Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.2007, Blaðsíða 9

vinnu, og reyndar þjónustu út fyrir sveitarfé-
lagið. Vanræksla á almannasamgöngum þýðir,
að flestar fjölskyldur þurfa að reiða sig á tvo
eða jafnvel þrjá bíla til að komast leiðar sinnar.
Þessar aðstæður bjóða upp á amerískan út-
hverfislífsstíl: Félagslega einangrun, orkusól-
und, og þann „konformisma“, eða einsleitni,
sem steypir alla í sama mótið. Þjóðvegurinn
klýfur sveitarfélagið í tvennt. Þeir sem staldra
við, geta gleypt í sig skyndibitann og fyllt á
tankinn í miðbæ Mosfellinga, áður en þeir
bruna burt.
Samt eru dalirnir báðir, Mosfells- og Reykja-
dalur, náttúrudjásn, og árnar sem um þá renna,
eins og æðakerfi í lifandi líkama. Og í Reykja-
dalnum leynist lítið þorp, sem er með bæði sögu
og sál. Þetta er Álafosskvosin, sem hýsir óvið-
jafnanlegar minjar um iðnsögu þjóðarinnar.
Þarna stóð vagga ullariðnaðarins, þar sem afl
Varmár var nýtt til að leysa handaflið af hólmi.
Þarna er að finna hið eiginlega hjarta sam-
félagsins, sem geymir sögu þess.
Varmá er á náttúruminjaskrá, og það er
þetta samspil náttúru- og mannvistarminja,
sem gefa staðnum sérstakt gildi. Um skeið
stefndi í, að staðurinn yrði niðurníðslunni að
bráð. En hann hefur gengið í endurnýjun líf-
daganna. Hann hefur ómótstæðilegt aðdrátt-
arafl. Hann býður upp á sérstaka atvinnu-
starfsemi og umhverfi, sem laðar að gesti og
gangandi, ekki síst erlenda ferðamenn. Þetta er
eitt af því fáa, sem Mosfellsbær hefur af að
státa, og ætti að hlú að og lyfta upp. En það er
nú öðru nær.
Átökin, sem hafa staðið á milli bæjaryfirvalda
í Mosfellsbæ annars vegar og íbúa Kvosarinnar
og félaga í Varmársamtökunum hins vegar,
hafa að undanförnu vakið athygli alþjóðar. Um
hvað snýst þetta? Það er gamla sagan: Fjár-
festar og verktakar, sem keypt hafa land
Helgafells, vilja reisa með hraði nýtt hverfi með
þúsund íbúðum. Þetta nýja hverfi, með áætlaðri
umferð upp á tíu þúsund bíla á dag, þarf að
komast í vegasamband við þjóðveginn. Tillögur
bæjarstjórnar um tengibrautarmannvirki með
hljóðmúr gengur svo nærri hverfisvernduðum
bökkum Varmár og íbúum Kvosarinnar og at-
vinnustarfsemi þeirra, að það er með öllu óvið-
unandi.
Tilraunir Varmársamtakanna til að koma vit-
inu fyrir bæjarstjórnarmeirihlutann og til að fá
hann til að fara að lögum og reglum um um-
hverfismat og til að virða grundvallarsjónarmið
um íbúalýðræði, hafa því miður ekki borið ár-
angur til þessa. Við höfum náð árangri með því
að leita ásjár lögfræðings. Öll eftirgjöf hefur
verið þvinguð fram. Bæjarstjórnarmeirihlutinn
lætur alla gagnrýni sem vind um eyru þjóta;
hann tekur ekki tillit til rökstuddra breyting-
artillagna; og hann fer ekki að reglum um
kynningu framkvæmda og samráð við íbúa.
Samtökin hafa neyðst til að kæra bæjaryfirvöld
til úrskurðarnefndar skipulags- og bygging-
armála og til Skipulagsstofnunar og umhverf-
isráðherra.
Í upphafi veifaði bæjarstjórinn ráðherrabréfi
með úrskurði um, að tengivegsmannvirkið, eða
sá hluti þess, sem hafði verið hannaður, þyrfti
ekki að fara í umhverfismat. Fyrir atbeina
nýrra laga með uppruna í EES-samningnum
hefur sá áfangasigur unnist, að framkvæmdir
hafa verið stöðvaðar, og að umhverfismat verði
að fara fram. Í öllum þessum málarekstri hefur
verið sýnt fram á, að bæjaryfirvöld hafa í reynd
hunsað gildandi samskiptareglur við íbúa- og
almannasamtök og farið rangt með staðreyndir
í yfirlýsingum sínum og fréttatilkynningum.
Að hafa eftirlit með sjálfum sér
Þessi málarekstur hefur líka leitt í ljós brota-
lamir og veilur í löggjöf og stjórnsýslu um nátt-
úruvernd. Svo á að heita, að skylt sé að leita
umsagnar Umhverfisstofnunar vegna fram-
kvæmda, sem hætta er talin á, að geti spillt
svæðum á náttúruminjaskrá. Mat á því, hvort
náttúruminjum sé stefnt í hættu vegna fram-
kvæmda, kallar á atbeina sérfræðinga, sem
starfi sjálfstætt og á faglegum forsendum. En
lögum samkvæmt er hið faglega mat einungis
ráðgefandi. Það er ekki bindandi. Það er sveit-
arfélagið sjálft, sem oftast er framkvæmdaað-
ilinn, eða sá aðili, sem telur sig hafa hagsmuna
að gæta af framkvæmdunum, sem hefur sein-
asta orðið. Sveitarfélagið telur sig ráða því,
hvort og þá í hvaða mæli, framkvæmdaað-
ilanum þóknast að taka tillit til umsagnaraðila.
Margir eru á móti þessari túlkun laganna,
m.a. sérfræðingar hjá Umhverfisstofnun.
Ríkjandi túlkun er í vafa. Endanleg niðurstaða
bíður dómsúrskurðar. Eftir stendur, að ríkjandi
lagatúlkun býður heim réttaróvissu og jafnvel
rangtúlkun á upphaflegum markmiðum löggjaf-
arinnar. Í fyrsta lagi er boðið upp á augljósan
hagsmunaárekstur. Sá sem hefur fjárhagslegra
hagsmuna að gæta er orðinn dómari í sjálfs sín
sök. Og sveitarfélagið er um leið orðið eftirlits-
aðili með sjálfu sér.
Þetta þýðir líka, að óbreyttu, að gildandi lög-
gjöf um náttúruvernd er í reynd óvirk, þegar á
reynir. Í skjóli þessarar augljósu brotalamar í
löggjöfinni geta aðgangsharðir fjárfestar, verk-
takar eða aðrir framkvæmdaaðilar, sem og
sveitarfélög, sem hafa beinna fjárhagslegra
hagsmuna að gæta, farið sínu fram í trássi við
vilja íbúa og almannahagsmuna. Meðan þetta
viðgengst, er um tómt mál að tala um íbúa-
lýðræði. Það er þá bara orðin tóm, þegar á
reynir. Endurskoðun gildandi laga um nátt-
úruvernd er því brýnt verkefni fyrir nýkjörið
alþingi.
Morgunblaðið/ÞÖK
og út um allar þorpagrundir. Öll er þessi ofvirkni Höfundur er fyrrverandi formaður
Íbúasamtaka Vesturbæjar.
» Þetta þýðir líka, að óbreyttu, að gildandi löggjöf um náttúruvernd er í reynd óvirk, þegar á reynir.
Í skjóli þessarar augljósu brotalamar í löggjöfinni geta aðgangsharðir fjárfestar, verktakar eða
aðrir framkvæmdaaðilar, sem og sveitarfélög, sem hafa beinna fjárhagslegra hagsmuna að gæta, far-
ið sínu fram í trássi við vilja íbúa og almannahagsmuna.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ómótstæðilegt „Varmá er á náttúruminjaskrá, og það er þetta samspil náttúru- og mannvistarminja, sem gefa staðnum sérstakt gildi. Um skeið
stefndi í, að staðurinn yrði niðurníðslunni að bráð. En hann hefur gengið í endurnýjun lífdaganna. Hann hefur ómótstæðilegt aðdráttarafl.“
skínan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JÚNÍ 2007 9