Morgunblaðið - 26.11.2006, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2006 21
fara minnkandi að því leyti að afbrot
séu „annarra mál“, það er að segja
þar til brotið er á því sjálfu, segir
hann.
Togstreitan um tímann
Sigrún Júlíusdóttir, prófessor í
félagsráðgjöf við Háskóla Íslands,
segir að ný áreiti og nýir valkostir í
nútímanum valdi stöðugri togstreitu
um notkun og gildi tímans. „Valið
um það hvernig við verjum tímanum
er augljósast þegar það snertir náin
tengsl. Það snýst um það hvaða
tengsl við viljum rækta og þann
tíma sem við verjum til þeirra. Á
einu lífsskeiði skiptir sumt meira
máli en á öðru og þannig verður for-
eldrahlutverkið nú miklu vanda-
samara en áður. Það eina sem við
vitum um framtíð barna okkar er að
þau munu vaxa úr grasi og aðlagast,
eða ekki, í síbreyttum aðstæðum í æ
fjölbreytilegri heimi og á það geta
foreldrar haft áhrif,“ segir hún.
Sigrún segir að tilfinningaleg inn-
stæða sé akkerið sem reynir á þegar
barnið þarf að prófa sínar eigin leið-
ir á unglings- og fullorðinsárum. „Í
þessu efni reynir ekki aðeins á fjöl-
skyldustefnu opinberra aðila og
vinnuveitenda, það reynir líka á
gildismat og vilja foreldra til þess að
forgangsraða markmiðum tengdum
starfsframa og láta neyslu og tíma-
eyðsluna víkja fyrir velferð barna og
fjölskyldusamveru.“
Á liðinni öld var hlutverk fjöl-
skyldunnar niðurnjörvað í
ákveðnum verkefnum til þess að
komast af og hjónabandið stóð
traustum fótum í gagnkvæmum
hagsmunaböndum. „Í dag eru það
tilfinningaböndin sem eru und-
irstaða hjónabandsins, það er þörfin
fyrir fullnægingu tilfinninga, snert-
ingu og nálægð, að tilheyra og vera
mikilvægur fyrir aðra manneskju.
Þessar nýju forsendur fjölskyld-
unnar auka raunar enn þýðingu
þess að foreldrar séu sér meðvitandi
um mikilvægi þess að raða í for-
gangsröð því hvernig tímanum er
varið. Ofuráherslan á starfsframa
sem við búum við í dag getur hæg-
lega orðið andsnúin fjölskyldunni og
foreldrar sem setja starfsframa ofar
öðrum gildum hætta á að fjöl-
skyldan verði beinlínis vettvangur
hagsmunaárekstra, þar sem börnin
sitja á hakanum.“
Sigrún segir að hið breytta um-
boð fjölskyldunnar skapi henni sér-
stakt ábyrgðarhlutverk og valdaum-
boð og að áhrifastaða hennar velti
fyrst og fremst á afskiptum og
taumhaldi. „Hin nýju verkefni fjöl-
skyldunnar eru ekki alltaf áþreif-
anleg en þau krefjast allt öðruvísi
árvekni og vitundar en þau gömlu.
Myndugleiki foreldra og áhrifavald
mótast af þeim undirtökum sem for-
eldri nær þegar það gefur sér tíma
til að styrkja stoðir par- og foreldra-
sambandsins og treysta grundvöll-
inn fyrir tilveru barnsins. Það næst
aðeins með samveru og samræðum,
og það krefst tíma,“ segir hún.
Hún segir jafnframt, að for-
sendan til þess að ná áheyrn barns-
ins, hljómgrunnurinn sjálfur, sé
hins vegar lagður löngu fyrr, á
fyrstu árum barnsins. „Grundvall-
arþörf barns er að finna nálægð og
umhyggju í augnaráði foreldris sem
hefur tíma til að horfa á það, for-
eldris sem er sjálfu sér samkvæmt
og færir barninu sjálfstraust og ör-
yggi með því að gefa því skýr boð
um viðeigandi viðbrögð og hegðun.
Nánu tengslin og innri siðaboðin
sem kvikna í krafti þeirra eru
barninu staðfesting á gildi eigin til-
vistar með því að því er ætlað rými
og tími, en tíminn sem er notaður til
að horfa og hlusta, leiðrétta og stað-
festa, styrkir þá innri rödd og sam-
ræðu sem öllu ræður síðar. Það er í
tengslum foreldra og barna sem sið-
vitund og innra taumhald barnanna
mótast,“ segir hún.
Siðrof og sundrung
Samfélagsrýnar sem fjalla um al-
heimsáhrif, siðrof og sundrungu
tengja umræðuna æ oftar fjölskyld-
unni og uppeldisskilyrðum, segir
Sigrún ennfremur.
„Almenn viðhorf til barna skipta
miklu, en mestu skipta aðstæður
foreldra og tök þeirra á tilverunni.
Fræðimenn hafa bent á, að það sé
innan fjölskyldunnar sem börn móti
afstöðu til þess hvernig og hvað þau
læri. Sú þekking og gildi sem börn
tileinka sér í uppvextinum eru hinn
raunverulegi mannauður. Nái hin
viðkvæmu verðmæti eins og virðing
og umburðarlyndi ekki að mótast í
nánum tengslum bresta forsendur
fyrir nýtingu þess góða sem skólinn
og aðrar samfélagsstofnanir reyna
að bjóða. Þegar samfélagsleg upp-
lausn ríkir og börn sjá fullorðna ým-
ist vera gerendur eða þolendur í of-
beldi og grimmdarverkum í þeim
mæli sem þau dynja nú yfir, gleymist
ekki aðeins að vernda börnin heldur
miðlum við þeim þá óbærilega spillt-
um menningararfi sem þau munu
ekki eiga annars úrkosta en bera
áfram, í afskiptaleysi eða hatri.“
Sigrún hélt erindi á alþjóðlegri
ráðstefnu fjölskylduráðgjafa hér á
landi í október síðastliðnum um fjöl-
skylduna á tímum hnattvæðingar.
„Hugmyndin um heimsþorpið hefur
verið í umræðunni um nokkurt skeið
en henni fylgir líka sú þversögn að
gjámyndun innan samfélaga heldur
áfram að aukast, bilið milli ríkra og
fátækra, hæfra og minna hæfra er
sífellt að breikka,“ segir Sigrún.
„Þetta þýðir líka aukið millilanda-
streymi þar sem þeir eftirsóttu geta
látið bjóða í sig og valið sjálfir milli
landa en jaðarhópar hrekjast um
heiminn sem láglaunavinnuafl, eiga
erfitt uppdráttar og verða frekar ut-
anveltu bæði sem einstaklingar og
foreldrar. Í báðum tilvikum felst auk-
ið rótleysi og átök við að skjóta sífellt
nýjum og grynnri rótum.“
Aðstoð
Sigrún leggur áherslu á að fjöl-
skyldur nútímans þurfi aðstoð fé-
lagsráðgjafa til þess að glíma við
þessar nýju aðstæður og þau breyttu
skilyrði sem þær setja börnum og
unglingum. Skarpar breytingar á
fjölskylduháttum, lífsstíl og við-
horfum hafa einnig í för með sér að
umskipti „persóna og leikenda“ í fjöl-
skyldumynd hvers einstaklings eru
ör og síbreytileg. Það hefur orðið til-
efni til rannsókna og fræðilegrar um-
ræðu í samtímanum víða um heim
og greindi hún frá broti úr nið-
urstöðum nýrrar rannsóknar sinnar
á viðhorfum og gildum ungs fólks á
Íslandi. Þar kom meðal annars fram
að 30% fráskilinna foreldra hófu
aðra sambúð strax eða innan árs frá
skilnaði. Einnig var ungt fólk spurt
um hugsanlegar ástæður fyrir því
að eignast ekki börn og töldu 90%
að það væri „of mikið ábyrgð-
arhlutverk“, 56% sögðu að „sumum
leiddust börn“ og 38% að það væri
„of mikil skuldbinding“.
Í næstu grein verður fjallað um
fjölskyldustefnu fyrirtækja og for-
gangsröðun foreldra ungra barna.