Morgunblaðið - 17.06.2008, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Frelsi Íslendinga
jókst til muna um
miðjan mars þökk sé
íslensku ríkisstjórn-
inni og verkefn-
isstjórnar um raf-
ræna stjórnsýslu í
forsætisráðuneytinu.
Það er óumflýjanleg
staðreynd að hugbún-
aður og tölvur eru
mikilvægur þáttur í
daglegu lífi allra Ís-
lendinga og þegar
stefna stjórnvalda um
frjálsan og opinn
hugbúnað var sam-
þykkt af ríkisstjórn-
inni 11. mars síðast-
liðinn var tekið
stærra skref í átt að
betri framtíð en
margan grunar.
Frjáls hugbúnaður
gefur notendum hug-
búnaðarins frelsið til
þess að nota hugbún-
aðinn á þann hátt sem notandinn
sjálfur kýs, frelsið til þess að
kynna sér hugbúnaðinn og aðlaga
hann að sínum þörfum, frelsið til
þess að dreifa hugbúnaðinum og
þar með hjálpa náunganum og
frelsið til þess að bæta hugbún-
aðinn og dreifa breytingunum til
samfélagsins svo að allir njóti góðs
af þeim. Opinn hugbúnaður á ræt-
ur sínar að rekja til frjáls hugbún-
aðar en hugsjón opins hugbúnaðar
fjallar frekar um gæði og öryggi
hugbúnaðarins frekar en frelsi
notenda. Það má því segja að
stefnan, sem hvetur opinbera aðila
til þess að beita sér fyrir notkun
frjáls og opins hugbúnaðar, ýtir
undir notkun gæðahugbúnaðar
sem veitir öllum notendum frelsi í
daglegu lífi, án þess að vera á
valdi örfárra stórfyrirtækja. Stefn-
an opnar einnig markaðinn fyrir
íslensk fyrirtæki með því að auka
samstarfs- og samkeppnismögu-
leika og þar af leiðandi þátttöku á
markaðinum.
Því miður verður ekki litið
framhjá því að fram að þessu hef-
ur meirihluti Íslendinga ekki stað-
ið nægilega vel vörð um sitt staf-
ræna frelsi og í raun sett eigin
tölvur og hugbúnað í hendur
óþekktra aðila. Ekki er víst hvort
um ræðir áhuga- eða þekking-
arleysi en stefna stjórnvalda um
frjálsan og opinn hugbúnað mun
án efa eiga stóran hlut í vitund-
arvakningu Íslendinga hvað varðar
frelsi og óhæði í meðhöndlun staf-
rænna upplýsinga.
Í stuttu máli felur stefnan í sér
það að opinberir aðilar skoði
frjálsan hugbúnað til jafns við sér-
eignarhugbúnað og
geri sem hagkvæmust
kaup. Opinberir aðilar
skulu einnig reyna eft-
ir fremsta megni að
nota hugbúnað sem
byggir á opnum stöðl-
um og forðast það að
verða of háðir einstaka
fyrirtækjum. Hug-
búnaður sem er smíð-
aður og fjármagnaður
af opinberum aðilum
verður endurnýt-
anlegur og frjáls auk
þess sem að nemendur
íslenskra menntastofn-
anna fá að kynnast
frjálsum hugbúnaði og
þannig átta sig á mik-
ilvægi frelsis í staf-
rænum heimi. Svip-
aðar stefnur hafa nú
þegar verið sam-
þykktar í öðrum lönd-
um, eins og til dæmis
Bretlandi, Króatíu og
Suður-Afríku. Fleiri
lönd, eins og Holland
og Sviss, virðast ætla
að bætast í hópinn
sem gerir Ísland að
leiðandi afli frekar en
eftirbát í að tryggja betri fram-
tíð og stafrænt frelsi.
Stjórn Félags um stafrænt frelsi
á Íslandi (FSFÍ) vill koma á fram-
færi hamingjuóskum til allra Ís-
lendinga og sérstökum þökkum til
íslensku ríkisstjórnarinnar, þá sér-
staklega verkefnisstjórnar um raf-
ræna stjórnsýslu fyrir þá vinnu
sem hefur verið lögð í stefnumót-
unina. Stefna stjórnvalda um
frjálsan og opinn hugbúnað mark-
ar tímamót fyrir upplýsinga-
samfélagið á Íslandi því nú má
segja að hagur almennings og
frelsi tölvunotenda hafi verið sett í
forgang. Meðhöndlun stafrænna
upplýsinga er óaðskiljanlegur hluti
daglegs lífs allra landsmanna og
aukið stafrænt frelsi leiðir því af
sér aukið frelsi í daglegu lífi.
Íslenska ríkisstjórnin á hrós
skilið fyrir þetta mikilvæga skref í
áttina að betra Íslandi og stjórn
FSFÍ er þakklát öllum þeim sem
komu að mótun þessarar stefnu.
Stjórn FSFÍ er viss um að þetta
stóra stökk sem nú hefur verið er
til marks um aukið frelsi og aukna
meðvitund landsmanna. Það er
mikilvægt að hafa í huga að staf-
rænt frelsi nær ekki eingöngu til
hugbúnaðar heldur allra upplýs-
inga sem hægt er að miðla staf-
rænt sem og stafræna miðilsins
sjálfs. Stjórn FSFÍ þakkar fyrir
frelsið og vonar að þessu mark-
verða starfi sem stuðlar að betra
stafrænu Íslandi verði haldið
áfram af bæði opinberum aðilum
og einkaaðilum.
Takk fyrir frelsið
Tryggvi
Björgvinsson
skrifar um
stafrænt frelsi
Tryggvi Björgvinsson
» Í mars síð-
astliðnum
var stefna
stjórnvalda um
frjálsan og op-
inn hugbúnað
samþykkt af
ríkisstjórninni.
Stjórn FSFÍ vill
þakka þeim fyr-
ir frelsið.
Höfundur er formaður FSFÍ.
www.sjofnhar.is
@
Fréttir
á SMS
ÁRLEGA höldum
við þjóðhátíð til að
fagna frelsi og full-
veldi. Til þess völdum
við fæðingardag frels-
ishetjunnar Jóns Sig-
urðssonar, honum til
heiðurs, því við viss-
um – og vitum – að
frelsið er dýrmætasta
eign okkar.
Aðstæður í þjóðfélaginu eru
mismunandi, þær breytast ár frá
ári. Þegar við vorum að fá fullt
sjálfstæði um miðja síðustu öld
áttum við landið, menningu okkar
og samhug sem ein fjölskylda. Það
var allt. Okkur „skorti“ meira en
við áttum – a.m.k. miðað við vænt-
ingar okkar í dag. En við snerum
bökum saman og byggðum upp;
við bættum menntun og atvinnu-
tæki, færðum út landhelgina og
unnum markaði. Skref fyrir skref
leystum við hverja þraut, glöð yfir
sjálfstæði okkar og samstöðu, eins
og ein fjölskylda. Það – og landið
okkar – varð lykillinn
að velmegun og vel-
gengni okkar sem
þjóðar og ein-
staklinga.
Líkt og skip á sjó
fékk þjóðarskútan
okkar oft mótbyr,
lenti í öldudal – jafn-
vel stórsjó. En alltaf
náðum við höfn,
sterkari fyrir hvert
brot sem við stóðum
af okkur. Þjóðhátíðin
í dag er einmitt hald-
in í öldudal, efnahagslegum vanda,
sem við vitum þó af reynslunni að
er minni en við höfum oft unnið
okkur út úr áður. Fögnum því,
minnug þess að fátt stöðvar okkur
þegar við stöndum saman og setj-
um lýðræði og jafnrétti í öndvegi.
Viðhorf okkar skiptir öllu.
Stundum er sagt: Ef þú telur að
þú getir ekki eitthvað, þá hefur þú
rétt fyrir þér. Þetta er umhugs-
unarvert.
Upp í huga minn kemur viðtal
sem ég heyrði fyrir mörgum árum
í útvarpi. Verið var að ræða við
ungan skátaforingja sem stjórnaði
stóru landsmóti á Úlfljótsvatni.
Fréttamaðurinn spurði: „Koma
ekki upp mörg vandamál við und-
irbúning og framkvæmd svona
móts?“ Skátinn ungi svaraði hik-
laust: „Það eru engin vandamál til,
aðeins miserfið verkefni sem við
leysum“.
Göngum fram með þessu hug-
arfari – stolt, samstillt og samhent
undir íslenskum fána. Þannig hef-
ur okkur alltaf farnast best.
Breytum „vandamálum“ dagsins
í verkefni og leysum þau. Til þess
höfum við frelsi – frelsi sem við
fögnum í dag.
Vandamálunum
breytum við …
Baldur Ágústsson
skrifar hugvekju í
tilefni þjóðhátíð-
ardags
» Setjum lýðræði og
jafnrétti í öndvegi.
Göngum fram stolt und-
ir íslenskum fána. Þann-
ig hefur okkur alltaf
farnast best. Þannig
sigrum við hverja
þraut.
Baldur Ágústsson
Höf. er fv. forstjóri og frambjóðandi í
forsetakosningum 2004 - www.lands-
menn.is.
VIÐVARANDI
skort á hjúkr-
unarfræðingum hér á
landi hefur borið hátt í
umræðu um heilbrigð-
ismál undanfarin ár.
Þær lausnir sem gripið
hefur verið til hafa
dugað skammt, en þar
má nefna fjölgun
námsplássa við hjúkr-
unarfræðideild Háskóla Íslands.
Ein tillaga til þess að halda heil-
brigðiskostnaði niðri er að ríkið
beiti í auknum mæli markaðsvaldi
sínu á sviði heilbrigðismála (ein-
keypisvald). Mikilvægt er að hafa í
huga hver raunveruleg ástæða fyrir
skorti á hjúkrunarfræðingum er og
hvað markaðsráðandi staða ríkis
felur í sér.
Markaður með vinnuafl er í raun
ekkert frábrugðinn öðrum mörk-
uðum að því leyti að þar takast á
framboð og eftirspurn, þar sem
þátttakendur á vinnumarkaði leitast
við að hámarka eigin hag. Hvað hef-
ur áhrif á hagsæld eintaklinga fer
eftir smekk en afar líklegt verður
að teljast að laun og önnur fríðindi
spili þar stórt hlutverk. Þetta á
bæði við um þá sem launin fá (hér
hjúkrunarfræðingar) og þá sem
þurfa að greiða þau (hér hið op-
inbera). Þegar kraftar á markaði
virka á heilbrigðan
hátt skapast launakjör
í samræmi við það at-
vinnustig sem hagfellt
er að veita. Það geta
hins vegar verið fjöl-
margar ástæður fyrir
því að markaður virki
ekki á hagfelldan hátt
og má þar nefna mark-
aðsvald ákveðinna
markaðsaðila (einokun,
fákeppni, einkeypi).
Þegar um einokun er
að ræða er aðeins einn
kaupandi eða einn seljandi á mark-
aði. Hann hefur því vald til að
ákveða það verð sem veitir honum
mestan hag á kostnað annarra við-
skiptaaðila á sama markaði. Vand-
inn sem þessu fylgir er ekki ein-
ungis tilfærsla gæða til þess sem
markaðsvaldið hefur, heldur einnig
það að við tilfærsluna tapast heil-
mikil gæði og hagsæld.
Í raun má segja að heilbrigð-
iskerfi okkar Íslendinga virki nú
þegar með þessum hætti vegna þess
að einn aðili er kaupandi vinnuafls-
ins að langstæstum hluta. Nú leggja
menn til að ríkið beiti þessu mark-
aðsvaldi sínu í auknum mæli. Þegar
slíkar tillögur eru lagðar fram er
mikilvægt að gleyma ekki þeim göll-
um misbeitingar markaðsvalds sem
þekktir eru og stjórnvöld og hag-
fræðingar telja vandamál á öðrum
sviðum. Í krafti sínum hefur ríkið
ráðrúm til að ákveða upp á eigin
spýtur þau laun sem það er tilbúið
að greiða fyrir þjónustu hjúkr-
unarfræðinga. Við þessi laun mynd-
ast hins vegar ekki nægt framboð
hjúkrunarfræðinga til að veita þá
þjónustu sem til er ætlast. Ríkið er
augljóslega ekki tilbúið að greiða
þau laun sem skapa jafnvægi milli
framboðs og eftirspurnar.
Einokunarmenn hafa jafnan til-
hneigingu til þess að halda verði
hærra en verið hefði við samkeppn-
isaðstæður. Vissulega missa þeir
einhverja viðskiptavini við þetta, en
hærra verð veitir þeim meiri hag en
fjölgun viðskiptavina. Þeir vilja ekki
þurfa að lækka verð til þeirra við-
skiptavina sem þrátt fyrir allt
kaupa vöruna, eingöngu til þess að
ná í þá sem vegna verðsins hrekjast
af markaðnum. Sambærilegt er
uppi á teningnum hvað varðar
ákvarðanir um laun hjúkrunarfræð-
inga. Jafnvel þó að ríkið vilji ráða
fleiri hjúkrunarfræðinga er það
ekki tilbúið til að hækka launin hjá
þeim sem þó haldast í starfi við nú-
verandi kjör til þess að ná því
markmiði.
Það er ljóst að krafa er gerð um
ákveðna þjónustu heilbrigðiskerf-
isins og til að mæta þeirri kröfu
vinna hjúkrunarfræðingar yf-
irvinnu. Með yfirvinnu er hægt að
fara bakdyramegin að hærri laun-
um en þó þarf að fórna frítíma til að
svo megi verða. Vandamálið með
frítímann er þó hægt að sniðganga
með því að ráða sig í minna starfs-
hlutfall og vinna yfirvinnu þar á
móti. Erfitt er að ímynda sér að
hagkvæmt sé fyrir ríki að gera
kröfu um þjónustu sem veitt er að
stórum hluta með yfirvinnu starfs-
manna. Að mínu mati er óréttlátt að
gera kröfu um þjónustu sem ekki er
vilji til að borga fyrir og á það við
bæði um ríki og einstaklinga/
fyrirtæki. Það er því ljóst að tvær
leiðir eru færar til að vinna bug á
vandanum og skapa jafnvægi fram-
boðs og eftirspurnar. Annars vegar
að skera niður þjónustuna og þar
með draga úr eftirspurn eftir hjúkr-
unarfræðingum. Hins vegar að
hækka laun hjúkrunarfræðinga og
auka þar með framboð þeirra.
Skortur á hjúkrunarfræðing-
um - heimatilbúinn vandi?
Guðjón Hauksson
skrifar um heil-
brigðisþjónustu
»… er óréttlátt að
gera kröfu um þjón-
ustu sem ekki er vilji til
að borga fyrir …
Guðjón Hauksson
Höfundur er hjúkrunarfræðingur og
nemandi í heilsuhagfræði við HÍ
MORGUNBLAÐIÐ birtir
alla útgáfudaga aðsendar um-
ræðugreinar frá lesendum.
Blaðið áskilur sér rétt til að
hafna greinum, stytta texta í
samráði við höfunda og ákveða
hvort grein birtist í umræðunni,
í bréfum til blaðsins eða á vefn-
um mbl.is. Blaðið birtir ekki
greinar, sem eru skrifaðar fyrst
og fremst til að kynna starfsemi
einstakra stofnana, fyrirtækja
eða samtaka eða til að kynna
viðburði, svo sem fundi og ráð-
stefnur.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda
Morgunblaðinu greinar eru vin-
samlega beðnir að nota inn-
sendikerfi blaðsins. Formið er
undir liðnum „Senda inn efni“
ofarlega á forsíðu mbl.is. Einnig
er hægt að slá inn slóðina
www.mbl.is/sendagrein.
Ekki er lengur tekið við
greinum sem sendar eru í tölvu-
pósti.
Í fyrsta skipti sem formið er
notað þarf notandinn að nýskrá
sig inn í kerfið, en næst þegar
kerfið er notað er nóg að slá inn
netfang og lykilorð og er þá
notandasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn
lengri grein en sem nemur
þeirri hámarkslengd sem gefin
er upp fyrir hvern efnisþátt en
boðið er upp á birtingu lengri
greina á vefnum.
Nánari upplýsingar gefur
starfsfólk greinadeildar.
Móttaka að-
sendra greina