Morgunblaðið - 14.05.2007, Qupperneq 9

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 14. MAÍ 2007 9
FRÉTTIR
• Engjateigur 5
• Sími 581 2141
Opið virka daga frá kl. 10-18 laugardaga frá kl. 10-16
Stakir sportjakkar
Ókeypis kynningarfyrirlestur
Þú ert það sem þú hugsar
þriðjudaginn 22. maí kl. 20:00
á Grand hótel Reykjavík
Allir velkomnir.
www.gbergmann.is
Nýjir stuttermabolir frá
St. 42-56
Skeifan 11d • 108 Reykjavík • sími 517 6460
Opið mán.-fös. kl. 11-18, lau. kl. 11-15
www.belladonna.is
Eftir Guðna Einarsson
gudni@mbl.is
FYRSTA kransæðavíkkun með
hjartaþræðingu var gerð hér á landi
fyrir réttum 20 árum. Það voru þeir
Kristján Eyjólfsson sérfræðilæknir
á hjartadeild Landspítala háskóla-
sjúkrahúss (LSH) og Einar H. Jón-
mundsson röntgenlæknir á röntgen-
deild LSH sem gerðu aðgerðina á
Landspítalanum 14. maí 1987. Frá
því kransæðavíkkanirnar hófust hér
er búið að gera 7.105 slíkar aðgerðir.
Við kransæðavíkkun með hjarta-
þræðingu er leiddur langur þráður
gegnum æðakerfi sjúklingsins frá
æð í nára og upp í þröngar eða stífl-
aðar kransæðar hjartans. Fylgst er
með ferðalagi þráðarins um æða-
kerfið að hjartanu í röntgentækjum.
Þegar kemur að þrengslum í krans-
æð er blásinn út lítill belgur sem
víkkar æðina út. Í flestum tilvikum
er skilið eftir stoðnet sem styður við
útvíkkaða æðaveggina. Þessar að-
gerðir reyna mun minna á sjúkling-
inn en opnar hjartaskurðaðgerðir. Í
byrjun voru kransæðavíkkanir gerð-
ar í samvinnu hjartadeildar og rönt-
gendeildar. Eftir að Landspítali og
Borgarsjúkrahús sameinuðust hafa
hjartaþræðingar og kransæðavíkk-
anir verið á vegum hjartadeildar
Landspítala háskólasjúkrahúss.
Hjartaaðgerðir voru forsenda
„Þessar kransæðavíkkunar-
aðgerðir voru fyrst gerðar 1977 í
Sviss. Um fimm árum seinna var far-
ið að gera svona aðgerðir á nokkrum
stöðum í Evrópu og Ameríku. Á
tímabilinu frá 1981 til 1987 sendum
við sjúklinga utan í svona aðgerðir,
mest til Bretlands og einhverjir fóru
til Ameríku. Það urðu mest nokkrir
tugir sjúklinga sem fóru í þessar að-
gerðir á hverju ári,“ sagði Kristján.
Kransæðaskurðaðgerðir hófust
hér á landi í júní 1986. Það eru svo-
nefndar opnar hjartaaðgerðir þar
sem notuð er hjarta- og lungnavél.
Kristján segir að flestar hjartaað-
gerðir séu gerðar vegna krans-
æðasjúkdóma, svonefndar hjáveitu-
aðgerðir, en einnig til að laga
hjartalokur og annað. Tæpt ár leið
því frá að opnar hjartaaðgerðir hóf-
ust hér þar til fyrsta kransæðavíkk-
unin með hjartaþræðingu var gerð á
Landspítalanum. Kristján segir að
aðstaða til að gera opnar hjartaað-
gerðir hafi verið nauðsynleg for-
senda þess að kransæðavíkkanir
með hjartaþræðingu hæfust. Út-
víkkaðar kransæðar áttu til að falla
saman og þurfti því fullmönnuð
skurðstofa til hjartaaðgerða að vera
til reiðu ef grípa þurfti inn í með
skurðaðgerð.
Eftir að stoðnetin komu til sög-
unnar 1993 er hverfandi hætta á að
kransæðarnar falli saman. Bráða-
skurðaðgerðir í framhaldi af krans-
æðavíkkun eru því mjög fátíðar nú
til dags. Kristján sagði að stoðnet
væru nú sett í æðar í 85–90% krans-
æðavíkkana.
Aðgerðum fjölgað tólffalt
Fyrsta heila árið, 1988, voru gerð-
ar um 50 kransæðavíkkanir á Land-
spítalanum en undanfarin ár hafa
verið gerðar jafn margar aðgerðir á
hverjum mánuði eða rúmlega 600
kransæðavíkkanir á hverju ári. Af
því eru um 120 bráðaaðgerðir. Krist-
ján sagði að í árslok 2003 hefðu verið
settar á skipulegar vaktir starfsfólks
við hjartaþræðingu svo hægt væri að
gera kransæðavíkkanir á sjúkling-
um með bráða kransæðastíflu alla
daga ársins. Auk sérhæfðra lækna
standa að aðgerðunum sérhæfðir
hjúkrunarfræðingar, geislafræð-
ingar og lífeindafræðingar. Brýnt er
að opna stíflaðar kransæðar sem
fyrst til að draga úr hættu á
skemmdum á hjartavöðvanum. Áður
voru gefin sterk segaleysandi lyf til
að opna bráðu kransæðastíflurnar
og virkuðu þau stundum vel en
stundum miður.
Kristján telur það gefast betur að
beita kransæðavíkkun og setja stoð-
net í stífluðu kransæðina, sé þess
kostur. Kransæðavíkkanir reynast
oft vera lausn í bili og hægt er að
beita lyfjameðferð í framhaldinu við
áhættuþáttum svo sem of mikilli
blóðfitu eða háþrýstingi. Í ein-
hverjum tilvikum er sjúklingurinn
með útbreiddan kransæðasjúkdóm
sem krefst hjartaaðgerðar síðar.
Nokkur bið er nú eftir að komast í
kransæðamyndatökur. Flestar
kransæðavíkkanir eru gerðar í beinu
framhaldi af myndatöku og sagði
Kristján að ekki væri teljandi biðlisti
eftir kransæðavíkkunum sem slík-
um. Það er liðin tíð að Íslendingar
fari utan í kransæðavíkkun. En kem-
ur fólk frá útlöndum í þessar aðgerð-
ir?
„Nei, við höfum ekki boðið upp á
það. Ég man eftir Íslendingi búsett-
um erlendis sem ætlar að panta sér
hjartaþræðingu hér, en þetta er ekki
í neinum mæli því við höfum ekki
undan með okkar eigin fólk,“ sagði
Kristján.
Tækjabúnaður að reskjast
Tækjabúnaður hjartaþræð-
ingadeildar Landspítalans er farinn
að reskjast, að sögn Kristjáns, og
kominn tími til að huga að endurnýj-
un tækjanna. Deildin ræður yfir
tveimur röntgentækjum og er annað
á 10. ári og hitt á sjötta ári. Bæði
tækin eru með stafræna myndgerð
en geymslukerfið er á lausum geisla-
diskum. Diskarnir sem sýna hvað í
hjörtum sjúklinga deildarinnar býr
eru geymdir í hillum sem þekja nær
heilan vegg!
Nú er farið að víkka kransæðar í
eldri sjúklingum en áður var gert,
því auknar kröfur eru gerðar um að
bæta líðan eldra fólks. Áður þótti
ekki koma til greina að framkvæma
kransæðavíkkun á sjúklingum eldri
en 75 ára en nú þykir ekkert tiltöku-
mál þótt sjúklingur sé 80–90 ára.
Nýlega var t.d. gerð krans-
æðavíkkun á 95 ára gömlum sjúk-
lingi.
Kristján sagði dæmi um sjúklinga
undir þrítugu sem hefðu farið í
kransæðavíkkun, en þá voru alveg
sérstakar ástæður fyrir æðaþrengsl-
unum. Eftir því sem aldurinn hækk-
ar fjölgar sjúklingum og þorrinn er
55 ára og eldri. Þá er algengara að
karlar þurfi að fara í kransæðavíkk-
anir en konur, auk þess sem sjúk-
dómurinn gerir yfirleitt seinna vart
við sig hjá konum en körlum.
Reykingar flýta sjúkdómnum
Kristján var spurður hvað fólk
gæti gert til að eiga síður á hættu að
þurfa á þjónustu deildar hans að
halda. Hann sagði að það gilti um
kransæðasjúkdóma líkt og ýmsa
fleiri að þeir vildu liggja í ættum.
Fólk með ættarsögu krans-
æðasjúkdóma getur þó dregið úr lík-
um á að sjúkdómurinn geri vart við
sig. Þar skiptir miklu að hreyfa sig
reglulega, gæta að mataræði og lík-
amsþyngd en ekki síst að reykja
ekki.
Kristján tók sem dæmi tvo ein-
staklinga með sömu ættarsögu
kransæðasjúkdóms. Reykti annar
þeirra mætti hann búast við að sjúk-
dómurinn gerði vart við sig tíu árum
fyrr en sá sem ekki reykti.
Alls 7.105 kransæða-
víkkanir á 20 árum
Morgunblaðið/Kristinn
Hjartaþræðing Sigurlaug Magnúsdóttir deildarstjóri á LSH og Kristján Eyjólfsson sérfræðilæknir, en hann gerði
fyrstu kransæðavíkkunina hér á landi ásamt Einari H. Jónmundssyni röntgenlækni fyrir 20 árum.
SÍÐUSTU vikur hafa ferðamenn í
Haukadal rekið upp stór augu
þegar farið er um skóginn. Þar
hanga fötur í birkitrjám á nokkr-
um stöðum í skóginum, að því er
fram kemur á skogur.is
Föturnar eru nýttar til að safna
trjásafa úr birkitrjám. Slöngum
hefur verið stungið inn í trén eftir
að litlar holur hafa verið boraðar
inn í stofn þeirra. Söfnunin hófst
eftir að hitastig fór yfir frostmark
í byrjun aprí og mun verða haldið
áfram fram í miðjan maí, eða
þangað til trén laufgast. Safi birki-
trjáa inniheldur auk sykurs ýmis
næringarefni. Víða um lönd er
hefð fyrir slíkri söfnun t.d. í Kan-
ada, Finnlandi og Noregi, en lítið
hefur verið gert af slíku hér á
landi.
Ýmsir nýtingarmöguleikar á
birkisaftinni hafa verið prófaðir
síðustu vikur. M.a. má nýta safann
til drykkju eða eldamennsku. Úr
safanum má gera sýróp með því
að sjóða hann í nokkra tíma þar til
hann er orðinn nógu þykkur til
átu. Úr 100 lítrum af birkisaft má
fá um 1–2 lítra af sýrópi, en stórt
birkitré getur framleitt yfir 3 lítra
af safa á dag. Morten T. Leth hef-
ur staðið fyrir prófuninni ásamt
skógræktarnemanum Anne Wolff
frá Frakklandi.
Birkisafa safn-
að í Haukadal
MIKIÐ líf var í miðbæ Reykjavík-
ur í fyrrinótt en allt gekk þó stór-
slysalaust fyrir sig. Að sögn lög-
reglu var mikið að gera hjá
leigubílstjórum og á tímabili náði
biðröð fólks sem beið eftir leigu-
bíl á leigubílabiðstöðinni á móts
við Glitni í Lækjargötu út alla
Lækjargötuna og upp í Banka-
stræti.
Nokkur smávægileg átök urðu í
miðbænum og í heimahúsum á
höfuðborgarsvæðinu og gistu um
10 manns í fangageymslum sök-
um ölvunar á almannafæri.
Eitt útkall var hjá Slökkviliði
höfuðborgarsvæðisins klukkan
átta í gærmorgun. Reykskynjari
fór í gang í íbúð á miðhæð á Ný-
lendugötu. Flatbökur reyndust
hafa gleymst í bakarofni og gáfu
þær frá sér mikinn reyk. Íbúðin
var reykræst og engan sakaði.
Mikið líf og
langar biðraðir
í miðbænum