Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 42

88
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
sem safna grösum til lækninga eöa litunar og grasnytjar öll þau
not, sem hafa má af gróöri jarðar, sánum og ósánum.
Á síðari liluta 18. aldarinnar fara náttúrufræðingar, garðyrkju-
menn og læknar, að hafa annað fornyrði að samnefni jöfnum
hönduin við gras. Það er orðið urt (jurt). Virðist það í fyrstu hafa
verið sérstaklega haft um allar garðjurtir eða matjurtir. (Maturta-
bók Eggerts Óiafssonar, Kaupmh. 1774). En er farið var að
kenna alþýðu manna að nota ýmis villigrös til manneldis, lækn-
inga og litunar, þá virðist sem farið hafi verið að kalla þau urtir
líka, eins og holurt og mjaðurt, fimmfingrajurt o. fl. Þá lcoma
orðin jurtafræði, jurtafæða og jurtagarður í staðinn fyrir grasa-
fræði o. s. frv.
Þessi nafna-nýbreytni mun hafa borizt hingað frá Danmörku
með þeim Eggert Ólafssyni og Bjarna Pálssyni, að vísu var orðið
urt haft um ýmis grös hér á landi fyrir daga Eggerts og Bjarna,
einkum þau, er höfð voru til töfra og lækninga, lærðir læknar
voru þá ekki til liér á landi, en jurtir voru einatt hafðar til
græðslu, allt frá fornöld.
Á vorum dögum hefir verið tekið upp liið þriðja samnefni á
öllum gróðri jarðar, en það er nafnið planta. Mun það upphaflega
vera komið fná Þjóðverjum til Dana og frá Dönum til vor. Nor-
rænt mun það samnefni ekki vera. Eldri samnefnin haldast þó
enn samtíms, því: „lengi hýr að fyrstu gerð“, en samnefnið
planta mun þó vera yfirgripsmesla samnefnið og ná jafnt til
trjágróðurs sem annars gróðurs á láði og í lcgi og jafnvel í lofti
lika, því að sóttkveikjur kváðu líka vera taldar með plöntum.
b. Höfundar jurtaskrárinnar.
Það var Eggert Ólafsson, sem fyrstur íslenzkra manna samdi
allsherjarskrá yfir íslenzkar jurtir og hyggði liana á sjólfs síns
rannsóknum á ferðum sinum um meiri hluta landsins. Hann rað-
aði jurtunum niður eftir kerfi dr. C. Linnés, liins fræga sænska
grasafræðings (1707—1778), kennara í grasafræði við háskólann
i Uppsölum, „verður hann ætið talinn með hinum fremstu vís-
indamönnum, þeim er gjört hafa náttúrufræðina að vísindagrein“.
Þeim, sem vilja vila í hverju aðalverk dr. Linnés liafi verið
fólgið, visa ég til greinar um liann eftir Steindór Steindórsson frá
Illöðum. (Náttúrufræðingurinn 1936).
Samtímis dr. Linné voru þeir uppi sem nefndir hafa verið
„Yormenn íslands“: Eggert Ólafsson, Bjarni Pálsson, síðar fyrsti