Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 34

Halastjarna Halleys
Halastjarna Halleys er þekktasta
halastjarna sólkerfisins. Hún gengur á
geysi aflangri braut um sólu, og nær
brautin út fyrir braut Neptúnusar, sem
nú er yst reikistjarnanna og inn fyrir
braut Merkúrs sem næstur fer sólu.
Umferðartími hennar um sól er um 76
ár. Síðast heimsótti Halley halastjarn-
an nágrenni Jarðar árið 1910 og nú er
hennar von á ný í árslok 1985. Mikill
viðbúnaður er meðal vísindamanna
víða um heim af þessu tilefni og ekki
færri en fimm ómönnuð geimför munu
halda til móts við stjörnuna, búin
allrahanda mælitækjum og ljósmynda-
vélum.
Vegna afstöðu Jarðar til halastjörn-
unnar verður hún ekki það augnayndi
á himinhvelinu sem hún var 1910 né í
öll þau skipti sem sögur fara af síð-
astliðin 2000 ár. Til að sjá hana vel
þarf að skoða hana á dimmu stjörnu-
björtu kvöldi frá stað sem ekki er
mengaður af götuljósum eða annarri
raflýsingu. Þá ætti dauft skin halans að
koma fram líkt og mánaglit á skýja-
slæðum. A suðurhveli Jarðar sést
stjarnan mun betur en hér norðurfrá.
Stjörnukortið hér að ofan sýnir braut
halastjörnunnar um himinhvelið frá
júlí 1984 til nóvember 1986. Það er þó
ekki fyrr en í desember 1985 að hún
Náttúrufræðingurinn 55(3), bls. 132, 1985
verður sýnileg í litlum sjónaukum
snemma kvölds á suðurhimninum.
Snemma í janúar 1986 verður hún
sýnileg með berum augum og mun þá
stækka frá kvöldi til kvölds þar sem
hún rennir sér gegnum Vatnsbera-
merkið á flugaferð sinni í átt til sólar.
Jafnframt mun hún lækka á himni uns
hún hverfur inn í sólsetrið í vestri í
mánaðarlok. I febrúar sveiflar Halley
sér bak við sólu, en er kemur fram í
mars 1986 birtist hún okkur á ný á
morgunhimni lágt í suðri á leið sinni
brott frá sólu. Seint í niars 1986 verður
hún hvað næst Jörðu og björtust á að
sjá. Norðlæg lega íslands gerir það þó
að verkum að vonlítið er að hún sjáist
á þessu tímabili.
Þótt halastjörnur sólkerfisins skipti
vafalaust þúsundum eru fæstar þeirra
bjartar. Það hefur því jafnan þótt tíð-
indum sæta er slík stjarna birtist á
himni og oft hefur það valdið ógn og
skelfingu, því halastjörnur þóttu vá-
boðar. í annálum má rekja heimsóknir
Halleys 2000 ár aftur í tímann. í ís-
lenskum annálum er hennar t. d. getið
strax árið 1066 og oft síðar.
Árni Hjartarson
Orkustofnun