Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1981, Page 44

Náttúrufræðingurinn - 1981, Page 44
lághitavatni ræðst af uppleysanleika kalsedóns (Michard o. fl. 1979), þótt ekki sé þessi regla án undantekninga. Ellis og Wilson (1960) notfærðu sér hlutfall natríums og kalís í heitu vatni úr borholum í Wairakei á Nýja Sjálandi til þess að staðsetja aðaluppstreymis- svæði jarðhitakerfisins þar. Breytilegt hlutfall þessara efna í vatninu réðst af nokkurri útfellingu kalís samfara kælingu vatnsins. Töldu þeir, að natríum-kali hlutfallið i vatninu réðist af efnajafnvægi við feldspat í berginu og mætti nota þetta hlutfall sem efnahita- mæli. Alllöngu síðar kemur fram tillaga um kvörðun þessa efnahitamælis hjá þeim Ellis og White (sjá Truesdell 1975). Er hún byggð á samanburði á mældu hitastigi í borholum á ýmsum jarðhitasvæðum við styrk natríums og kalis í heita vatninu. Kvörðunin var sem sé byggð á reynslutölum, en ekki niður- stöðum tilrauna eins og á sér stað með kísilhitamælana. Kvörðun þeirra Ellis og White nær yfir hitabilið 100—275°C. Samsvarar hún allvel jafnvægi við albít (Na-feldspat) og míkróklín (K-feldspat) á þessu hitabili. Nákvæmur samanburður milli mælds hitastigs í borholum hér á landi og styrks natríums og kalís í vatninu gefur til kynna, að áætla megi hitastigið allnákvæmlega á hitabilinu 25 —250°C út frá natríum-kalíinnihaldi vatnsins. Samsvarar samband mælds hitastigs við natríum-kalí hlutfallið allvel jafnvægi við albít og míkróklín. Fournier og Truesdell (1973) veittu því athygli, að heitt vatn, sem inni- heldur verulega mikið af kalsíum, gefur oft „há“ og „ótrúverðug“ hitastigsgildi að því er varðar Na-K hitamælinn. Töldu þeir, að þetta stafaði af því, að kalsíum tæki þátt í því efnajafnvægi við steind eða steindir í berginu, sem annars réði innbyrðishlutfalli natríums og kalís í vatninu. Lögðu þeir til nýjan efna- hitamæli, Na-K-Ca hitamælinn. Var kvörðun hans byggð á reynslutölum, þ. e. mældu hitastigi í borholum og styrk natríums, kalís og kalsiums i bor- holuvatninu. Paces (1975) benti á, að kvörðun Fourniers og Truesdells (1973) ætti illa við um ölkelduvatn og lagði til, að fyrir slíkt vatn væri bætt við sérstökum leiðréttingarlið, sem tæki mið af styrk kolsýru í jarðhitavatninu. Kvörðun þeirra Fourniers og Trues- dells (1973) gefur kerfisbundið heldur lág gildi fyrir lághitavatn hér á landi. I þessari grein verður sýnt fram á, að Na-K hitamælirinn tekur Na-K-Ca hitamælinum ætíð fram. Ellis (1979) hefur nýlega komist að hliðstæðri niðurstöðu. Na-K og Na-K-Ca hitamælarnir virðast eiga illa við jarðhitavatn, sem streymir urn hábasískt berg. Vegna þessa hefur nýlega verið þróaður Na-K-Ca-Mg hitamælir, sem byggður er á reynslutölum og virðist alhæfður fyrir jarðhitavatn, sem rennur um berg með hverskonar efnasamsetningu (Fournier og Potter 1979). Ekki sýnist ástæða til að nota þennan efnahitamæli hér á landi. Hábasískt berg fyrirfinnst ekki á jarðhitasvæðunum og styrkur magníums í jarðhitavatni hérlendis er hverfandi miðað við hinar katjónirnar. Auk þcirra uppleystu efna, sem hér hafa verið nefnd, hefur verið reynt að nota ýmis fleiri sem efnahitamæla. XJtlit er fyrir, að hlutfall natríums og lithíums gæti reynst gagnlegt (Fouillac og Michard 1979). Sérstök áhersla hefur verið lögð á notagildi ýmissa loftteg- 122

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.