Morgunblaðið - 17.01.2007, Page 27

ferilinn á alþýðlegu blaði, sem hét
Scottish Daily Express. Á Skotlands-
árum mínum var hann orðinn aðstoð-
arritstjóri á Scotsman, sem var virðu-
legt blað, en frekar dauflynt og
íhaldssamt. Vikulegir pistlar Magn-
úsar, „Magnusson on Monday“,
hristu gjarnan upp í þeirri vanaföstu
íhaldssemi, sem að öðru leyti ein-
kenndi blaðið.
Einu sinni lentum við Magnús
meira að segja í ritdeilu á síðum
þessa blaðs. Magnús hafði skrifað
ádrepu um menningarlegt metnaðar-
leysi Skota (þeir voru þá að loka leik-
húsum og breyta þeim í bingósali) og
ögraði Skotum með því að hin örfá-
menna og fátæka grannþjóð þeirra,
Íslendingar, væru sýnu metnaðar-
fyllri í sinni menningarpólitík en
Skotar. Mér fannst Magnús skjalla
landa vora um of og að hann byggi til
glansmynd af bókaþjóðinni, sem hún
risi tæpast undir. Ég benti á, að blómi
íslenskra námsmanna sækti menntun
sína erlendis, og að aðrar þjóðir
(þ.m.t. Skotar) greiddu hana niður
fyrir okkur. Vísindi og rannsóknir
væru í fjársvelti. Sá hluti þjóðarinnar,
sem lyki háskólaprófum, væri lítill í
alþjóðlegum samanburði, Og þótt út-
gefnir titlar væru margir miðað við
höfðatölu, væri fæst af því merkileg-
ar bókmenntir, enda þættust Íslend-
ingar ekki lengur hafa efni á að þýða
sígildar bókmenntir á íslensku. End-
urómur af þessum orðahnippingum
barst til Íslands og varð ekki til að
auka hróður undirritaðs. Um stund
hélt ég að slest hefði upp á vinskap
okkar Magnúsar. En þegar ég hitti
hann næst í félagsskap Hermanns,
sagði hann vingjarnlega og blátt
áfram: „Hermann segir mér, að þú
hafir mikið til þíns máls. En þá segi
ég bara: Oft má satt kyrrt liggja.“ –
Kannski var Ísland honum draum-
sýn. Mér var klakinn bláköld alvara.
Eftir á að hyggja finnst mér, að hann
hafi haft rétt fyrir sér.
Þótt Magnús hafi orðið þjóðkunnur
meðal Skota á ungum aldri, reis
frægðarsól hans fyrst sem fjölmiðla-
manns, þegar hann tók við stjórn
„Mastermind“, hins alræmda sjón-
varpsþáttar hjá BBC. Undir stjórn
Magnúsar varð þetta einhver vinsæl-
asti sjónvarpsþáttur allra tíma meðal
Breta. Magnús stýrði honum hvorki
meira né minna en í aldarfjórðung
með meistaralegum tilþrifum. Nafn
hans var á hvers manns vörum, og
hann var undir lokin kominn í dýr-
lingatölu hjá breskum gáfnaljósum.
Það var fyllilega verðskuldað. Sjálfur
bjó Magnús yfir djúpri alfræðiþekk-
ingu á breiðu sviði, fyrir utan það að
þekkingin var honum aldrei dauður
bókstafur, heldur andlegur innblást-
ur, sem hreif og heillaði aðra.
Á ráðherraárum mínum lágu leiðir
okkar Magnúsar stundum saman,
þegar mikið lá við að auka hróður Ís-
lands í augum útlendinga. Þá var gott
að eiga hauk í horni, þar sem Magnús
var. Einhverju sinni í fjármálaráð-
herratíð minni þótti brýnt að heilaþvo
lánardrottna Íslands úr fjármála-
heiminum með málþingi um bjartar
framtíðarhorfur smáþjóðarinnar í
samkeppnissólkerfi hagvaxtarins.
Bankastjórunum var boðið til kvöld-
verðar í stofu Skúla fógeta í Viðey og
Magnús var beðinn að messa. Hann
fór með víkingaöldina, landnámið,
þjóðveldið, landafundi Ameríku, bók-
menntirnar, miðaldirnar, endurreisn-
ina og Einar Ben í fáeinum dæmisög-
um og með skáldlegum tilvitnunum á
innan við stundarfjórðungi. Þetta er
það sem Frakkar kalla tour de force,
en ég útlegg það sem náðarkraft.
Þetta hefði enginn getað leikið eftir
honum. Meira að segja bankastjór-
arnir brugðust við eins og unglingar á
bítlablóti. Ég hef heyrt marga snjalla
samkvæmisræðumenn um dagana,
ekki síst breska, en þar í landi hefur
þessi listgrein risið hæst. En engan
hef ég heyrt Magnúsi fremri – hingað
til.
Að liðnu æviskeiði einnar kynslóð-
ar frá því að ég kvaddi Edinborg, leit-
aði hugurinn aftur á fornar slóðir. Við
Bryndís eyddum tveimur vikum á
Edinborgarhátíð þar sem við lögðum
við hlustir og létum sjón nema, það
sem fyrir augu bar: á leiksviði, tón-
leikum, myndlistarsýningum og á
breiðtjaldinu. Síðan ókum við um
skosku hálöndin og sigldum út í eyjar
blár með Skotlandsströndum með
Víkinga- og Skotlandssögu Magnús-
ar í farteskinu. Þetta heitir að ferðast
með veisluna í farangrinum.
Á heimleiðinni þóttumst við ekki
geta gengið hjá garði þessa farand-
sendiherra norrænnar menningar
meðal Skota. Og tókum því hús á
Magnúsi og Mamie í Ol’Glasgie. Það
varð samfelld síðdegisveisla í ógleym-
anlegum félagsskap. Stundin varð
hraðfleyg við upprifjun gamalla
minninga, sem spannaði að vísu ellefu
hundruð ár og gervallt sögusvið Vík-
ingaaldar, frá nýja heiminum til vær-
ingja í austurvegi að innrásinni í litla
England 1066 og allt það. Þá var Her-
manns Pálssonar sárt saknað. Nú er
röðin komin að okkur að sakna sagna-
meistarans, sem veitti svo mörgum
svo mikið og af svo miklu örlæti, að
lengi verður í minnum haft.
Jón Baldvin Hannibalsson.
Vorið er liðið, ilmur ungra daga
orðinn að þungum, sterkum sumarhita,
æskan er horfin, engir draumar lita
ókomna tímans gráu sinuhaga.
Þannig hefst Sonnetta Jóhanns
Sigurjónssonar, og þannig verður
manni innanbrjósts þegar vinir
kveðja sem maður hefði helst viljað
eiga að alla ævi, og allt eins þó slíkir
vinir séu árum og jafnvel áratugum
eldri en maður sjálfur.
Magnús Magnússon í Blairskaith
var mun eldri að árum en við hjónin.
En hann var alla tíð ungur í anda,
með sífellda drauma í farteskinu sem
lituðu sinuhaga framtíðarinnar.
Fyrir nokkrum árum þegar Magn-
ús var á ferðinni og heimsótti okkur
hjónin, átti undirritaður, Kjartan
Gunnar, tal við hann um skáldsöguna
Þar sem Djöflaeyjan rís, eftir Einar
Kárason. Magnús vildi ólmur fá að
vita allt um þetta skáldverk og örfá-
um vikum síðar kom tölvupóstur frá
Blairskaith: ,,Gunni minn! – Búinn að
þýða Djöflaeyjuna, fyrstu yfirferð.
Frábært verk. Bestu kveðjur! Þinn
Magnús.“ Svona var hann í einu og
öllu. Stöðugt að læra, sífellt vinnandi
og óþrjótandi í því að miðla öðrum af
reynslu sinni með leiftrandi andagift.
Hann átti ekki langt að sækja róm-
antík og andagift, náfrændi Jóhanns
Sigurjónssonar af Laxamýrarætt og
af Hvassafellsætt Jónasar Hallgríms-
sonar. Slíkir vinir færa okkur vorið í
mannlífinu og óneitanlega haustar að
er þeir hverfa á braut.
Magnús var einhver víðfrægastur
Íslendinga, lifandi goðsögn og ötull
málsvari lands og þjóðar. Málsvörn
hans í Þorskastríðunum var t.d. svo
eindregin að manni fannst stundum
nóg um þegar hann rifjaði upp þá
orrahríð mörgum árum síðar. Hann
var ætíð til varnar fyrir land og þjóð,
glaður og vígreifur, og stóð í stafni að
víkinga sið. En hann var einnig ein-
staklingur af holdi og blóði – einstak-
lega aðlaðandi, hjartahlýr, glaðsinna
og elskulegur – öllum mönnum gest-
risnari og yfirgengilega skemmtileg-
ur.
Undirrituð, Marta, kynntist Sally,
dóttur Magnúsar, fyrir þrjátíu árum,
og skömmu síðar Magnúsi og allri
fjölskyldu hans, fyrir tilstilli sameig-
inlegs vinar okkar, Vigdísar Finn-
bogadóttur. Sally starfaði þá hér
sumarlangt, kornung stúlka, en Vig-
dís leit til með henni og fræddi hana
um land og þjóð eins og Vigdísi er
einni lagið, með ógleymanlegum fróð-
leiksferðum vítt og breitt um landið.
Ég naut þá, eins og endranær, vel-
vilja Vigdísar, að fá að vera með í
þessum ferðum, og eins er ég
skömmu síðar fór á enskunámskeið í
Cambridge, og dvaldi að því loknu á
heimili Magnúsar í Blairskaith um
nokkurt skeið. Það var ánægjuleg
dvöl hjá elskulegri fjölskyldu sem ég
hef haldið vináttu við allar götur síð-
an. Dætur Magnúsar, ekki síst Sally
og Topsy, hafa verið frábærar vin-
konur og þau eru ófá ferðalögin sem
við höfum lagt í saman.
Það verður skrýtið að koma í
Blairskaith hér eftir með harðfisk og
flatkökur, og mæta ekki útbreiddum
armi þessa glaðbeitta Íslendings og
heimsborgara. Eftir sitja minning-
arnar um vorin sem hann vakti í
brjóstum okkar, allan ársins hring.
Marta Guðjónsdóttir og
Kjartan Gunnar Kjartansson.
Magnús Magnússon fjölmiðla- og
fræðimaður er nú fallinn frá. Þegar
ég var ungur kynntist ég löndum
mínum í Vesturheimi og veit því hve
taugin er sterk sem tengir Íslendinga
við upprunaland sitt. Í marga ættliði
halda þeir ákveðinni tryggð við ætt-
jörð sem þeir hafa ekki einu sinni séð.
Líklega ræður sagnahefð hér miklu
um. Það voru svo margar merkilegar
sögur frá „Gamla landinu“. Hitt er
jafn augljóst að við heima á Fróni er-
um stolt af samlöndum okkar sem
geta sér gott orð erlendis. Fjölmargir
Íslendingar þekkja feril Magnúsar og
vita hver afreksmaður hann var.
Þekktastur er Magnús fyrir þættina
„Mastermind“ sem hann stýrði hjá
BBC 1, í 25 ár við fádæma vinsældir,
en hann gerði líka rómaða þætti
byggða á fornleifafræði og sögurann-
sóknum sem halda munu nafni hans á
lofti. Hann var stórvirkur rithöfund-
ur og þýðandi. Þýðingar hans á Ís-
lendingasögum og Laxness þykja af-
burða góðar.
Orðstír Magnúsar verður okkur
hvatning. Ég var svo heppinn að leið-
ir okkar lágu saman í kvikmynda-
gerðinni. Vitandi um þá útgeislun
sem Magnúsi var gefin og hve frábær
sögumaður hann var, nefndi ég við
hann möguleikann á því að hann
leiddi kvikmynd, sem mig langaði að
gera um íslenska hálendið og virkj-
anaframkvæmdir fyrir norðan
Vatnajökul. Hann fór gætilega í að
lofa nokkru fyrr en hann hafði kynnt
sér málið til hlítar, en þegar hann
hafði gert upp hug sinn sinnti hann
verkefninu af slíkri alúð að hann sást
ekki fyrir. Þetta átti sérstaklega við
um óaðgengilega staði sem valdir
voru sem baksvið við pistla hans.
Þegar leið á uppgötvuðum við að
hann gekk ekki heill til skógar hvað
fótastyrk varðaði. Reyndum við þá að
sneiða hjá torfærum en hann lagði lít-
ið upp úr því. „Ei skal haltur ganga“
sagði Magnús minn og hlífði sér aldr-
ei. Afstaða hans til málefnisins var
líka afar skýr. „Við höfum ekkert
leyfi til að fara þannig með landið sem
okkur er trúað fyrir.“ Myndin fékk
„Grand pris“ og fyrstu verðlaun á
tveimur alþjóðlegum kvikmyndahá-
tíðum í Evrópu og mér er fyllilega
ljóst að þar réði þáttur Magnúsar úr-
slitum.
Það er merkileg upplifun að sitja
með snillingum eins og Magnúsi og
ræða hugðarmál eða lífsgátuna.
Hann átti svo dýra reynslu og hafði
svo margt að miðla. Sannfæringar-
krafturinn var einstakur og studdur
rökum gáfumanns. Í þessum spuna
okkar komumst við að ýmsu. „Blind
efnishyggja leiðir aldrei til farsæld-
ar fyrir fjöldann.“ „Íslendingar eru
það nánir og stutt á milli þeirra að
þeir gætu jafnvel verið góðir hver
við annan.“ Ég kann ekki að greina
hvernig samband okkar þróaðist en
menn á okkar aldri koma sér ekki
upp vinum eftir hendinni. Þegar ég
lít til baka finnst mér að tengsl okk-
ar hafi orðið af sjálfu sér. Hann kall-
aði mig snemma vin sinn og mér
varð hlýtt til hans um leið og ég sá
hann.
Magnús hafði orð fyrir að tala fág-
aða og dýra ensku.
Hann var bókmenntamaður og
naut þess að móta setningar. Það
merkja kunnáttumenn á þýðingum
hans. Ekki réðst hann á garðinn þar
sem hann var lægstur þegar hann tók
að þýða Íslendingasögurnar og Lax-
ness. Eins gerði hann snilldarþýðing-
ar á ljóðum frænda síns Jóhanns Sig-
urjónssonar.
Hann las fyrir okkur Friðþjóf
Helgason þýðingu sína á kvæðinu
„Einn sit ég við drykkju“ þegar við
vorum gestir hans í Blairskaith
House, að loknum tökum úti á St.
Kilda, í verkefni sem var okkur báð-
um hugleikið. Kvikmyndinni sem við
unnum að er nú lokið og er ég þakk-
látur forsjóninni fyrir að leyfa okkur
að ljúka því verki.
Myndin nefnist Ginklofinn – Tet-
anus Infantum og verður sýnd í Rík-
issjónvarpinu á næstunni.
Magnús var orðinn veikur þegar
hann las síðasta textann við myndina,
en útilokað er að merkja það á áferð-
inni.
Ljóðið sem hann las okkur á heim-
ili sínu verður mér kveðja frá vini.
Páll
Steingrímsson.
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 2007 27
✝
Móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
JÓNA GRÓA AÐALBJÖRNSDÓTTIR,
Mýrarvegi 111,
Akureyri,
lést á dvalarheimilinu Hlíð mánudaginn 8. janúar.
Útför hennar fer fram frá Akureyrarkirkju fimmtu-
daginn 18. janúar kl. 13.30.
Þeir sem vilja minnast hennar láti líknarstofnanir
njóta þess.
Eygló Sigurliðadóttir, Birgir Pálsson,
Una Sigurliðadóttir, Þórir Haraldsson,
Björn Sigurliðason,
ömmu- og langömmubörn.
✝
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir og amma,
GÍSLÍNA KJARTANSDÓTTIR,
Meðalholti 17,
lést laugardaginn 13. janúar.
Útför hennar verður gerð frá Fríkirkjunni í Reykja-
vík mánudaginn 22. janúar kl. 13.00.
Kjartan Bjargmundsson, Anna Ágústsdóttir,
Árni Eiríkur Bergsteinsson, Sigurborg Íris Hólmgeirsdóttir
og barnabörn.
✝
Systir okkar,
HULDA MARGRÉT PÁLSDÓTTIR,
Hátúni, Reykjavík,
áður til heimilis
í Skaftafelli, Hveragerði,
lést á dvalarheimilinu Grund sunnudaginn
14. janúar.
Útför hennar fer fram frá Hveragerðiskirkju
laugardaginn 20. janúar kl. 14.00.
Blóm og kransar vinsamlegast afþakkaðir.
Fyrir hönd aðstandenda,
Guðný Pálsdóttir,
Guðjón Pálsson.
✝
Elskulegur bróðir okkar og frændi,
SIGURÐUR KRISTJÁN VILHELMSSON,
Sævarlandi,
sem lést á Heilbrigðisstofnun Sauðárkróks sunnu-
daginn 7. janúar, verður jarðsunginn frá Hvamms-
kirkju, Laxárdal, laugardaginn 20. janúar kl. 11.00.
Systkini hins látna og aðrir vandamenn.
Hjartkær eiginmaður minn og faðir okkar,
ARI HUYNH
veitingamaður,
andaðist á Landspítalanum í Fossvogi mánudaginn 15. janúar.
Jarðarförin auglýst síðar.
Margrét Huynh og börn hins látna.
✝
Ástkær sambýliskona mín, móðir okkar, tengda-
móðir og amma,
ÁSTA JÓSEFSDÓTTIR,
Efstasundi 92,
Reykjavík,
sem lést á krabbameinsdeild Landspítalans laugar-
daginn 13. janúar, verður jarðsungin frá Langholts-
kirkju þriðjudaginn 23. janúar kl. 13.00.
Blóm og kransar vinsamlegast afþakkaðir en þeim sem vilja minnast hennar
er bent á Krabbameinsfélagið.
Guðlaugur Þorsteinsson,
Ásgeir Hannes Aðalsteinsson, Hulda Gunnarsdóttir,
Ólafur Birgir Vigfússon, Karen Rut Konráðsdóttir,
Steinunn Birna Aðalsteinsdóttir, Þórður Sigurður Björnsson,
Ingibjörg Björnsdóttir, Eyþór Örn Eyjólfsson,
Ásta Birna Björnsdóttir, Þórður Sigmarsson
og barnabörn.