Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1981, Page 49

Náttúrufræðingurinn - 1981, Page 49
við það, að suðan hafi verið innræn (adiabatic) og í einu þrepi niður í 100°C. Með einu þrepi er átt við, að gufan hafi aldrei skilist frá vatninu i uppstreyminu. Að þvi er varðar Na-K hitamælinn skiptir gufumyndun ekki máli, þar sem hún breytir ekki hlutfallinu. Fyrir Na-K-Ca hitamælinn er það fullnægj- andi nálgun að hirða ekki um áhrif gufumyndunar á hlutfallið \/Ca/Na. Við hátt hitastig, þar sem gufumyndun getur verið veruleg, hefur nefnt hlutfall mjög litil áhrif á útreiknaðan Na-K-Ca hita, natríum-kali hlutfallið ræður þar mestu um. Þegar gufumyndun á sér stað við suðu á jarðhitavatni leita rokgjörn efni eins og kolsýra og brennisteinsvetni úr vatn- inu og yfir i gufuna. Nefnd efni eru veikar sýrur og þessi flutningur þeirra úr vatninu leiðir til þess, að sýrustig (pH) jjess hækkar. Þetta veldur því, að sú nálgun að reikna styrk óklofins kísils (H4Si04) út frá efnagreindum kísli og mældu pH með samleysingu jafna (8) og (9) er ekki lengur fullnægjandi að þvi er varðar háhitavatn. Fyrir lághitavatn er nálgunin þó sæmileg, veldur i mesta lagi 5—10°C skekkju fyrir 120—160°C heitt vatn. Að því er varðar háhitasvæði er það fullnægjandi nálgun, að reikna með að allur efnagreindi kísillinn sé óklofinn (H4Si04). Aðra leið er þó unnt að velja til þess að komast hjá vandamálinu um breyt- ingu á sýrusligi samfara suðu. Eins og fram kemur hjá Stefáni Arnórssyni o. fl. (1980a) er hlutfallið rnilli natrium og sýrustigs (Na + /H+) konstant við ákveðið hitastig. Hagnýti maður sér þetta samband, þarf ekki að styðjast við mælingu á sýrustigi til að reikna út jjann hluta, sem óklofinn er af efna- greindum kísil. Með því að leysa saman neðangreinda jöfnu: (Na + /H *) = KNa (10) og jöfnur (8) og (9) fæst: SiO, efnaereindur m 11 (H ,Si04) =—-=-------------------- (U) KH4Si04 ’ KNa/Na + 1 Þannig má með jöfnu (11) reikna út H ,SiO , og þar með kísilhita út frá efna- greindum kísil og natríum, jrar sem viðkomandi stuðlareru þekktir. Raunar má notfæra sér j^essa nálgun til að reikna út kísilhita á jarðhitavatni þótt suða hafi ekki átt sér stað, eins og fjallað verður um í næsta kafla um kvörðun efnahitamælanna. Á 4. mynd er sýnt, hvernig hlutfallið óklofinn kísill/heildarkísill breytist með hitastigi fyrir valin gildi á styrk natrí- ums. Af [tessari mynd sést, að það er fyllilega réttmæt nálgun að gera ráð fyrir því, að hverfandi hluti uppleysts kísils í ósoðnu háhitavatni sé klofinn (H ,Si04), jafnvel þótt styrkur natríums í vatninu sé jafnlágur og 50 ppm. Það er eingöngu í lághitavatni með minna en 100 ppm natrium, að verulegur hluti uppleysts kísils er klofinn. KVÖRÐUN Eins og áður var getið byggist kvörð- un kísilhitamælanna á lilraunum um uppleysanleika kvars annars vegar og kalsedóns hins vegar. Fournier (1973) hefur einn gert til- raunir með uppleysanleika kalsedóns. Voru þær gerðar á einu sýni og ná yfir hitabilið 120—180°C. Leysanleiki við hærri og lægri hitastig er fenginn með spá. Byggir hún á því að gefa sér, að varmi (enthalpy) efnahvarfsins fyrir 127

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.