Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 51

mót við smíð peplíðkeðju (2. mynd).
1 frumum sem hafa kjarna er RKS
mynduð í kjarnanum en hvíta er bú-
in til í umfrymi frumunnar.
Þannig 'flytur DKS boð, erfðaboð,
á milli kynslóða. í frumunni er þessi
boð umrituð, a. m. k. að liluta, yfir í
RKS boð, senr síðan eru „þýdd“ yfir
á „amínósýru-mál“ hvítusameinda.
Þetta er oft táknað þannig:
eftirmyndun
Nú er því við að bæta að hvítur
eru notaðar í frumunni bæði sem líf-
hvatar (ensím) og senr byggingarefni.
Því senr næst öll efnahvörf sem franr
fara í lifandi frunrum eru livötuð af
sérvirkum lífhvötum og flest bygging-
arvirki frumunnar eru að verulegu
leyti gerð úr hvítunr. Því er varla of-
sagt þótt fullyrt sé að allir „eigin-
leikar“ frumunnar séu að nreira eða
nrinna leyti mótaðir af lrvítusanreind-
unr. Með því að ráða gerð hvítusanr-
einda ræður DKS þess vegna jafn-
framt erfðaeiginleikum fruma og líf-
vera.
Hér lrefur verið stiklað á stóru unr
lrlutverk kjarnsýrunnar. Frekari vitn-
eskju má t. d. sækja í hina ágætu bók
Watsons, senr tilgreind er í heimilda-
skrá.
Óleyst vandamál
Enda þótt nrikið hafi áunnist eiga
erfðafræðingar sanrt ærið starf óunnið.
Þrjú af mikilvægustu viðfangsefnum
þeirra um þessar nrundir eru í fyrsta
lagi skipulag og hlutverkaskipting
erfðaefnis í heilkjörnungum (euka-
ryotes; til þeirra lreyra allar lífverur
nema gerlar og blágrænir „þörung-
ar“), í öðru lagi temprun á starfsenri
erfðaefnis í sönru lífverunr og í þriðja
lagi stjórn erfðaefnisins á þroskun
einstaklingsins. Öll eru þessi víð-
feðnru viðfangsefni reyndar samtvinn-
uð. En því nefni ég þau sérstaklega
lrér, að vonir standa til þess að hinar
nýj u rannsóknaraðferðir erfðaverk-
fræðinnar geti stuðlað verulega að úr-
lausn þeirra.
Til þess að skýra nokkuð eðli og
yfirgrip þessara viðfangsefna skal nú
sagt lítið eitt frá því lrvernig þekk-
ingu á erfðaefni mannsins er varið
urn þessar mundir.
Erfðaefni tvílitna mannsfrumu er
skipað í 22 litningatvennur, auk kyn-
litninga, sem eru tveir X-litningar í
frunrum konu en einn X-litningur og
einn Y-Iitningur í frumurn karls. Tal-
ið er að í hverjum litningi sé ein
samfelld, tvöföld DKS sameind. Litn-
ingarnir eru mjög misstórir og það
eru DKS sameindir þeirra einnig. Þær
eru frá 1.4 til 7.3 cm á lengd; en þær
eru ekki nema 2 nm (0.000002 mm)
í þvermál. í litningunum er þessum
sameindum þjappað saman, sérstak-
lega meðan á frumuskiptingu stenclur.
Af lengd DKS sameinda manns-
frumunnar má ráða að þær séu alls
gerðar úr um það bil 5.6 milljörðum
kirnispara. En þess er að minnast að
í slíkri tvílitna frumu eru tvö eintök
af öllum litningum og öllum genum
(að undanskildum X- og Y-litningum
í frumu karls). Hefur annað eintakið
komið frá föður en hitt frá móður.
í einlitna litningamengi mannsins er
hins vegar aðeins eitt eintak af hverj-
um litningi og hverju geni og þess
113
8