Fréttablaðið - 14.05.2009, Qupperneq 22

22 14. maí 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Þegar Nígería var brezk nýlenda, var sterlingspundið
lögeyrir í landinu. Í aðdraganda
sjálfstæðs lýðveldis í Nígeríu 1960
var Seðlabanki Nígeríu settur á
fót, og Nígeríupundið varð þá þjóð-
mynt landsins. Íbúafjöldi Nígeríu
var 42 milljónir á móti 52 milljón-
um á Bretlandi. Gengið var pund
fyrir pund: eitt Nígeríupund jafn-
gilti einu brezku pundi eins og ein
færeysk króna jafngildir enn í dag
einni danskri krónu, engin laus-
ung þar, ekki í peningamálum.
Þessi skipan hélzt í Nígeríu
til 1973, þegar Bretar tóku upp
tugakerfið í bankamálum. Þeir
hættu þá að skipta pundinu í tólf
skildinga og hverjum skildingi í
tut tugu pens eins og þeir höfðu
gert um aldir og skiptu pund inu
heldur í hundrað pens. Það ár,
1973, tóku Nígeríumenn upp nýja
mynt, naíru, og skiptu henni í
hundrað kóbó. Gengið var enn
einn á móti einum: ein naíra jafn-
gilti einu brezku pundi. Smám
saman veiktist naíran vegna
óstjórnar í Nígeríu. Ríkisútgjöld
fóru langt fram úr skatttekjum
þrátt fyrir miklar útflutnings-
tekjur af olíu eftir 1970. Halla-
reksturinn var brúaður með lán-
tökum og peningaprentun, sem
kyntu undir verðbólgu og gengis-
falli. Nú eru 220 naírur í hverju
pundi samkvæmt skráðu gengi.
Það þýðir, að gengi naírunnar
gagnvart pundinu hefur fallið um
16 prósent á ári frá 1973. Svarta-
markaðsgengi naírunnar er nú um
fimmtungi lægra en skráð gengi
vegna gjaldeyrishafta. Vilji menn
kaupa innfluttan varning, sem
er ekki á frílista (gamall orða-
forði úr bankasögu Íslands kemur
að góðum notum í Nígeríu), fá
þeir ekki yfirfærslu í bönkum og
geta þá leitað fyrir sér á svörtum
markaði, þar sem allt er falt.
Upptöku naírunnar sem þjóð-
myntar 1973 var ætlað að efla
fullveldi Nígeríu með því að veita
Seðlabanka Nígeríu færi á sjálf-
stæðri stjórn peningamála. Hugs-
unin á bak við breytta skipan var,
að sjálfstæð peningastjórn þjón-
aði hagsmunum þjóðarinnar betur
en órofa binding naírunnar við
brezka pundið. Reynslan vitnar þó
um mikið – 99,5 prósent! – geng-
isfall naírunnar gagnvart pund-
inu frá 1973. Slíkt gengisfall
væri kannski réttlætanlegt, hefði
Nígeríumönnum tekizt að draga
á Breta í lífskjörum, en það tókst
þeim ekki. Kaupmáttur þjóðar-
tekna á mann í Nígeríu er nú helm-
ingi minni miðað við Bretland en
hann var 1980. Nú hyggst Nígería
í ljósi reynslunnar leggja naíruna
til hliðar og ganga í myntbandalag
við fjögur eða fimm önnur Vestur-
Afríkulönd (Gambíu, Gíneu, Gönu,
Síerra Leóne og kannski Líberíu).
Fyrirhugað myntbandalag lætur
þó á sér standa meðal annars
vegna þess, að Nígería er langfjöl-
mennasta landið í hópnum (155
milljónir) og minni löndin óttast
um sinn hag. Sumir kvíða því að
missa spón úr aski sínum, þegar
sameiginlegur seðlabanki mynt-
bandalagsins tekur við ýmsum
verkefnum einstakra seðlabanka
aðildarlandanna, en það er einmitt
tilgangurinn. Nýjum seðlabanka
bandalagsins er huguð staðsetning
í Accra, höfuðborg Gönu (24 millj-
ónir). Seðlabanki myntbandalags á
ekki heima í höfuðborg fjölmenn-
asta ríkisins. Afríkusambandið
stefnir að einum gjaldmiðli handa
öllum löndum álfunnar 2028.
Fyrirmyndin er ESB og evran.
Myntum heimsins fækkar smátt
og smátt. Æ fleiri þjóðir sjá sér
hag í að sameinast um gjaldmiðla.
Þegar myntbandalag Nígeríu
og nágrennis kemst á laggirnar,
verða gjaldmiðlar Afríku helm-
ingi færri en löndin. Fyrirhugað
myntbandalag fimm landa í Aust-
ur-Afríku mun fækka myntum
álfunnar enn frekar. Hagkvæmni
knýr á um samstarf um færri
og stærri myntir. Gegn þessu
miðsóknarafli standa fullveldis-
sjónarmið, sem knýja á um varð-
veizlu þjóðmynta líkt og gerðist í
Nígeríu og einnig á Íslandi.
Íslenzka krónan kom fram á
sjónarsviðið 1886 og var jafngild
danskri krónu til 1920. Gengi krón-
unnar lækkaði síðan um fimmtung,
en náði aftur jafnvirði danskrar
krónu 1933 og hélt því til 1939.
Fram að því ári hækkaði verð-
lag á Íslandi litlu meira en í Dan-
mörku. Í heimsstyrjöldinni 1939-
45 tók verðlag á Íslandi að hækka
mun hraðar en í Danmörku, þar eð
íslenzk stjórnvöld gættu ekki nauð-
synlegs aðhalds. Gengi krónunnar
hlaut því að lækka. Nú, 70 árum
síðar, er gengið 23 íslenzkar krón-
ur á móti einni danskri, eða réttar
sagt 2300 íslenzkar, þar eð tvö núll
voru tekin aftan af gömlu krón-
unni 1981. Gengi krónunnar hefur
lækkað um 99,95 prósent síðan
1939. Gengi krónunnar gagnvart
danskri krónu hefur því að jafnaði
fallið um 12 prósent á ári frá 1939.
Seðlabanki Nígeríu býst nú til að
taka tvö núll aftan af naírunni, ef
stofnun myntbandalagsins dregst
á langinn.
Bréf frá Nígeríu
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Elvar Örn Arason skrifar um varnar-
og öryggismál
Ógnir og átakasvæði í alþjóðakerfinu hafa breyst eftir lok kalda stríðsins. Hags-
munir Bandaríkjanna hafa færst til annarra
heimsálfa og því ekki pólitískur vilji til að
taka þátt í sameiginlegum vörnum Evrópu í
sama mæli og áður. Í kjölfarið hefur Evrópa
þurft að axla meiri ábyrgð á sínum öryggis-
og varnarmálum. Þetta á einnig við um Ísland. Brott-
hvarf bandaríska hersins og breyttar áherslur NATO
kalla á nýtt hagsmunamat.
Í kalda stríðinu var náin samvinna á milli Norður-
landanna á sviði öryggis- og varnarmála. Danmörk,
Noregur og Ísland gengu í NATO meðan Svíþjóð og
Finnland aðhylltust hlutleysisstefnu. Á yfirborðinu
leit út fyrir að þjóðirnar væru klofnar og stefndu í
þveröfuga átt. Staðreyndin var sú að þau voru sam-
einuð í að halda hinu svokallaða „norræna jafnvægi“.
Í því fólst að halda sig í fjarlægð frá átökum stór-
veldanna og forðast átök við þau. Þessi sameigin-
lega afstaða leiddi til óformlegs öryggissamfélags,
þar sem ríkin höfðu ávallt hagsmuni svæðisins að
leiðarljósi.
Norrænu ríkin í NATO stóðu vörð um pólitískan
stöðugleika á svæðinu. Þau vísuðu oft til nor-
rænnar samstöðu þegar staða Finnlands var
rædd á vettvangi NATO. Pólitískur þrýst-
ingur Sovétríkjanna á Finnland hefði óhjá-
kvæmilega aukist ef Danmörk og Noregur
hefðu fallist á varðveislu kjarnorkuvopna
og viðveru Bandaríkjahers. Í tvípólakerfi
kalda stríðsins stóðu Norðurlöndin að mörgu
leyti betur að vígi en ríki Mið-Evrópu, þar
sem þeim tókst að mestu leyti að komast hjá
átökum stórveldanna.
Í dag eru öryggis- og varnarhagsmunir
Norðurlandanna samtvinnaðir Evrópu. Þau hafa í
gegnum tíðina varið takmörkuðum fjármunum til
vígbúnaðar og lagt áherslu á mannréttindi, lýðræði,
lög og reglu í alþjóðakerfinu og samvinnu innan
alþjóðastofnana. Þessi grunnstef í utanríkisstefnu
þeirra samrýmast vel afstöðu ESB og eru í samræmi
við hefðbundnar áherslur þeirra.
Utanríkis-, öryggis- og varnarsamstarf ESB er í
stöðugri þróun. Íslendingar geta skipað sér í sveit
með hinum Norðurlöndunum og Eystrasaltslöndun-
um innan þess. Innganga Ísland í ESB og þátttaka í
sameiginlegri stefnu þess í utanríkis- og öryggismál-
um mun uppfylla það varnarlega tómarúm sem skap-
aðist eftir brotthvarf Bandaríkjahers og minna vægi
NATO í vörnum Íslands.
Höfundur er MA í alþjóðasamskiptum.
Hagsmunir Íslands eru í Evrópu
ELVAR ÖRN
ARASON
Peningamál
Allir nema við
Stjórnarsáttmáli nýrrar ríkisstjórnar
er ítarleg lesning og er meðal annars
vikið að jafnréttismálum en stjórnin
hefur uppi göfug áform í þeim
málum. Þar stendur meðal annars:
„Áhrif kvenna í endurreisninni verði
tryggð. Því mun ríkisstjórnin beita sér
fyrir því að jafna hlutfall kynjanna
á öllum sviðum samfélagsins
og grípa til sértækra aðgerða
sé þess þörf.“ Þetta er verðug
áskorun. En fyrst allt samfélag-
ið er nú undir færi þá ekki vel á
því að ríkisstjórnin gengi undan
með góðu fordæmi og byrj-
aði á að jafna kynjahlut-
fallið í ríkisstjórninni? Beitti
jafnvel til þess sértækum
aðgerðum?
Réttarbætur
Í stjórnarsáttmálanum segir líka
að hugað skuli „að réttarbótum í
málefnum kynskiptinga“. Því ber
auðvitað að fagna. Þess má þó geta
að ein af þeim úrbótum sem fólk úr
þessum hópi hefur óskað eftir er að
vera ekki kallað kynskiptingar; betur
fari á að tala um „transgender“
eða leiðréttingu á kyni. Svo
langt virðist ríkisstjórnin ekki
reiðubúin að ganga.
Fullnaðarsigur
Höldum okkur við
stjórnar sáttmálann. Þar
kemur líka fram að til
standi að leggja fram
þingsályktunartillögu
um aðildarumsókn að
ESB, boðað verði til stjórnlagaþings
og lagt verði fram frumvarp
um persónukjör. Í gær var svo
tilkynnt að Alþingi hafi fallið
frá bindisskyldu þingmanna. Á
aðeins rúmlega hálfum mánuði
hafa þannig öll helstu stefnumál
Borgarahreyfingarinnar verið
uppfyllt. Nú er bara að bíða og sjá
hvort fallist verði á
að láta einn glugga
á alþingishúsinu
standa opinn. Verði
það samþykkt getur
Borgarahreyfingin
líklega farið að kalla
þetta gott.
bergsteinn@
frettabladid.isH
efði ég efni á að gefa öllum íslendíngum tannbursta,
mundi ég gera þjóðinni meira gagn en þótt ég skrif-
aði handa henni ódauðleg ljóð,“ sagði Halldór Lax-
ness í Alþýðubókinni sem út kom árið 1929 og enn
áttatíu árum síðar er tannheilsa Íslendinga mörgum
áhyggjuefni.
Tannheilsa manna er enda eitt af mörgu sem gefur til kynna
menningarstig þjóðar og nú ber svo við að eftir að tannheilsa
Íslendinga hafði batnað verulega undanfarna áratugi og var orðin
sambærileg tannheilsu annarra Norðurlandabúa bendir allt til
þess að henni sé að hraka að nýju.
Velta má fyrir sér hvers vegna tannheilbrigðisþjónusta lýtur
ekki sömu lögmálum og önnur heilbrigðisþjónusta. Vissulega þarf
að sinna viðhaldi á tönnum með öðrum hætti en gegnir um aðra
hluta líkamans. Hitt er annað að tannskemmd er í raun eins og
hver annar sjúkdómur sem fólk leitar sér lækninga við.
Á fáeinum áratugum tókst að stórbæta tannheilsu Íslendinga,
aðallega með fræðslu um mikilvægi tannhirðu en einnig með því
að tannlæknaþjónusta fyrir börn var ókeypis, og sem ekki skipti
síður máli, að það náðist til allra barna gegnum skólatannlækn-
ingakerfið. Það er líklega ekki síst niðurlagning þess sem nú er
að koma í bakið á þjóðinni.
Það vegur einnig þungt að tannlæknaþjónusta er ekki lengur
ókeypis fyrir börn. Hún á að vísu að heita að vera endurgreidd að
þremur fjórðu. Raunin er hins vegar sú að viðmiðunargjaldskrá
endurgreiðslnanna hefur ekki þróast í takti við raunveruleikann
þannig að raunendurgreiðsla er að líkindum talsvert undir helm-
ingi útlagðs kostnaðar vegna tannlæknaþjónustu við börn.
Á tímum eins og nú er óhægt að biðja um aukin útgjöld vegna
tannlæknaþjónustu við börn. Samt sem áður ætti það að vera
markmið að tannlæknaþjónusta við börn sé endurgjaldslaus og að
þangað til því markmiði verði náð sé að minnsta kosti miðað við
raunhæfa gjaldskrá tannlækna þegar endurgreiðsla er reiknuð.
Færa má rök fyrir því að ekki sé skynsamlegt að reka fullbún-
ar tannlæknastofur innan veggja grunnskólans. Hvergi næst þó
til allra barna nema einmitt þar og innan veggja skólans fer fram
heilbrigðisskoðun. Það hlýtur að koma til álita að fella reglulega
tannskoðun inn í þá skoðun. Barnið færi svo heim með skilaboð á
sama hátt og til dæmis ef það er ekki talið sjá eða heyra nægilega
vel.
Tannskemmdir eru meðal algengustu sjúkdóma mannfólksins.
Andstætt kvefpest læknar tíminn ekki tennurnar. Því er öflug
fræðsla um áhrif tannhirðu og mataræðis á tannheilsu, skipulögð
og skilvirk skimun á tannskemmdum ásamt aðgengilegri, ódýrri
og helst endurgjaldslausri lækningaþjónustu við tannskemmdum
grundvallaratriði ef við ætlum aftur að ná því að vera í sama
flokki og nágrannaþjóðirnar þegar kemur að tannheilsu.
Það hlýtur þó að koma nokkuð spánskt fyrir sjónir að þjóðin
standi frammi fyrir slíku tiltektarverkefni beint í kjölfar mestu
hagsældarára Íslandssögunnar.
Tannheilsa segir til um menningarstig þjóðar.
Skilvirk skimun
tannskemmda
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR