Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1964, Qupperneq 6

KARL R. EKLUND:
Suðurskautsskúmurmn
Grímur Þorkelsson
íslenzkaði
Hinn stóri skúmur á Suður-
skautslandinu hefur sézt
nær Suðurskautinu en nokk-
ur önnur skepna jarðar að
manninum einum undan-
skildum. Hann lifir meðal
annars á því að ræna eggjum
og ungum hinna geðþekku
mörgæsa og er haldinn
þeim leiða sið að drita ofan
á landkönnuði. Þetta hvort-
tveggja hefur gert hann ó-
vinsælan.
Skúmurinn á Suðurskauts-
landinu hefur valið sér óvenju-
leg heimkynni, enda líkamsbygg-
ing hans og lifnaðarhættir líka
óvenjulegir. Hann er risi í ríki
fuglanna. Vængjahaf hans er um
fjögur og hálft fet. Hann er oft
nefndur Örn hinna suðlægu
slóða. Hann ver hreiður sitt af
meiri djörfung og grimmd en
flestir aðrir fuglar. Hann heid-
ur tryggð við sama makann ár
eftir ár og verpir, ungar út og
elur unga sína upp, þar sem
loftslag er kaldast á jörðinni.
Nafnið ,,Skua“ (Skúmur) er
dregið af forn-norræna orðinu
„skúfa,“ sem þýðir að ýta til
hliðar.
Einhver fyrsta lýsing, sem til er
af Suðurskautsskúmnum er eft-
ir Herbert G. Pointing, sem var
ljósmyndari í hinum örlaga-
þungna leiðangri Roberts Falk-
ons. Scotts 1911 og 1912. Þeir
sáu skúm í aðeins 160 mílna
fjarlægð frá Pólnum. í bók sinni
The great white south segir
Pointing meðal annars um skúm-
inn:
„Þeir voru ákaflega hávaða-
samir og deilugjarnir, en að ytra
útliti er Skúm-máfurinn herra-
maður og maki hans vel klædd
hefðarfrú, en fyrir utan útlitið er
ekkert fágað í fari þeirra, bæði
eru þorparar og illfygli. Skúm-
arnir eru haldnir þeim leiða sið
að drita ofan á þá, sem gerast
nærgöngulir. Skúmarnir nálguð-
ust okkur venjulega á þann hátt
að þeir komu fljúgandi á eftir
okkur. — Árásirnar hnitmiðuðu
þeir og tóku bæði tillit til fjar-
lægðar og hraða, en hleyptu síð-
an af viðbjóðslegum óþverra.
Oftar en einu sinni fékk ég yfir
mig þennan ófögnuð, samtímis
varð loftið þrungið af illgirnis-
legum skrækjandi hlátri að því
er mér heyrðist. — Ég fékk tvö
högg hvert á eftir öðru, annað á
hnakkann hitt á hægra augað.
Tvö högg fylgdu til viðbótar,
annað þeirra rétt aftan við eyr-
að og ég var næstum rok: _i um
koll.“
Meðlimir franska leiðangurs-
ins til Suðurskautslanda á árun-
um 1948—1953 báru skúmnum
jafnvel enn ver söguna. Eitt af
mörgu ógeðfelldu í fari skúms-
ins er að hann leggst á egg og
unga Adéle-mörgæsarinnar, sem
mönnum þykir sérstaklega töfr-
andi fugl. Þetta hefur aukið ó-
vinsældir skúmsins hjá könnuð-
um Suðurskautslanda.
Skúmurinn er í raun réttri
ekki máfur, hann heyrir til kjó-
unum (jaegers). Flestir fugla-
fræðingar skipta skúmnum í
tvær tegundir: Suðurskautsskúm
(Catharacta maccormicki) og
stóra skúm, sem hefur þrjár
undirtegundir, norræni skúmur-
inn á norðurhveíi jarðar, Chile-
auski skúmurinn í Tempraða-
belti Suður-Ameríku og brúni
skúmurinn á jöðrum suður-
skautssvæðisins.
Suðurskautsskúmnum hefur
verið lítill gaumur gefinn þar til
nýlega. — Á jarðeðlisfræðiárinu
varð hann tilefni hinna mestu
alþjóða rannsókna, sem gerðar
hafa verið á nokkrum fugli. —
Vísindamenn frá Bandaríkjun-
um, Bretlandseyjum Sovétríkj-
unum, Ástralíu, Nýja-Sjálandi,
Argentínu, Chile, Frakklandi,
Japan, Noregi og Belgíu tóku
höndum saman við merkingar
og rannsóknir á þessum suð-
ræna ræningja. Merkingarnar
byrjuðu sumarið 1955 og 1956
og að liðnu jarðeðlisfræðiárinu
hefur rannsóknum og fugla-
merking Bandaríkjanna á Suð-
urskautslandinu verið haldið á-
fram í náinni samvinnu við
Fiska- og Dýralífsstofnunina (U.
S. Fish and Wildlife service)', en
vísindasjóður (National Science
Foundation) hefur lagt fram
fjárstyrk. Yfir 6000 Suður-
skautsskúmar hafa verið merkt-
ir til þessa,
Auðvelt er að ná þessum skúmi
í handnet þrátt fyrir árásar-
hneigð hans eða jafnvel fremur
vegna hennar. Tekizt hefur að
handsama heila hópa á þann
hátt og kasta yfir þá neti, þegar
þeir sátu á jörðinni og voru að
taka til sín fæðu. Einnig er hægt
að ná fuglinum í snöru, sem fest
er við stöng.
Hver fugl er merktur með
tölusettri málmræmu og plast-
ræmu í ákveðnum lit, sem gefur
til kynna stöðina og um leið
svæðið, sem fuglinn var merktur
á. Þessu til viðbótar eru sumir
skúmarnir auðkenndir með
málningu, til þess að hægara sé
að fylgjast með ferðum þeirra.
VÍKINGUR
220