ekki taka yfir hlutverk foreldra og
með því að senda þjóna kirkjunnar
af stað með þessum hætti og bjóða
upp á virka hlustun og sálgæslu er
tilgangurinn líka sá að skapa um-
ræðu um þróun sem er miður æski-
leg. Við skulum rifja það upp með
sjálfum okkur hver það var sem
bað með okkur við rúmstokkinn í
æsku, það var ekki sóknarprest-
urinn! Það voru foreldrar, afar,
ömmur eða eldri systkini. Við skul-
um líka rifja upp hversu miklu máli
það skipti og hvað það voru dýr-
mætar stundir. Þar skapaðist svo
sannarlega grundvöllur fyrir mjög
mikilvæg samtöl,“ segir hún.
Jóna Hrönn var miðborg-
arprestur í Reykjavík um sjö ára
skeið og kveðst hafa upplifað margt
hræðilegt í lífi barna og unglinga á
þeim tíma. „Yfir sum þeirra flæddi
ljótleiki lífsins í sinni ömurlegustu
mynd, þau voru fórnarlömb um-
hirðuleysis og tilfinningalegrar van-
næringar, en þótt aðstæður flestra
séu betri en svo verðum við að við-
urkenna að við mótum samfélag
sem einkennist um of af hraða og
tengslaleysi og gerir að verkum að
börn og unglingar standa óvarin
fyrir ljótleika lífsins. Hvert tólf ára
barn hefur í gegnum allra handa
fjölmiðlun fengið innsýn í hroðann
og hrottaskapinn í ofbeldisheimi
fullorðinna, matreiddan í neyslu-
umbúðum. Frammi fyrir þessu
stöndum við oft ráðalaus,“ segir
hún.
Jóna Hrönn segir að einhverjir
hafi vissulega óttast árásir á kirkj-
una út af Vinaleiðinni. „Ég geri það
ekki, þótt þær geti vissulega verið
óþægilegar, vegna þess að í rauninni
er um að ræða spennandi tækifæri
til þess að byrja mjög mikilvæga
umræðu. Það er sama á hvern mað-
ur hlustar, hvort sem það er skóla-
fólk eða fólk inni í meðferðargeir-
anum, fólk spyr, erum við orðin svo
sundurleit sem þjóð að við eigum
okkur ekki sameiginlegan grund-
völl? Ég tala auðvitað sem prestur
en fyrir mér er það algerlega ljóst
hvaða grunn við eigum, hann er þús-
und ára kristin hefð. Yfir 90% þjóð-
arinnar skilgreina sig sem kristin
með því að tilheyra þjóðkirkjunni og
öðrum kristnum söfnuðum, en er
þetta einhvern veginn á hreinu? Það
er mín spurning. Þessi samtöl þurfa
að eiga sér stað inni á heimilunum,
en ekki síður úti í þjóðfélaginu og
þar hafa fjölmiðlar stóru hlutverki
að gegna. Hvaða gildum ætlum við
að byggja líf barnanna okkar á og
hjálpa þeim að byggja líf sitt á í
framtíðinni? Er að koma fram kyn-
slóð sem hefur engin mörk? Hvað er
þá hægt að gera börnunum okkar?
Og það er merki um hnignandi sam-
félag ef fólk kemur ekki þeim sem
eru í neyð úti á götu til hjálpar,“
segir séra Jóna Hrönn Bolladóttir.
Tvöfalt fleiri tilkynningar
Karl Steinar Valsson aðstoðaryf-
irlögregluþjónn segir að lögreglan
hafi vissulega velt fyrir sér því sam-
félagi sem blasir við í gegnum við-
fangsefni hennar, ekki síst í þétt-
býli, og þá þróun sem orðið hefur á
síðastliðnum tíu árum eða svo.
„Ef verkefni lögreglunnar á und-
anförnum misserum eru skoðuð
kemur í ljós að fjöldi útkalla sem til-
kynnt eru til barnaverndaryfirvalda
er orðinn rúmlega tvö þúsund á ári,“
segir hann.
Og séu tilkynningarnar gaum-
gæfðar nánar komi í ljós að lög-
reglan fáist við mjög hátt hlutfall til-
kynninga um hegðun barna og
ungmenna sem berast barnavernd-
aryfirvöldum. „Þá er ég að tala um
mjög breitt svið, allt frá ábend-
ingum um útivistartíma, þjófnaði og
umferðarlagabrot út í tilvik þar sem
við teljum að ástand á heimili sé
þess eðlis að ástæða sé til þess að
gera barnaverndaryfirvöldum að-
vart eða hreinlega ræsa þau út. Til-
vik af þessu tagi eru alltaf að koma
upp.“
Karl Steinar segir að árið 1999
hafi tilkynningar lögreglunnar í
Reykjavík til barnaverndaryfirvalda
verið 1.146 og tvöfalt fleiri árið 2005,
eða 2.331. „Hluti af skýringunni get-
ur verið aukin samvinna lögreglu
við barnaverndaryfirvöld, sem hefur
verið að þróast í einhvern tíma, og
breytt verklag og tölurnar eru ekki
jafnaðar út miðað við fjölgun íbúa á
tímabilinu, en aukningin er augljós.“
Karl Steinar segir jafnframt, að
komið hafi upp tilvik á liðnum árum,
sem hafi verið óþekkt hér áður fyrr.
Skilin eftir
„Við erum að tala um einstaklinga
sem skilja mjög ung börn eftir í
reiðileysi og þó að afleiðingarnar
hafi ekki verið alvarlegar í þeim til-
vikum var það ekki foreldrunum að
þakka. Síðasta atvikið sem ég man
eftir af þessu tagi varðaði ungbarn
sem var skilið eitt eftir af því að
móðirin fór út að skemmta sér. Ég
man ekki eftir að hafa séð svona til-
vik áður á þeim tuttugu árum sem
ég hef starfað hjá lögreglunni. Sam-
skiptamynstur hefur breyst líka og
þrátt fyrir að rekinn hafi verið áróð-
ur fyrir því að foreldrar fylgist vel
með börnum, ekki síst unglingum, í
hvaða félagsskap þeir séu og þess
háttar að þá er fólk ekki alltaf að
setja sig inn í nánasta umhverfi
barnanna sinna og þyrfti í raun að
gera miklu meira af því. Til dæmis
er hætta á því að fjarlægð skapist
milli barna og foreldra þegar fjöl-
skyldur sundrast, því þá hafa for-
eldrarnir ekki jafn góða yfirsýn yfir
ferðir og háttalag barna sinna.“
Karl Steinar segir erfitt að full-
yrða um afleiðingar breytts sam-
félagsmynsturs á verkefni lögregl-
unnar, en að eðli afbrota hafi
vissulega breyst. „Ég held að ef við
horfum á einstök tilvik sé hins vegar
full ástæða til þess að við höldum
vöku okkar fyrir því sem er að ger-
ast í kringum okkur. Hvernig sam-
félagið birtist lögreglunni segir auð-
vitað ákveðna sögu um stöðu okkar
og þarfnast frekari rannsóknar. Það
er full ástæða til þess að rýna í það
og byggja á niðurstöðunum þegar
horft er til framtíðar,“ segir hann.
„Harka og skeytingarleysi og sið-
blinda í ofbeldisverkum gagnvart
náunganum hefur vitanlega ekki
farið framhjá neinum, sem rekja má
til þróunar í fíkniefnaheiminum á
liðnum árum og aukinnar neyslu á
hörðum efnum á borð við amfetamín
og kókaín,“ segir Karl Steinar jafn-
framt.
Hann segir líka farið að bera á því
í vaxandi mæli að lögreglan hafi af-
skipti af fólki vegna fíkniefnamála,
jafnvel mjög ungu fólki, sem hafi
„ótrúlega mikla peninga til umráða.
Það er kannski með tugi og hundruð
þúsunda á sér í reiðufé. Þetta sýnir
hversu miklum fjárhæðum fíkni-
efnaheimurinn veltir, að sá sem er
þetta neðarlega í keðjunni geti borið
svo mikið úr býtum.“
Múgæsing
„Mér finnst tilhneiging til ákveð-
innar múgæsingar líka fara vaxandi
og það er þróun sem lögreglan hef-
ur orðið vör við í seinni tíð. Við-
horfið til yfirvalda virðist vera að
breytast og þess hvað sé réttlæt-
anlegt að aðhafast í garð þeirra. Ég
er alls ekki að tala um að lögreglu-
yfirvöld séu hafin yfir gagnrýni, en
það er einhver nýr tónn að koma
upp í þessu tilliti sem maður áttar
sig ekki fyllilega á. Er það vegna
þess að samfélagssýnin sem heim-
ilin og skólinn eru að miðla til barna
og unglinga er á einhvern hátt að
veikjast? Eða er það af því að svig-
rúm einstaklingsins og tími til þess
að fylgjast með hverju sem er, hvort
sem er í gegnum netið eða með öðr-
um leiðum, er að hafa áhrif á sýn
ungs fólks? En kannski á það ekkert
að koma okkur á óvart. Ef maður
horfir á fyrirmyndir barna og ung-
linga eins og þær birtast í kvik-
myndum og tölvuleikjum eða öðrum
miðlum, ganga þær út á endalausa
samkeppni þar sem maður þarf að
berja og ýta frá sér til þess að kom-
ast á sinn áfangastað eða ná loka-
takmarkinu. Ég er alveg sann-
færður um það að allt í umhverfinu
hefur áhrif á mann, en við tökum
það mjög mismunandi inn og
vinnum úr því á ólíkan hátt. Það
sem ræður úrslitum um það hvernig
manni tekst til við að lesa úr þessu
áreiti og vinna úr því er jarðveg-
urinn sem var fyrir hendi í uppeld-
inu. Keppnisskap og heilbrigður
metnaður er auðvitað af hinu góða,
en þessi þróun er komin langt út
fyrir það.“
Karl Steinar segir að vaxandi ein-
staklingshyggja birtist meðal ann-
ars í því að fólk svífist einskis til
þess að reyna að komast undan af-
leiðingum gerða sinna. „Þess vegna
reyna menn að klína lögbrotum yfir
á einhverja aðra, ef það er þeim
sjálfum til framdráttar. Mér finnst
það angi af þessu rosalega keppn-
isumhverfi sem búið er að byggja
upp og það virðast ekki allir fóta sig
í því.“
Þá virðist tilfinning fólks fyrir
sameiginlegri ábyrgð á samfélaginu
Séra Jóna Hrönn Bolladóttir ásamt stúlknakór Garðabæjar.
Morgunblaðið/Sverrir
Karl Steinar Valsson Sigrún Julíusdóttir
Er Ísland barnvænt samfélag?
»Mér finnst tilhneiging til ákveðinnar múgæs-ingar líka fara vaxandi og það er þróun sem
lögreglan hefur orðið vör við í seinni tíð. Við-
horfið til yfirvalda virðist vera að breytast og
þess hvað sé réttlætanlegt að aðhafast í garð
þeirra. Það er einhver nýr tónn að koma upp í
þessu tilliti sem maður áttar sig ekki fyllilega á.
Er það vegna þess að samfélagssýnin sem heim-
ilin og skólinn eru að miðla til barna og unglinga
er á einhvern hátt að veikjast?
Karl Steinar Valsson aðstoðaryfirlögregluþjónn.
» Grundvallarþörf barns er að finna nálægð ogumhyggju í augnaráði foreldris sem hefur
tíma til að horfa á það, foreldris sem er sjálfu sér
samkvæmt og færir barninu sjálfstraust og ör-
yggi með því að gefa því skýr boð um viðeigandi
viðbrögð og hegðun. Þau eru barninu staðfest-
ing á gildi eigin tilvistar, með því að því er ætlað
rými og tími. Það er í tengslum foreldra og
barna sem siðvitund og innra taumhald
barnanna mótast.
Sigrún Júlíusdóttir prófessor.
» Fyrir hundrað árum vissi fólk hvaða gildivoru í heiðri höfð og þótt fólk hafi ekki alltaf
sótt kirkju í gegnum tíðina áttum við sameig-
inlegan siðferðilegan grunn. Ég get nefnt sem
dæmi samtal sem ég átti við hóp af unglingum,
þar sem talið barst að ofbeldi sem þau höfðu
upplifað og allir höfðu flúið af hólmi. Og ég
spurði, svo það hefur enginn viljað taka að sér
hlutverk miskunnsama Samverjans? Þau hváðu
bara og horfðu á mig tómum augum.
Séra Jóna Hrönn Bolladóttir sóknarprestur.