Náttúrufræðingurinn - 1932, Blaðsíða 8

166
NÁTTÖRUFR.
Um 1867 fundust demantar í Suður-Afríku, nálægt Kimberlay
og síðar enn víðar. Er steinana að finna í einkennilegum gömlum
gígum. Hófst þar skjótlega nám og fór sívaxandi framleiðsla de-
mantanna. Um síðustu aldamót var framleiðslan þar orðin 90 hundr-
aðshlutar (90%) af ársframleiðslu heimsins.
1906 voru teknir þar úr jörðu skrautdemantar, er vógu til
samans 3 000 000 karöt (ca 600 kg). Síðar var demantaframleiðslan
þar um slóðir mikið aukin, og um 1920 nam hún sem svaraði
1000 kg, eða sem svaraði 10 hestburðum, eftir því, sem lagt er í
hestburð á íslandi, en að verðmæti um 160 milljónir, eða 16 mill-
jónir hver hestburður. Til samanburðar skal þess getið, að i einu
auðugasta námusvæðinu í Suður-Ameríku var árs eftirtekjan 54
þús. karöt demanta 1858.
Demantar og aðrir gimsteinar eru vegnir í karötum. í Englandi
er 1 karat reiknað 205 mg, en í S.-Afríku mun það vera reiknað
205.7 mg, en flestir um 200 mg, eða örlítið meira en % úr g.
Skakkar ekki miklu, þótt svo sé reiknað, þegar um lágar upphæðir
er að ræða. Eitt karat af fáguðum demöntum hefir breytzt síðustu
áratugi að verði frá 200—300 kr., ýmist hækkað eða lækkað. Áður
en námurnar í S.-Afriku fundust, var talið, að verð á hverju karati
yrði eftir efnismagni eða stærð steinsins. Nú eru stærri steinar hlut-
fallslega verðminni. Þó nær þetta ekki til mjög stórra steina, sem
eru þyngri en 25 karöt. í S.-Afríku hafa ófágaðir demantar óvaldir
selzt í stórsölu frá 15—125 kr. hvert karat.
Míklu víðar hafa demantar fundizt, en á mörgum þeim stöðum
svo lítið, að engin leið hefir verið að hefja þar nám, en á öðrum
stöðum framleiðsla þeirra litlu munað.
í bresku Guinea í S.-Ameríku hafa fundizt demantar. 1926 var
safnað 182 karötum af smádemöntum. Á Borneo við S.A.-Asíu
hefir demöntum nokkuð verið safnað síðan eyjan var numin. í
Ástralíu hafa demantar allvíða fundizt. Víða í N.-Ameriku hafa
demantar fundizt, en í smáum stíl og til lítilla eða engra nytja,
t. d. í jökulurðargörðum umhverfis vötnin miklu og er jökulruðningur
sá kominn norðan frá Hudsonsflóa og Labrador.
í Evrópu eru demantar afar fágætir. Lítill vottur hefir fundizt
í Lapplandi og nokkru meira í ÚralfjöIIum. Á einum stað þar
(Bissersk) fannst nokkuð af demöntum (mjög smáum) 1929, er
verið var að þvo gull úr leirmöl og sandi. Demantar hafa og
fundizt í Síberíu, en um þá er litt kunnugt.
Um uppruna demanta eru fræðimenn mjög í vafa, þótt nokkuð
hafi það mál skýrzt frá því, sem áður var. 1773 fann Lavoisier,