Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 50

innar kísilsýru (H ,SiO j/H.,SiO.|) i jaröhita-
vatni við mismunandi hitastig og fyrir valin
gildi á natriumstyrk í vatninu. — Calculated
ratio of dissociated/undissociated silicic acid
in geothemial waters at different temperatures and
for selected values of sodium concenlralions.
uppleysingu kalsedóns breytist ekki meö
hitastigi. Gildir þá, að línulegt samband
er milli log K og 1/T, sbr. van’t Hoff
líkinguna svonefndu:
]°g K _ — AH, ^12\
1/T ” 2.303 R
R er gasstuðullinn, T hitastig i °K og
K jafnvægisstuðullinn. Vissulega væri
æskilegt, að tilraunirnar næðu yfir
stærra hitabil og næðu til fleiri sýna.
Kalsedón er nokkurskonar afbrigði af
kvarsi, gert úr samsafni örsmárra nála,
sem hver um sig hefur kristalbyggingu
kvars. Vegna þessarar sérstæðu bygg-
ingar kalsedóns eru tilraunir nauðsyn-
legar til að ganga úr skugga um, hvort
leysanleiki gæti verið eitthvað breyti-
legur fyrir sýni úr mismunandi jarð-
fræðilegu umhverfi.
Með joví að bera saman mælt hitastig
í borholum við styrk óklofins kisils i
vatninu má fá kvörðun fyrir kisilhita-
mælinn. Fyrir slíka kvörðun voru valdar
24 borholur með mældu hitastigi á bil-
inu 59— 181 °C. Ur sumum jsessara hola
kom vatn úr fleiri en einni æð, en munur
hitastigs í þeim var undir 10°C. Besta
linan gegnum þessa punkta er mjög
svipuð þeirri línu um uppleysanleika
kalsedóns, sem Fournier (1973) fékk
með tilraunum sinum, sbr. 5. mynd a og
jöfnur (la) og (lb) í Töflu II. í Töflu III er
gefiö til kynna, hversu einstök gildi víkja
frá linunni.
Til þess að reikna út hluta óklofins
kísils (H4Si04) af efnagreindum kísli,
má notfæra sér jöfnu (11) hér að framan
og mældan styrk natriums i vatninu
fremur en mælt sýrustig. Styrkur H + i
jarðhitavatni er mjög lágur og jsarf J:>ví
mjög litill flutningur á prótónum að
eiga sér stað milli vatns og bergs í upp-
streymisrásum til [x;ss að raska styrk
joeirra verulega í vatninu og þar með að
raska hlutfalli milli klofins og óklofins
kísils. Af þessum orsökum gæti verið
kostur að styðjast við mældan styrk
natríums í vatninu fremur en mælt
sýrustig við útreikning á styrk H4Si04 í
vatninu. Niðurstöðurnar eru sýndar á 5.
mynd b og með jöfnu (lc) í Töflu II.
Mælt er með jjví, að nota jöfnur (lb)
og (lc) til Joess að reikna út kalsedón-
hita. Beri niðurstöðunum vel saman,
verður að telja útreiknaðan kalsedón-
hita áreiðanlegan sem mælikvarða á
hitastig í viðkomandi jarðhitageymi. Sé
samanburður ekki góður (meiri en
10°C) getur það orsakast af tvennu.
Annars vegar, að breyting hafi orðið á
sýrustigi í uppstreymisrásum. Hins
vegar, að Na + /H+ hlutfallið víki veru-
128