Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 54

og leiðir oft til dauða. En séu veirur
seni ræktaðar liafa verið á C stofnin-
um látnar smita B stofninn, verður
hins vegar ekkert úr sýkingu. Kjarn-
sýra veirunnar flyst að vísu inn í B
gerilinn, en þar verður hún sérstök-
um skerðihvata lians að bráð. Hann
rýfur veirukjarnsýruna á nokkrum
stöðum og hún verður óvirk. Veiran
er þá úr sögunni en fruman lifir.
Veira sem á uppruna sinn að rekja
til B stofnsins sjálfs er liins vegar
ónæm fyrir eigin skerðihvata hans.
Hvernig er sliku ónænii varið?
Áður en þessari spurningu verður
svarað skulum við fyrst gefa gætur að
sérvirkni skerðihvatans. Það sem
hann greinir er stutt, tvöföld kirnis-
röð af ákveðinni gerð. Til eru margir
skerðihvatar sem þekkja mismunandi
raðir. Dæmi um slíka kirnisröð er
sýnt á 3. mynd. Skerðihvatinn rýfur
þessa tvöföldu röð á ákveðnum stöð-
um eins og sýnt er á myndinni. Við
það slitnar tvöfaldi gormurinn að
jafnaði. Bútarnir sem myndast hafa
ætíð stutta, einþráða enda (röðin AA-
TT á myndinni). Sami skerðihvatinn
myndar ætíð búta sem liafa sams kon-
3. mynd. Áhrif skerðihvatans EcoRI á
DKS. Stjörnumerktu kirnin geta tekið við
metýlhópum sem veita vörn gegn skerði-
hvatanum.
1
-------GAATTC
CTTAAG
1
Eco Rl
-----G AATTC--------
CTTAA G
ar enda. Skiptir þá ekki máli hvort
kjarnsýran sem hvatinn vinnur á er
úr gerii, flugu eða manni. En nú er
það svo, að vegna liinna sérstöku pör-
unareiginleika kirnanna (1. mynd),
lrafa slíkir bútar við ákveðin skilyrði
tillineigingu til að tengjast aftur, endi
við enda. Sagt er að bútarnir ltafi
pörunarhæfa enda eða samloðunar-
enda. Eins og nú gefur að skilja er
slík bútatenging algerlega óltáð því
úr ltvaða lífveru bútarnir eru upp-
runnir, hafi þeir einungis verið sniðn-
ir af sama skerðihvatanum. Þess kon-
ar tenging Jryggist í upphafi einungis
á reglubundinni pörun samstæðra
kirna (A-T, G-C), en hana er liægt
að innsigla með ltjálp sérstakra tengi-
livata (lígasa). Þeir endurmynda sam-
gildu tengin sem skerðilivatinn liafði
rofið. Þannig er ltægt að tengja sam-
an DKS búta úr ólíkum tegundum.
Gera má ráð fyrir að kirnisröð sem
ákveðinn skerðilivati þekkir komi fyrir
með 4.000—16.000 kirnispara millibili
í DKS gerilfrumu. Og slíkar kirnis-
raðir virðast vera álíka algengar í
frumum æðri lífvera. Skerðilrvatar
liafa liins vegar einungis fundist í
gerilfrumum.
Nú er kominn tími til að svara
spurningunni um ónæmi B stofnsins
fyrir eigin skerðilrvata. I B stofninum
er sérstakur lífhvati sem liefur því
Iilutverki að gegna að Jræta ákveðn-
um atómhópi, metýlhópi, á ákveðin
kirni í þeirri kirnisröð sent skerði-
hvati B stofnsins þekkir. Þegar kirnis-
röðin er þannig nierkt gelur skerði-
lrvatinn ekki unnið á henni og DKS
B stoínsins er óhult fyrir kjarnsýru-
kljúf þessum (3. mynd).
Þeirn sem vilja afla sér frekari
116