Morgunblaðið - 03.11.2008, Blaðsíða 8

8 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. NÓVEMBER 2008
FRÉTTASKÝRING
Eftir Guðna Einarsson
gudni@mbl.is
TALSVERT meira er nú af rjúpu á
Norðurlandi og Austurlandi en var í
fyrra, að sögn Ólafs Karls Nielsen
fuglafræðings og rjúpnasérfræðings
á Náttúrufræðistofnun Íslands. Á
Vestfjörðum, Vesturlandi og Suður-
landi er rjúpnastofninn í svipuðu
horfi eða ívið verra en hann var í
fyrra. Þá var með því allra minnsta
af rjúpum. Leyfðar eru veiðar á
rjúpum frá 1. til 30. nóvember, frá
fimmtudegi til sunnudags.
Sníkjudýr plaga rjúpur
Í byrjun október fóru fram vís-
indaveiðar á rjúpum í Þingeyjar-
sýslum, líkt og tvö undanfarin haust.
Um er að ræða rannsókn á tíu árum
og snýr hún að heilbrigði rjúpunnar
og hvort merkja megi breytingar á
heilbrigði fuglanna í takt við stofn-
breytingar. Ýmsir mælikvarðar eru
notaðir á heilsufarið, m.a. fituforði,
sníkjudýr, streita og fleira. Ólafur
sagði að þótt rannsókninni sé hvergi
nærri lokið hafi hún þegar skilað at-
hyglisverðum niðurstöðum, t.d.
varðandi sníkjudýr í rjúpum. Sá
hluti verkefnisins er undir stjórn
Karls Skírnissonar sníkjudýrafræð-
ings á Keldum. Sólrún Þóra Þór-
arinsdóttir, framhaldsnemi í líffræði,
hefur unnið að lýsingu á sníkju-
dýrafánu rjúpunnar með þeim Ólafi
og Karli.
Fundist hafa fjórtán tegundir
sníkjudýra í rjúpunum. Fimm þeirra
eru nýjar fyrir vísindin og hefur ekki
verið lýst áður. Átta tegundir sníkju-
dýranna lifa utan á rjúpunni. Lús-
fluga, þrjár tegundir af naglúsum og
a.m.k. fjórar tegundir mítla. Mítl-
arnir sjást ekki með berum augum
en tvær tegundir þeirra, húðmítlar,
eru e.t.v. áhrifamestu sníkjudýrin
sem herja á rjúpuna útvortis.
„Þeir valda kláða og sumar rjúpur
eru illa plagaðar af honum,“ sagði
Ólafur. Í verstu tilfellum flagnar
ysta lag húðarinnar af á stórum köfl-
um. Þessar breytingar sjást vel ef
fuglarnir eru reittir.
Í haust voru 160 rjúpur fangaðar
og merktar í Hrísey. Ólafur sagði að
80% af ungum hafi verið með greini-
leg kláðaeinkenni og húðbreytingar
og sumir illa haldnir. Um 20% full-
orðinna fugla voru með merki um
kláða. Af fuglum sem safnað var í
vísindaveiðunum í Þingeyjarsýslum
í haust voru um 20% ungfugla með
kláða og svipað hlutfall fullorðinna
fugla. Ólafur telur að sníkjudýrin
leggist ekki á fólk.
Stærð rjúpnastofnsins sveiflast og
tekur sveiflan um það bil tíu ár. Ólaf-
ur sagði að fyrir nokkrum árum hafi
menn talið að stofnstærðarsveiflan
væri að sléttast út. Þegar rjúpna-
stofninn var síðan friðaður á árunum
2003-2004 „losnaði um eitthvað“,
eins og Ólafur orðaði það, og stofn-
stærðarbreytingar síðan þá hafa
verið öðruvísi en menn þekktu.
Fyrri uppsveiflur helguðust af því
að afföll sem eru sértæk fyrir unga
minnkuðu. Hnignun stofnsins helg-
ast aftur á móti af affallaþætti sem
snertir jafnt unga og fullorðna fugla,
skotveiðar eru hluti af þessum þætti.
Við friðunina breyttist affallaþátt-
urinn sem var sameiginlegur ungum
og fullorðnum fuglum. Þegar veiðar
hófust svo aftur sótti í sama farið og
fyrir friðun. Þetta er ein meginfor-
senda þess að vísindamenn lögðu til
að veiðar yrðu takmarkaðar meira
en áður. Ólafur segir að áhrif tak-
mörkunar á veiðum í fyrra hafi verið
greinileg. „Það snardró úr þessum
afföllum sem voru sameiginleg ung-
um og fullorðnum fuglum,“ sagði
Ólafur.
Á liðnu vori mátti sjá greinilega
aukningu í stofninum um landið
austanvert. Talið er að það megi
rekja til minni veiða í fyrra og eins
að ný náttúruleg uppsveifla sé að
hefjast.
Náttúruleg uppsveifla hafin
Morgunblaðið/Ómar
Eftirsótt Rjúpan hefur verið vinsælasta veiðibráð skotveiðimanna og vinsæll jólamatur á borðum landsmanna.
Skemmri veiðitími og sölubann á rjúpum og rjúpnaafurðum hefur dregið úr veiðum og rjúpnaneyslu.
 Vöxtur rjúpnastofnsins er þakkaður minna veiðiálagi  Fyrir nokkrum árum var talið að stofnstærð-
arsveifla væri að sléttast út  Fjórtán sníkjudýr hafa fundist í íslenskum rjúpum  Fimm áður óþekkt
Í HNOTSKURN
»Íslenska rjúpan kom upp-haflega frá Grænlandi og
er skyld þarlendum rjúpum og
rjúpum í austanverðri Norður-
Ameríku. Hún er hins vegar
mjög fjarskyld rjúpum í Nor-
egi og Norður-Evrópu.
»Tengslin við Grænland eruenn við lýði og grænlensk-
ar rjúpur koma stundum hing-
að, jafnvel á hverju ári. Lík-
lega hrekjast rjúpurnar milli
landanna fremur en að um
reglulegt farflug sé að ræða.
GRIPIÐ hefur verið til veiðibanns
og annarra friðunaraðgerða til
verndar rjúpnastofninum þegar
ástand hans hefur þótt bágt. Á 20.
öldinni voru rjúpnaveiðar stundum
bannaðar um lengri eða skemmri
tíma. Undir lok aldarinnar þótti
rjúpan enn þurfa aukna vernd og
var gripið til ýmissa aðgerða í því
skyni að vernda stofninn.
Svæði á Suðvesturlandi, að mestu
í landi Reykjavíkur og Mosfells-
bæjar, samtals um 730 km2, var
friðað fyrir skotveiði á rjúpu
haustið 1999 og skyldi friðunin
gilda í þrjú ár. Haustið 2002 var
friðaða svæðið á Suðvesturlandi
stækkað nær fjórfalt, þ.e. frá
Reykjanesskaga upp í Hvalfjörð og
austur í Ölfus, auk þjóðgarðsins á
Þingvöllum. Friðunin gildir enn.
Veiðitíminn var styttur og hófst
25. október og lauk 12. desember.
Haustið 2003 var ákveðið að friða
rjúpuna í þrjú ár en banninu var af-
létt haustið 2005. Þá voru rjúpna-
veiðar leyfðar frá 15. október til
30. nóvember og kveðið á um sölu-
bann á rjúpum og rjúpnaafurðum.
Haustið 2006 var leyfð veiði fjóra
daga í viku, fimmtudag til sunnu-
dags, frá 15. október til loka nóv-
ember. Í fyrra var leyft að veiða
rjúpur í 18 daga í nóvember líkt og
nú. Áfram gildir sölubann á rjúpum
og rjúpnaafurðum.
Verndaraðgerðir í þágu rjúpna
STARFSFÓLKI Landsbankans,
bæði núverandi og þeim sem sagt
var upp störfum, hefur síðustu vik-
ur boðist afdrep í kirkju nokkurri í
Reykjavík tvisvar í viku.
Meðal þeirra sem áttu frumkvæð-
ið að því er Jón Helgi Jóhannesson,
einn hinna 300 sem misstu vinnuna
í bankanum. Hann segir að dagana
fyrir uppsagnirnar hafi vinnustað-
urinn einkennst af miklu ráðaleysi
þar sem fólk vissi ekki hvort því
yrði boðin vinna í nýja bankanum
eða ekki. Hann segir enn mikið óör-
yggi í fólki, þrátt fyrir að það haldi
vinnunni.
Afdrepið er fyrir þá starfsmenn
sem vilja hittast og ræða saman og
er það enn í boði. Síðast var hist í
hádeginu á miðvikudag og mættu
bæði þeir sem halda vinnunni og
þeir sem misstu hana.
Mannlegi þátturinn gleymst
„Mér finnst mannlegi þátturinn
hafa gleymst í þessum hrunadansi.
Þeir sem fengu ekki vinnu og þeir
sem fengu vinnu í nýja bankanum
eru að fást við svipaða hluti. Þeim
líður ekki vel og hafa misst sam-
starfsfélaga sína,“ segir Jón Helgi.
„Ég sakna míns samstarfsfólks og
vinnustaðarins, þetta á líka við um
þá sem eru eftir. Það hefur gleymst
að takast á við hvernig fólki líður
með þetta allt saman.“
Bankafólk
hittist í
kirkju