Náttúrufræðingurinn - 1946, Blaðsíða 38

132
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
L. Harrison Mattews:
Um hvali og hvalveiðar
Hvalirnir hafa sérstöðu á meðal spendýranna, — því að þeir eru
spendýr, þótt lifi þeir í sjónum, eins og fiskar. Þeir anda með lung-
um, liafa heitt blóð, fæða lifanda unga og næra þá á móðurmjólk.
Fjarskildir ættingjar þeirra, sem lilað hafa fyrir um fimmtíu milljón
árum, voru ferfætt landdýr. En á þeim óratíma, sem síðan er liðinn,
Iiafa hvalirnir þróast í það að verða lagardýr, með skrokklögun svip-
aða fiskum, fremri útlimi orðna að bægslum, afturlimalausir, en
vott síðustu leifa afturlima má finna djúpt á kafi í holdvefjum lík-
amans. Rófan hafir þanist út og er orðin að tveimur flatvöxnum
blöðkum, mjög líkum fisksporði, að }>ví frátöldu, að þær liggja lárétt,
en fisksporðarnir lóðrétt. Með rófunni knýr hvalurinn sig áfram í
sjónum; auk þess Iiafa sumir hvalir stýrisugga, sem auðveldar þeim
að synda beint. í samræmi við lagarheimkynni hvalanna er húð
þeirra hárlaus, eini hárvöxtur þeirra eru granir eða veiðihár á
trjónunni og neðan við munninn. í stað háranna eru hvalirnir út-
búnir þykku spiklagi undir húðinni, og er því ætlað að einangra
heitan líkama þeirra frá köldum sjónum. Lagarheimkynnin hafa
einnig gert mögulega hina geysimiklu stærð sumra hvalategunda.
Engin dýr geta náð svo mikilli stærð, nema því að eins, að þau séu
borin af vatni, en eins og kunnugt er, kafna hvalir, þótt hraustir
séu, ef þeir synda í strand og sjór fellur undan þeim. Ekki eru þó
allir hvalir risavaxnir, og má nefna linísur og höfrunga sem dæmi
minni hvala.
Af hvölum eru til margar tegundir, en þeim er skift í tvo megin-
flokka, tannhvali og skíðislivali, og er sú aðgreining í samræmi við
ólíka liifnaðarhætti þeirra. Tannhvalirnir eru með tennur, sem þeir
lirifsa bráð sína með, en þeir lifa á fiskum, sennilega mest á srnokk-
fiskum. Tennurnar eru allar einfaldir gaddar og greinast ekki í
ólíkar gerðir, eins og í flestum spendýrum, í framtennur, vígtennur
og jaxla. I mörgum hvölum eru þær afar margar og miklu fleiri en
í nokkrum öðrum spendýrum. Hins vegar hafa sumar tegundirnar
mjög fáar tennur, eins og t. d. búrhvelið, sem hefir aðeins tennur
í neðri skolti, og falla þær í holur í gómi efra skolts, þegar munnur-
inn er lokaður. Sumar smáhvalategundir hafa ekki nema tvær tennur
utarlega í neðra skolti.