Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1981, Qupperneq 7

Náttúrufræðingurinn - 1981, Qupperneq 7
konar leðjugraut en vatni“. I lýsingu Kjart- ans Leifs á hlaupinu 1918 er eitt mjög athyglisverl atriöi. Hann segir: (Guð- geir Jóhannsson 1919 bls. 26) „Kom j)á fram á milli Hafurseyjar og Selfjalls svo mikið íshrúgalda, að líkast var sem þar brunuðu fram heilar heiðar snœvi þaktar“. Þetta sýnir að ísinn lá ofan á hlaupmass- anum (sjá síðar). NIÐURSTÖÐUR Nokkuð er nú síðan að frví var haldiö fram (Jón Jónsson 1974) að fremur beri að lita á a. m. k. fyrsta- og meginjiátt Kötluhlaupa sem leðjustraum (Lahar)* en sem vatnsflóð enda er enginn efi á því að slík blanda af vatni, !s, leir, sandi, ösku og vikri hefur allt aðra eiginleika en vatn og ekki ólíklegt að eðlisþyngd hlaupmassans sé 2,6—2,7 eða jafnvel ennjjá meira. Sýnist þetta vera eina hugsanlega leiðin að skýra nokkrar af |icim staðreyndum, sem hér hafa verið taldar svo sem það að slíkt feiknabjarg sem Kötluklettur gat borist fram og eins jarðvegstorfan mikla í Höfðabrekku- jökli ásamt þeirri staðreynd að stórgrýti er einkum að finna efst í „jöklunum“. Þegar jjess er ennfremur gætt að jafnframt þvi, sem ströndin færist fram um fleiri kílómetra og að dæmi eru um að hlaupin hafi fyllt upp sjóinn út á alll að 200m(100faðma)dýpi (Safn tilsögu *Lahar er orð aettað frá Indónesíu og notað um leðjustrauma sem þar eru alþckkt fyrir- bæri i sambandi við cldgos. Orð þetta cr notað sem fraeðiheiti, en tckið skal fram að all mjög stórfenglegri eru Kötluhlaupin en ég Jtekki dæmi um annarsstaðar frá. Heppi- legasta enska (og alþjóða) orðið yfir þau cr sennilega debris flow eða volcano-glacial debris flow. Islands IV) og að jafnframt því hækkar sandurinn, þá er augljóst mál að hér er um að ræða fyrirbæri, sem ekki bara hvað stærðargráðu snertir heldur i eðli sínu er allt annað en t. d. Skeiðarár- hlaup og Grænalónshlaup og saman- burður við þau þvi engan veginn raun- hæfur. Þau föstu efni, sem Kötluhlaup bera fram eru að langmestu leyti fersk gosefni Kötlu sjálfrar. Þau koma upp á yfirborð sem eins konar „leðjugrautur“, sem samanstendur af vikri og fínni ösku, sem hvort tveggja er nær eingöngu ferskt eldgosagler (sideromelan). Ætla má að allverulegur hluti þess efnis sé i korna- stærð 0,2—0,002 mm en mettað af vatni hefur slíkt efni næsta sérstæða eðlis- fræðilega eiginleika og er jjað fyrirbæri vel þekkt viða um heim. Meginorsakir jjess að gosefni Kötlu verða í slíku ástandi kunna að verða Jjrjár. I fyrsta lagi að jafnan er vatn til staðar undir jöklinum þar sem eldstöðin er, i öðru lagi að aukinn hiti sem undanfari goss bræðir mikinn is á tiltölulega skömmum tima áður en gos hefst og loks i þriðja lagi geysimikill grunnvalnsforði i berg- lögum allt í kringum eldrásina. Þegar hin heitu gosefni i hamförum Kötlu- gosanna svo blandast jökulís, sem bæði er smámulinn og i stórjökum og auk J>ess leir, ösku, vikri og slórgrýti, sem i jökl- inum er þá er |)að efni fengið, sem ein- kennir Kötluhlaup. Sökum mikils munará eðlisþyngd liggja jökuljakarnir aðallega ofan á hlaupmassanum sbr. orð Kjartans Leifs hér að framan. Þetta skýrir einnig |>á staðreynd að áberandi lítið er um jökulkcr á Mýrdalssandi gagnstætl því sem er eftir Skeiöarár- hlaup, J>ar sem þau jafnvel varðveitast milli hlaupa. 85
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.