Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 32

78
NATTÚRUFRÆÐINGURINN
Ef börkur þessarar trjátegundar er særður, dreitlar mjólkur-
litaður safi úr sárinu. Þegar þessi tré eru notuð til framleiðslu á
kátsjúki, er börkurinn á þeim særður með þvi að skera í hann með
sérstökum hætli. Frumbyggjar Brazilíu skáru frekar breiða og
djúpa skoru í börkinn, og höfðu þeir hana þannig lagaða, að liún
var eins og gormur utan um trjábolinn og náði frá um þriggja
metra liæð og niður undir jörðina. Þessi aðferð við vinnslu kát-
sjúksins hlífir trjánum ekki nægjanlega mikið, þau falla tiltölu-
lega fljótt, og er hún því ekki notuð á kátsjúkekrum Asíu. Þar
eru viðhafðar sérstakar að-
ferðir, sem hlifa trjánum eins
mikið og unnt er; þá er börlc-
urinn rispaður með sérstök-
um hnif, svo sár trésins verði
sem grynnst, en þó nógu
djúpt, og ekki óþarflega breitt.
Rispan er ekki látin ná i
kring um bolinn, heldur
venjulega aðeins yfir þriðjung
ummálsins. Rispurnar eru
látnar hallast lítið eitt, og renn-
ur mjólkursafinn þá niður
eftir þeim og í eitthvert ílát,
sem hengt er á tréð fyrir neð-
an rispurnar.
Mjólkursafinn er kallaður
latex. Hann er Ijós á litinn,
ógagnsær eins og mjóllc og
þunnfljótandi. En það er
Skurður í parakátsjúktré á Súmatra. f]ejra j sambandi við latex-
ið en útlitið, sem líkist mjólkinni. Eins og alkunnugt er, staf-
ar ógagnsæi mjólkurinnar aðallega af þvi, að í lienni fljóta litlar
feitikúlur, sem ekki sjást nema i smásjá. 1 latexinu fljóta einnig
smáar agnir, og eru þær valdar að ógagnsæi þess. Agnirnar, sem
fljóta í latexinu úr Hevea-trjánum, eru svipaðar eggi að lögun,
og er lengd þeirra að meðaltali 2/1000 mm, þ. e. a. s. ef 500 slikar
agnir væru lagðar hver við endann á annarri, væru þær 1 mm á
lengd, og ef 5000 ögnum væri raðað upp með sama hætti, væru
þær 1 cm á lengd, eða álíka langar og nöglin á litlafingri á manni.
Þessar agnir eru innst myndaðar úr mjög þykkuni vökva; þegar
utar dregur, harðnar vökvinn, og er hann yzt orðinn að föstu og